Morgunblaðið - 01.10.2000, Page 6
6 SUNNUDAGUK i . OKTÓBER zuuu
íViUKU U N tí LADIÐ
ERLENT
Reuters
A1 Gore og Tipper, eiginkona hans, í spjallþætti hjá Larry King á CiVN-sjónvarpsstöðinni á fímmtudagskvöld.
Fimm vikur í forsetakosningarnar í Bandaríkjunum
Olíkar áherslur for-
Reuters
George og Laura Bush heilsa nemendum í barnaskóla í Oregon í
vikunni.
setaframbj óðendanna
m . \
BAKSVIÐ
Mörfflim virðist, og ekki endilega að ósekju,
sem kosningabaráttan fyiir forsetakosning-
arnar í Bandaríkjunum snúist fremur um
menn en málefni. En hvað greinir þá Gore
og Bush að málefnalega? Aðalheiður Inga
Þorsteinsdóttir gerir grein fyrir stefnu
frambjóðendanna í helstu málaflokkum.
AL Gore, forsetaframbjóðandi demó-
krata, og George W. Bush, frambjóð-
andi repúblikana, virðast hafa nokk-
uð ólíkar hugmyndir um hvemig
stýra eigi Bandaríkjunum á ein-
hverju mesta hagsældarskeiðinu í
sögu landsins. Munurinn liggur eftir
hefðbundnum flokkslínum, og endur-
speglast í hugmyndum þeirra um
hlutverk ríkisvaldsins.
Þetta kemur skýrast fram í afstöðu
frambjóðendanna til efnahagsmála,
en tillögur þeirra eru í raun eins og
spegilmyndir hvor af annarri - með
öfugum formerkjum. Áform Gores
um skattalækkanir eru svipaðar að
umfangi og hugmyndir Bush um ný
útgjöld og öfugt.
„Stjómvöld skapa ekki auð“, segir
Bush í stefnuyfirlýsingu sinni í efna-
hagsmálum. „Það er framkvæði dug-
mikilla Bandaríkjamanna sem skap-
ar auðinn", heldur hann áfram, en að
mati Bush era skattar og afskipti
stjórnvalda einungis til þess fallin að
kæfa þetta framkvæði. Gore leggur á
hinn bóginn áherslu á að „ekki sé
hægt að treysta á að hagvöxtur dugi
einn og sér til að hækka laun og bæta
lífskjör mið- og lágstéttarfjöl-
skyldna". Hann fullyrðir að inngrip
ríkisvaldsins séu nauðsynleg til að út-
rýma launamuni kynjanna og draga
úr fátækt.
Mismiklar skattalækkanir í
ólíkum tilgangi
Tillögur frambjóðendanna í
skattamálum era í samræmi við
þetta. Gore leggur til að skattar verði
lækkaðir um 480 milljarða dollara á
næstu tíu áram, en Bush hyggur á
þrefalt meiri skattalækkanir, því til-
lögur hans gera ráð fyrir 1.600 millj-
arða dollara tekjutapi ríkisins. En
munurinn liggur ekki bara í upphæð-
unum. Gore lítur á skattalækkanir
sem leið til að fást við afmörkuð
vandamál, en Bush álítur að skattféð
hefði aldrei átt að hafna í kistum
stjórnvalda yfir höfuð.
Tillögur Gores miða fyrst og
fremst að því að lækka skattbyrði
miðstéttarfjölskyldna, sem hafa
minna en 70 þúsund dollara í árstekj-
ur og bera einhverskonar byrðar.
Einn ráðgjafa Gores nefndi sem
dæmi tvær fjölskyldur með svipaðar
tekjur. Önnur hjónin þyrftu að sjá
fyrir foreldram á eftirlaunaaldri og
bæra af því töluverðan kostnað, og
ættu þau því frekari heimtingu á
skattalækkunum. Að margra mati
era slíkar ívilnanir réttlátar, en aðrir
benda á að þetta geri skattkerfið
óhemju flókið og þungt í vöfum.
Áætlanir Bush gera hins vegar ráð
fyrir einföldum skattalækkunum.
Ymist yrðu ákveðnar álögur afnumd-
ar með öllu eða skattprósentan lækk-
uð jafnt yfir alla. Bush segist miða til-
lögur sínar við að bæta hag þeirra
tekjulægstu, en flatar skattalækkan-
ir koma sér einnig vel fyrir þá tekju-
hæstu.
Ólíkar áherslur í menntamálum
Samkvæmt skoðanakönnunum
skiptir afstaða frambjóðendanna til
fjögurra málaflokka mestu í huga
bandarískra kjósenda í ár, en auk
efnahagsmálanna era það mennta-
mál, heilbrigðismál og lífeyrismál.
Varaforsetinn og fylkisstjórinn hafa
enda eytt talsverðu púðri í að kynna
stefnu sína á þessum sviðum.
Bush vill veita skólayfirvöldum í
hverju rfld aukin völd til að ákvarða
hvernig skattfé til skólamála skuli
varið og til að setja ströng ákvæði um
umbætur fyrir skóla sem standast
ekki lágmarkskröfur. Gore vill hins
vegar að alríkisstjórnin veiti meira fé
til menntamála og hafi meira um þau
að segja, og í þessu nýtur hann stuðn-
ings hagsmunasamtaka kennara.
Gore hefur lagt höíúðáherslu á að
fækka nemendum í bekk og hyggst
hann í því skyni beita sér fyrir því að
hundrað þúsunda nýrra kennara
verði ráðin til starfa á næstu áram.
Hann hefur einnig beint sjónum sín-
um að starfsaðstöðu nemenda og
kennara og hefur lagt til að aukið fé
verði veitt til viðhalds skólabygginga.
Bush hefur gert bætt læsi skóla-
bama að sínu stefnumáli og hefur
einnig talað fyrir auknum aga í
menntakerfmu.
Margir repúblikanar hafa um ára-
bil barist fyrir því að tekið verði upp
svokallað ávísanakerfi, þar sem for-
eldrar fengju nokkurs konar ávísun
sem gerði þeim kleift að senda böm
sín í þá skóla sem þeim hugnaðist
best. Slflct kerfi myndi styrkja stöðu
einkaskóla til muna. í kosningabar-
áttunni hefur Bush ekki haft hátt um
skoðun sína á ávísanakerfinu, en
Gore er frekar mótfallinn því og
hafnar því alfarið að unnt yrði að nota
ávísanir til náms í trúarlegum skól-
um og öðram óhefðbundnum
menntastofnunum.
Ríkisrekið kerfi eða
einkatryggingar
Sjúkratryggingakerfið í Banda-
ríkjunum byggist fyrst og fremst á
einkatryggingum, en rfldð rekur
einnig tryggingakerfi fyrir efnaminni
fjölskyldur. Gore vill hækka tekju-
mörkin og auka þannig fjölda þeirra
fjölskyldna sem eiga kost á slíkri
sjúkratryggingu, en Bush leggm-
áherslu á að auðvelda fólki að tryggja
sig hjá einkaaðilum.
Demókratar era almennt hlynntir
auknu hlutverki alríkisstjómarinnar
í heilbrigðismálum, en þar sem það
myndi útheimta skattahækkanir,
sem era óvinsælar af kjósendum, hef-
ur Gore ekki sett heiíbrigðismálin í
öndvegi í kosningabaráttunni.
Frambjóðendumir hafa fjallað
þeim mun meira um sjúkratrygging-
ar aldraðra og lífeyrismál, en þau
brenna heitt á Bandaríkjamönnum
um þessar mundir, þar sem það stytt-
ist í að „bamasprengjukynslóðin"
svokallaða komist á eftirlaunaaldur.
Gore er sannfærður um ágæti nú-
verandi sjúkratryggingakerfis fyrir
aldraða og hann er fylgjandi sam-
ræmdum tryggingapökkum, þar sem
flestir myndu greiða sömu iðgjöld.
Bush hefur hins vegar ýmislegt við
kerfið að athuga, en hann vill gera
það sveigjanlegra og gera öldraðum
kieift að velja á milli mismunandi
kosta og greiða mishá iðgjöld.
Lyfjakostnaður vegur þungt í út-
gjöldum aldraðra og miklar umræð-
ur hafa skapast um hlut rfldsins í að
greiða hann niður. Gore er hlynntur
hærri niðurgreiðslum en Bush. Báðir
frambjóðendumir era þeimar skoð-
unar að tryggingar til að mæta lyfja-
kostnaði eigi að vera valfrjálsar, en
Gore vill að rflrið greiði helming ið-
gjalda lyfjatrygginga og Bush fjórð-
ung.
Almennt séð tryggja tillögur Gor-
es meira öryggi og hærri bætur, en
um leið era þær kostnaðarsamari
fyrir alrfldsstjórnina.
Þegar núvemdi lífeyriskerfi var
sett á fót í Bandaríkjunum vora 42
vinnandi þegnar á móti hverjum líf-
eyrisþega. Hlutfallið lækkar stöðugt
og reiknað er með að greiðslur úr
kerfinu verði hærri en innstreymið
árið 2015. Bush er fylgjandi víðtækri
endurskoðun á lífeyriskerfinu, en
hann hefur verið ákafúr talsmaður
þess að lífeyrisspamaður verði í
auknum mæli gefinn frjáls. Gore vill
hins vegar styrkja kerfið eins og það
er. Hann er hlynntur takmarkaðri
einkavæðingu þess, en vill ekki
ganga eins langt og Bush.
Einstaklingsréttindi
Margir aðrir málaflokkar era vit-
anlega ofarlega í huga bandarískra
kjósenda, ekki hvað síst ýmis mál er
varða réttindi einstaklingsins.
Fóstureyðingar era eins og kunn-
ugt er milrið hitamál í bandarískum
stjórnmálum. Gore er algerlega
hlynntur rétti kvenna til að láta eyða
fóstri, en Bush er andvígur fóstur-
eyðingum nema í þeim tilfellum þar
sem um fómarlamb nauðgunaj' eða
sifjaspella er að ræða og þegar líf
konu er í húfi.
Afstaða frambjóðendanna til
þessara mála hefur reyndai’ verið of-
arlega á baugi síðustu daga. Banda-
ríska lyfjaeftirlitið heimilaði á
fimmtudag sölu neyðargetnaðar-
varnarpillunnar, sem hefur verið á
markaði í Evrópu í mörg ár. George
Bush eldri kom í forsetatíð sinni í
veg fyrir að pillan kæmi á markað í
Bandaríkjunum og sonurinn er
sömuleiðis mótfallinn henni. Bill
Clinton beitti sér hins vegar fyrir því
að neyðargetnaðarvörnin yrði leyfð
og varaforsetinn er fylgjandi því að
hún standi konum til boða.
Gore er hlynntur jákvæðri mis-
munun til að bæta stöðu minnihluta-
hópa, en Bush andvígur. Báðir
frambjóðendurnir eru mótfallnir
því að samkynhneigðir fái að ganga
í hjónaband, en Gore er frjálslynd-
ari hvað varðar önnur réttindi sam-
kynhneigðra. Hann er fylgjandi því
að hommar og lesbíur í sambúð
njóti skattaafsláttar eins og gagn-
kynhneigð pör og fái að ættleiða
börn, og vill að banni við að sam-
kynhneigðir gegni herþjónustu
verði aflétt. Gore styður einnig lög-
gjöf sem meinar atvinnurekendum
að víkja fólki úr starfi á grundvelli
kynhneigðar og hann vill herða við-
urlög við hatursglæpum gegn
minnihlutahópum. Bush er mótfall-
inn þessu.
Þá er Gore fylgjandi hertri byssu-
löggjöf, en Bush vill ganga skemur í
að takmai'ka rétt borgaranna til að
eignast og bera vopn.
Krínglan býður í leíkhús!
Kríngluvinir hitfcast alla sunnudaga
stundvíslega kl. 13:00
í litla sal Borgarleikhússins.
KvÍkíÁí
WMP