Morgunblaðið - 01.10.2000, Qupperneq 34
i 34 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
ER LAUSNIN FUNDIN?
NÚ Á haustdögum, þegar skólam-
ar hefja starfsemi sína, hefur ekki far-
ið fram hjá landsmönnum að sem fyrr
skortir fólk með tilskilin réttindi og
menntun til kennslu. Ástandið á
grunnskólastiginu er ískyggilegt og
alls óvíst hvemig vandi hundraða
skólabama verður leystur.
Rótgróin er hjá mörgum lands-
mönnum vantrú á sérþekkingu. Á
stundum er þó sérþekkingin nokkurs
metin eða vildu menn í raun og vera
gangast undir skurðaðgerð á spítala
hjá manni „með góða reynslu í kjöt-
vinnslu" eða leita lögfræðiaðstoðar í
erfiðleikum hjá manni „sem var tvö ár
í lagadeildinni í Háskólanum og fór
svo á sjóinn" nú eða þiggja far til Dan-
merkur með „manni sem ferðast hef-
ur til útlanda allt að níu sinnum á ári“.
Ætli rynnu ekki tvær grímur á við-
komandi í slíkri stöðu?
Því hlýtur það að teljast nokkuð
sérstakt að í þjóðfélagi, sem telur
sjálfsagt að sérþekkingin á sumum
sviðum sé rándýr, skuli menn láta sig
iitlu skipta hveijir hafa með höndum
uppfræðslu yngri þegnanna, fjör-
eggsins sjálfs, og telja kennslu eiga
lítið skylt við sérþekkingu.
Meðan grannskólunum blæðir út
hægt og rólega hafa menn ákveðið að
„f'ara nýjar leiðir“ eins og oft er sagt
eftir að allt er komið í óefni. Lausnar-
orðið í grannskólunum er tölvur og
ljósleiðaratenging og hefur sú um-
ræða ekki farið fram hjá landsmönn-
um að undanfömu. Ungur borgar-
fulltrúi lýsti því fjálglega yfir í
blöðunum um daginn að skólar borg-
arinnar væra fljótt „komnir í fremstu
röð“ og einhver tölvugúrúinn lét sér
Við sem við kennslu fá-
umst, segir Árni Her-
mannsson í ábendingu
til menntamálaráð-
herra, bíðum spennt eft-
ir því, að ráðamenn
þjóðarinnar átti sig á því
að slík óveðursský
hrannist nú upp yfír
menntakerfí þjóðarinn-
ar að fárviðri er í nánd.
jafnvel detta í hug hvort ekki mætti
leysa vandræðin í mannaráðningum
með „fjarkennslu“ á grannskóla-
stiginu. Það verður dýrlegt að sjá sjö
ára börnin ein heima við tölvuna og í
beinu sambandi við kennarann!
Tölvur og hvers konar tæknibúnað-
ur era lausnarorð dagsins, tæki sem
vissulega auðvelda mönnum vinnuna
en era auðvitað ekki vinnan sjálf. Það
er því á tímum hinna ódýra lausna
gott að vera minningur orða Oscars
Wilde þegar hann var inntur álits á
hinni miklu tækninýjung aldamót-
anna, símanum. Wilde yppti öxlum en
sagði að gildi símans væri ekki fólgið í
öðra en því hvað í hann væri sagt.
Framhaldsskólastigið í landinu er
jafnt sem grannskólastigið undir
sömu sök selt, að skortur á fólki með
formlega menntun er hægt og bítandi
að valda stórskaða.
Kennaraskorturinn í
framhaldsskólunum er
rækilega falinn þegar
skólameistarar, sannar-
lega út úr neyð, „redda
málunum" með með því
að ráða fólk í hlutastöð-
ur, oft gamla nemendui’
sína sem ekki hafa
formlega menntun en
hafa sem betur fer
taugar til sinna gömlu
skóla og þykir þeim
sumum hverjum að það
verði notadrjúg reynsla
að hafa fengist við
kennslu. Óskandi væri
Árni Hermannsson
að sumir þeirra ílentust í starfinu en
reynslan er nú því miður önnur.
Kennsla er starf sem ungt, háskóla-
menntað fólk hugsar síst til þegar
hugað er að framtíðinni.
Athygli hefur vakið að nokkrir
skólar, sem telja má á framhalds-
skólastigi, þurfa lítt eða nær aldrei að
auglýsa eftir kennuram. Þessir skólar
eiga það sameiginlegt að enginn
þeirra heyrir undir ráðuneyti
menntamála. Hvaða skólar era þetta?
Jú, Flugskólinn, Bænda(há)skólarnir
og Garðyrkjuskóli ríkisins. Hvernig
skyldi nú standa á þessu?
Flugnám komst í fréttirnar ein-
hvem tíma um miðjan síðasta áratug
þegar svo horfði að námið legðist nið-
ur og ein orsökin var sú að ekki feng-
ust kennarar til starfa. Námið fór
fram innan Fjölbrautaskóla Suður-
nesja og heyrði þar með undir
menntamálaráðuneytið. Undirritað-
an minnir að hafa heyrt þess getið að
m.a. flugstjórar hafi tal-
ið heilsu sína í hættu að
kenna við skólann, ekki
vegna slæms aðbúnaður
heldur vegna hættu á
kviðsliti af hlátm-sköst-
um þegar þeir vora
leiddir í allan sannleika
um hvaða laun þeir ættu
að þiggja fyrir að kenna.
Úr varð að flugnámið
var tekið undan stjóm
menntamálaráðuneytis-
ins og fært undir sam-
gönguráðuneytið. Hall-
dór Blöndal samgöngu-
ráðherra sá að leysa
varð þennan vanda og
íslenskir kynningardagar í Japan 2001
fslensk stjómvöld efna til íslenskra kynningardaga í Tókíó í Japan, 15. til 19. maí 2001.
Kynningin er haldin í samstarfí við þarlend stjómvöld og fyrirtæki. Markmiðið er að
stuðla að auknum viðskiptum landanna og efla ímynd íslands í Japan, sérstaklega í
tengslum við opnun sendiráðs í Tókíó. Skipulagningu og umsjón kynningarátaksins
annast VUR, Viðskiptaþjónusta utanríkisráðuneytisins, í samráði við Útflutningsráð,
Ferðamálaráð, Kvikmyndasjóð og Fjárfestingarstofu.
Inntak kynningardaganna verður þríþætt:
íslenskir viðskiptadagar - áhersla á sameiginlega viðskiptahagsmuni og viðskiptatœkifœri
íslenskirferðadagar - áhersla á kynningu á íslandi semferðamannalandi er höfðar sérstaklega til Japana
íslenskir menningardagar - kynning á íslenskri menningu og menningarviðburðum.
Fyrirtækjum og stofnunum, sem varðar um þennan markað, er boðið til kynningarfundar
í utanríkisráðuneytinu, Rauðarárstíg 25, fimmtudaginn 5. október nk. kl. 14.
Þar verða áform um íslandsdagana reifuð nánar.
Vœntanlegir þátttakendur á kynningarfundinum eru vinsamlega beðnir að tilkynna þátttöku
til Auðbjargar eða Svanhvítar hjá VUR, í síma 560 9930 eða með netpósti: vur@utn.stjr.is
VUR • Rauðarárstíg 25 • 150 Reykjavfk • Sfmi 560 9930 • Bréfsfmi 562 4878 • vur@utn.stjr.is • www.utn.stjr.is/vur
flugnámið var sett undir annan skóla
og fljótlega vora leystir úr allri kvið-
slitshættu þeir sem við flugkennslu
fengust. Samgönguráðuneytið mun-
aði nú ekki um að bæta hraustlega við
það framlag sem menntamála-
ráðuneyti var ætlað samkvæmt fjár-
lögum. Frá menntamálaráðherra
heyrðist ekki svo mikið sem mjálm
þegar kollegi hans hjó á hnútinn.
Landbúnaðarskólarnir vora á sinni
tíð dubbaðir upp í að verða landbún-
aðarháskólar og era sem fyrr undir
ráðuneyti landbúnaðar. Sé gluggað í
ríkisreikninginn fyrir árið 1999 kemur
í ljós að miðað við nemendafjölda og
starfsmannafjölda er um að ræða ein-
hveija dýrastu skóla landsins og mun
dýrari en Háskóli íslands eins og
stúdentar þar hafa nýverið bent á.
Skýringin á þessu er afar einföld. At-
vinnugreinin, sem bænda(há)skólai-
þjóna, er að nokkrum hluta á fram-
færi skattborgaranna og landbúnað-
arráðherrann, sem sjálfvirkt ráðstaf-
ar góðum hluta ríkistekna, alveg án
tillits til stefnu manna á þingi eða í
fjármálaráðuneyti, munar auðvitað
lítið um að reka tvo skóla. Hvað mun-
ar um einn kepp í endalausri slátur-
tíðinni í landbúnaðarmálum? Ekki
skal efast um að merkt starf fer fram
á vegum þessara skóla og ýmsar
rannsóknir hafa þar verið stundaðar
sem sannarlega mega teljast merki-
legar. Undirritaður gleðst í einlægni
fyrir hönd starfsmanna þessara skóla
að þeir skuli ekki lúta láglaunaráðu-
neytinu við Sölvhólsgötu. Þeir geta þó
lifað sómasamlega af sínum fasta-
launum en það er nú aldeilis ekki
raunin hjá öðram sem við kennslu
fást. Aftur á móti kunna sumir lands-
menn að spyrja sig hvort það skjóti
ekki skökku við að í þeirri atvinnu-
grein, sem að óbreyttu er borin von
um að standi nokkum tíma á eigin fót-
um, skuli skólahald vera með því dýr-
asta í landinu.
Sem dæmi um styrkleika landbún-
aðarráðuneytis og ráðherra þess
horfðu menn hugfangnir á það hvern-
ig ráðherranum tókst að drífa upp
miðstöð og nám í hestaræktun og
hestamennsku eins og ekkert væri.
Að standa fyrir djarfri nýjung er svo
sem hið besta mál en heldur lakara
þegar einn ráðherra getur hlaupið af
stað og smellt á annað hundrað millj-
ónum í sín hugðarefni þegar aðrir
skólar í landinu hanga á horriminni.
Þessum ágæta ráðherra mætti benda
á að meðalárangur nemenda í kjör-
dæmi hans á samræmdum prófum nú
í vor var falleinkunn, þ.e. undir 5 í
flestum greinum.
Það eina, sem skyggði á þessa
miklu hestagleði, var eitthvert röfl og
dónaskapur í þýskum skattayfirvöld-
um sem á sama tíma höfðu komist að
því að nánast hver hestur, sem fluttur
hefði verið út úr landinu, var skráður
á hreint ævintýralega lágu verði.
Þetta var nú hálfgert óþverrabragð
hjá þýskum enda íslenski hesturinn
heimsfrægur eins og ráðherrann gat
um og í framtíðinni verður erlendum
gestum heilsað með heilu hestaliði.
Undirritaður bíður spenntur eftir því
að ráðherranum takist að setja heið-
ursvörðinn, hesta og menn, á föst
fjárlög. Kannski myndast þá nýir
póstar fyrir framsóknarmenn í fram-
tíðinni.
Annar skóli heyrir undir sama
ráðuneyti, Garðyrkjuskóli ííkisins.
Þar er sama uppi á teningnum.
Útgjöld til þess skóla era hlutfalls-
lega þau hæstu á framhaldsskóla-
stiginu í landinu og enn skulu ítrek-
aðar hamingjuóskir til starfsmanna
skólans að vera ekki undir valdi
menntamálaráðherra. Mörg orra-
hríðin heíur verið háð í þessu landi
um verð á innlendu grænmeti sem
vemdað er með ofurtollum á innflutn-
ingi sem verður til þess að grænmeti
- sjálf hollustufæðan - er það dýrasta
í heiminum í okkar landi. Er þá aftur
spurt hvort ekki sé eitthvað bogið við
það að skólahald í þessari atvinnu-
grein sé langtum dýrara en annað
nám á framhaldsskólastigi í landinu.
I ljósi þess að ýmsir skólar
blómstra án atbeina menntamála-
ráðuneytisins er nú lausnin e.t.v.
fundin og skal henni hér með komið á
framfæri við menntamálaráðherra.
Ráðherrann má byrja á því að
skera niður mannahald í sínum ranni
um 2/3. Þar með sparast ekki litlar
upphæðir enda rekstur menntamála-
ráðuneytis sá fjárfrekasti meðal ráðu-
neyta (að ekki sé nú minnst á utan-
landsferðimar þar sem ráðuneytið
setti ár eftir ár landsmet í ríkisreikn-
ingnum). Menntamálaráðuneytið yrði
þá nokkurs konar eftirlitsaðili með
framhaldsskólunum í landinu (og
reyndar einnig með grannskólunum
sem nú þegar hefur verið smellt á
sveitarfélögin svo og með háskólun-
um sem jafnframt fengju sjálfstæðan
fjárhag eins og menn þar á bæ era
reyndar alltaf að biðja um). Fram-
haldsskólamir yrðu, hver og einn eft-
ir umfangi sínu og eðli, færðir undir
þau ráðuneyti sem næst þeim standa
og gerðfr fjárhagslega sjálfstæðir. Þá
gætu lögmál markaðarins loksins far-
ið að virka í þessum málaflokki og
hæfist nú samkeppni milli ráðuneyt-
anna og ekki þarf að efa að sjálfir tals-
menn aukinnar samkeppni muni nú
sýna kjósendum dugnað og metnað í
verki.
Undir forsætisráðuneytið gætu
t.a.m. farið menntaskólamir enda
passlegt því þeir era meiðar af gömlu
menntaskólunum sem einkum var
ætlað að útskrifa embættismenn.
Ekki skal efast um að forsætisráð-
herrann hefði snör handtök um að
koma skikk á launamál þessara nýju
undirsáta sinna eins og honum er nú
einum lagið. Iðnskólamir færa auð-
vitað undir iðnaðarráðherrann og
Verzlunarskólinn undir viðskiptaráð-
herrann og færi nú aldeilis vel á því
því ráðherrann, sem er reyndar sá
sami yfir báðum málaflokkum, lýsti
því yfir í sumar að hátæknistörf væra
það eina sem bjarga mætti lands-
byggðinni en slík menntun er ansi
dýr. Fjölbrautaskólunum mætti
koma undir önnur ráðuneyti en und-
irritaður mælir með því við mennta-
málaráðherrann að slíkfr skólar á
landsbyggðinni færa undir ráðherra
úr sömu kjördæmum. Væri þeim þá
borgið fjárhagslega því ótækt er að
við finu hraðbrautimar, sem þing-
menn stóðu saman um að ausa fé í síð-
astliðið vor, standi hnípnir, kennara-
lausir nemendur og fái ekki tilskilda
menntun.
Meðan nefnd verður sett í málið
bíðum við, sem við kennslu fáumst,
spennt eftir því að ráðamenn þjóðar-
innar átti sig á því að slík óveðursský
hrannast nú upp yfir menntakerfi
þjóðarinnar að fárviðri er í nánd.
Höfundur kennir við VÍ.