Morgunblaðið - 01.10.2000, Qupperneq 50

50 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
I DAG
MORGUNBLAÐIÐ
Kirkjan á
morgni og
kvöldi 20. aldar
íslendingar eru
kirkjuræknir, sagði
Daníel Bruun
á morgni 20. ald-
arinnar. Stefán
Friðbjarnarson veltir
fyrir sér hvað hann
myndi segja um
íslenzka kirkju á
kvöldi aldarinnar.
ÞJÓÐKENND og þjóðernis-
vakning setur ríkulegan svip á
Islands sögu á seinni hluta 19.
aldar. Ahugi á sagnfræði og
rannsóknum á menningarminj-
um fór þá mjög vaxandi hér á
landi sem annars staðar í
Evrópu. Meðal brautryðjenda í
slíkum rannsóknum hér á iandi
vóru tveir Danir, dr. Kristian
Kaalund og Daníel Bruun höfð-
uðsmaður. Sá fyrrnefndi horfði
I einkum tii landnáms- og þjóð-
veidisaldar og sögustaða þeirr-
ar tíðar. Rannsóknir Bruun höf-
uðsmanns vóru mun víðtækari.
Þær hófust árið 1896 og stóðu í
14 sumur. Meðal kunnra rita
hans um íslenzk efni er bókin
„íslenzkt þjóðlíf í þúsund ár“,
sem gefin var út í Danmörku
árið 1928. Bókin kom út á ís-
lenzku í vandaðri þýðingu
Steindórs skólameistara Stein-
dórssonar árið 1987.1 henni má
sjá mikinn fjölda mynda og
teikninga, þjóðlífsmynda, sem
segja einar og sér heilmikið um
Island 19. aldarinnar. I for-
málsorðum segir Þór Magnús-
son, sérfræðingur í fornleifa- og
þjóðháttafræðum: „Með rann-
sóknum sínum og könnunum
hefur Daníel Bruun bjargað
ómældum fróðleik og þekkingu
um íslenzka menningarsögu,
allt frá minjum frá landnámi og
fyrstu byggð og til híbýlahátta
fólks á 19. og 20. öld...“ Hér
verður aðeins staldrað við frá-
sagnir Daníels Bruun af síðustu
torfkirkjunum íslenzku og
gömlum kirkjusiðum, eins og
þeir komu honum fyrir sjónir á
fyrstu árum 20. aldarinnar.
Bruun segir (1927): „Torf-
kirkjurnar gömlu eru sýnishorn
húsagerðar, sem rekja má allt
aftur á söguöld, og er að mínu
mati á marga lund miklu fal-
legri og meira samræmi í þeim
og hátíðleiki en í timburkirkjum
nútímans, sem oftast skortir all-
an svip byggingarlistar...
Kirkjurnar eru þiljaðar að inn-
an. Þeim er skipt í kór og for-
kirkju með milligerð, eins og í
færeyskum kirkjum. Hins vegar
eru aldrei forkirkjur á Islandi.
Þakið er sperruþak með bitum
og skammbitum, og er opið upp
í súðina eins og gömlu færeysku
kirkjurnar. Aitarið með grátun-
um er við austurgaflinn, og
predikunarstóllinn að sunnan-
verðu í framkirkjunni. Oftast er
gluggi á þekjunni yllr predikun-
arstólnum..." Enn segir Bruun:
„Kirkjusókn er góð á Islandi, er
það hvort tveggja að íslending-
ar eru kirkjuræknir, og það
þykir góð tilbreyting að ríða til
kirkju á sunnudögum. Þar
koma menn saman og ræða og
semja um marga veraldlega
hluti eftir messu.“ Á 19. öldinni
og fram á þá 20. vóru kirkjurn-
ar nánast einu samkomustaðir
fólks. Samkeppnin um tóm-
stundir fólks var því nánast
Templarasund - dómkirkjan
í baksýn: teikning Sigfúsar
tónskálds Halldórssonar,
gerð árið 1979.
engin. Prestarnir á morgni 19.
aldarinnar fá þessa umsögn:
„Islenzkir prestar búa yfírleitt
við léleg kjör, og hefur það ver-
ið öldum saman. Ef þeir eiga að
komast vel af, hljóta þeir að
verja miklum tíma og orku við
búskapinn samhliða prestsverk-
unum. En það verður sagt þeim
til hróss að þeir hafa með fáum
undantekningum ætið verið for-
ystumenn sinnar sveitar. Þeir
hafa í senn verið gildir bændur
og góðir sálusorgarar í byggð-
unum...“ Þetta eru marktæk
hrósyrði, því glöggt er gests
augað.
Já, nú er öldin önnur.
Kirkjurnar eru ekki lengur einu
samkomustaðir landsmanna.
Þær eiga þvert á móti mýmarga
keppinauta um athygli og
tómstundir fólks. Ásókn margs
konar markaðssetningar er
nánast yfirþyrmandi. Kröfurnar
til kirkjulegs starfs eru samt
sem áður mun fleiri og marg-
þættari en fyrr á tíð. Kirkjur í
þéttbýli hýsa fjölbreytt starf
flesta ef ekki alla daga vikunn-
ar. Þær eru að auki vettvangur
margs konar lista og menning-
ar. Þær eru í raun og sann hluti
af sérhverju okkar frá vöggu til
grafar: skírn, ferming, hjóna-
band, musteri lofgerðar og til-
beiðslu á lífsleiðinni, vé á
kveðjustundu við ævilok. Hjálp-
arstofnun kirkjunnar er síðan
nýr og veigamikill kapítuli í
starfínu. Síðast en ekki hvað
sízt eru kirkjurnar, hver og ein,
kærkomin vin í áreiti, hraða og
streitu samtímans.
Nú, þegar 21. öldin fer senn í
hönd, er kirkjan sem fyrr á tíð
hluti af menningarsögu okkar.
Hvað skyldi Daníel Bruun segja
um íslenzka kirkju annó 2000,
mætti hann leggja Ieið sína á
fornar slóðir? Það er skoðun
pistilshöfundar að einkunnin
yrði sízt lakari en sú sem fyrr
var til vitnað. Þjóðkirkjan ís-
lenzka er um margt til fyrir-
myndar, þótt alltaf megi betur
gera - á hennar vettvangi sem
annars staðar í samfélaginu.
Hún þarf t.d. að aðlaga sig bet-
ur að samskiptaleiðum nýrrar
tækni til að ná betur augum og
eyrum landsmanna. En vel
menntaðir og víðsýnir klerkar
samtímans eru, e.t.v. „með fá-
um undantekningum", svo not-
að sé orðalag Bruun, gegnir og
góðir sálusorgarar. Því má hins
vegar aldrei gleyma að styrkur
kirkjunnar felst ekki hvað sízt í
starfi og stuðningi sóknarbam-
anna. Þau eru sverð hennar og
skjöldur í samtíð sinni. Kirkjan
þarf á þeim að halda. Og þau á
henni.
VELVAKAJVDI
Svarað í síma 569 1100 frá 10-12 og 13-15
frá mánudegi til föstudags
Kannast
einhver við
myndirnar?
SAMGÖNGUR milli ís-
lands og annarra landa
tóku lengri tíma á þriðja og
fjórða áratug 20. aldar,
þegar skip voru eini far-
kosturinn. Fólk hafði tíma
til að kynnast og stytta sér
sameiginlega stundir. Með-
fylgjandi myndir voru
teknar af Bruno Schwei-
tzer, þýskum þjóðfræðingi
um borð í Goðafossi á leið
til Islands árið 1936 og lýsa
vel lífínu um borð í milli-
landasiglingunum. Maður-
inn í miðið á einni myndinni
er að spila á harmoniku.
Bókaútgáfan Öm og Ör-
lygur óskar eftir upplýsing-
um hverjir séu á meðfylgj-
andi myndum. Sími bóka-
útgáfunnar er 588-2013 og
heimasími Örlygs Hálfdán-
arsonar er 562-6658, heim-
ilisfangið er Hjarðarhagi
54,107 Reykjavík.
Tafarlausra
útbóta þörf
ALDRAÐIR og aðrir ör-
yrkjar og láglaunahópar
ætla á mánudag 2. október
að mæta á Austurvöll kl. 3
við þingsetningu og skegg-
ræða við alþingismenn.
Ekki er nú búist við öðru en
sátt og samlyndi og áreið-
anlega engum loforðum,
sem ekki verður staðið við.
En ég var að lesa i Morg-
unblaðinu í dag, 27. sept-
ember einhvern furðulegan
vælutón í lögfræðingum
fyrir vestan. Þessi pistill
ber heitið: „Voma þar vitni“
og er á blaðsíðu 48; Þjón-
usta/Staksteinar. Þeir eru
hissa á hve efndir eru litlar
hjá dómsvaldinu.
Ja, óh'kt höfumst við að,
þó þetta sé auðvitað sami
grautur í sömu skál. Þeim
vestfírsku fínnst húsnæðið
alls ekki hæfa skikkju-
klæddum embættismönn-
um og lögfræðingum. Og
sama er uppi á teningnum
hér. Að vísu er sá ótölulegi
skikkjuklæddi fjöldi hér á
höfuðborgarsvæðinu víst
nær allur í náttserk vegna
krankleika og vosbúðai-,
bíðandi eftir spítalavist.
Hér er auðvitað tafar-
lausra úrbóta þörf. En auð-
vitað vita allir að ofurálag
er á þingmönnum þá sjald-
an þeir eru heima, því legg
ég til að þeir fái nú í það
minnsta alveg frían ferða-
fatnað - á kostnað þeirra
sem bara húka alltaf heima.
Og svo verða að fylgja tösk-
ur fyrir nammið o.fl. sem
komið er með heim, þetta
verður að vera þeim að
kostnaðariausu, því eins og
við vitum hafa þeir aldrei
budduna sína með sér. Og
fyrst þeir skikkjuklæddu
lögfræðingar fyrir vestan
eru að barma sér yfír stiga-
pöllunum, má nú bráðum
fara að huga að úrbótum
hér fyrir sunnan. Héraðs-
dómshúsið orðið margra
ára - og alltaf von á gest-
um. Er ekki dómsmálaráð-
herrann í einhverri opin-
berri heimsókn núna? En
næst þegar byggt verður
hér yfir lög og rétt finnst
mér best að byggð verði
bara geimstöð, ráðamenn
okkar eiga það skilið. Og þá
verður lika einhver manns-
bragur á ferðalögunum.
Margrét Hansen,
AHA-hópnum.
Tapað/fundið
Blá myndavélataska
fannst
BLÁ myndavélataska með
tveimur myndavélum,
fannst á bílaplani við Funa-
fold 4 í Grafarvogi, senni-
lega i byrjun ágúst. Með-
iylgjandi mynd var á fílmu
úr annarri vélinni. Ef ein-
hver kannast við myndina,
vinsamlegast hafið sam-
band í síma 892-7509.
Dýrahald
Stormur er týndur
STORMUR er svartur með
hvíta bringu, hvíta rönd á
nefínu og hvítar loppur.
Hann týndist frá Hafnar-
firði iyrir um það bil fjórum
vikum, en gæti verið hvar
sem er. Hans er sárt sakn-
að af ungum eiganda sín-
um. Upplýsingar í síma
691-0520. Fundarlaun.
Víkveiji skrifar...
JÓÐINNI hefur orðið tíðrætt um
þau afrek sem íslenskt íþrótta-
fólk hefur unnið á Ólympíuleikunum í
Sydney. Það er enda hverri þjóð
nauðsynlegt að eiga afreksfólk, hvort
sem er í menningu, íþróttum, vísind-
um eða einhverju öðru. í umhverfi
nútímans er hins vegar ekki hlaupið
að því að ná árangri, til þess þarf að
leggja mikið á sig, góðan aðbúnað og
ekki síst nægilegt fjármagn. Því er
Víkverji að brydda upp á þessu nú, að
hann telur að afreksstefna stjórn-
valda, einkanlega þó íþróttamála- og
menntamálaráðherrans Bjöms
Bjamasonar, hafi unnið mikinn sigur
hinum megin á hnettinum í Sydney á
síðustu vikum og sýni svo ekki verður
um villst, að í íþróttum eins og svo
mörgu öðru uppskera menn eins og til
er sáð.
xxx
FIMMTUDAGINN 28. maí 1998
skýrði Morgunblaðið frá því í
íþróttakálfi sínum að menntamála-
ráðuneytið og íþrótta- og Ólympíu-
samband íslands hafi daginn áður
skrifað undir samning um fjármögn-
im Afreksmannasjóðs ISI. I samn-
ingnum væri gert ráð fyrir að ríkis-
sjóður fslands leggi árlega 10 millj-
ónir kr. í sjóðinn næstu fimm árin, eða
samtals 50 milljónir króna til ársins
2003. Bjöm Bjamason menntamála-
ráðherra og Geir H. Haarde fjármála-
ráðherra, undirrituðu samninginn
fyrir hönd ríkisstjómarinnar og Ell-
ert B. Schram, forseti ÍSÍ, fyrir hönd
íþrótta- og Ólympíusambandsins.
Auk framlagsins úr ríkissjóði var
tilkynnt að ÍSI myndi veita 12 milij-
ónir á ári af hagnaði sínum af lottói í
Afreksmannasjóðinn og hann hefði
því úr 110 milljónum kr. að spila á ár-
unum 1998-2003.
XXX
SAMKOMULAG stjómvalda og
foiystu ÍSÍ vora mikil tíðindi,
enda gerðist ríkissjóður nú í fyrsta
sinn beinn aðili að fjánnögnun ís-
lenskra aíreksíþrótta. Með sam-
komulaginu voru Afreksmannsjóðn-
um tryggðir meiri fjármunir eða áður,
eða 22 milljónir á ári í stað 12 milljóna
áður, og það þýddi að hægt var að
skipuleggja starf sjóðsins nánast upp
á nýtt, byggja upp markvissa stefhu
hans og styðja raunveralega við bakið
á þeim sem sannanlega teldust af-
reksmenn á hverjum tíma.
Á fundi með blaðamönnum, þar
sem samningurinn var kynntur, sagði
forseti ÍSÍ að með honum væri brotið
blað í sögu afreksíþrótta hér á landi.
„íslensk íþróttahreyfing og samtök
hennar hafa ávallt reynt að stuðla að
betri árangri. Það er inntak keppn-
innar. Því verður hinsvegar ekki neit-
að að þar er oft erfitt um vik. Fjár-
hagur og aðstæður hafa ekki gert
okkur kleift að hlúa að afreksfólkinu
sem skyldi. Þó er ljóst að án skipu-
legrar aðstoðar og fjárhagslegra
styrkja eiga íslenskir íþróttamenn og
konur litla möguleika í samanburði
við aðrar þjóðir. Þetta hefur meðal
annars verið okkar akkilesarhæll,"
sagði Ellert og þakkaði menntamála-
ráðherra skilning og velvild í garð
íþróttahreyfingarinnar.
Við sama tilefni sagði menntamála-
ráðherra að samkomulagið væri nið-
urstaða vinnu sem ráðuneytið hefði
lagt í við mótun stefnu um eflingu
íþrótta. „Með þessu leggur ríkissjóð-
ur sitt af mörkum til að styrkja ímynd
og stöðu íþróttanna og efla afreksfólk
okkar. Það er Ijóst, að góðar fyrir-
myndir skipta æ meira máli og því h't
ég jafnframt á að með þessu sam-
komulagi séum við að stuðla almennt
að bættum hag íslenskrar æsku.“
XXX
EIR íþróttamenn sem hlotið hafa
hæstu styrkina úr Afreks-
mannasjóðnum, 160.000 kr. á mánuði,
era Jón Amar Magnússon, Vala
Flosadóttir, Guðrún Arnardóttir,
Kristinn Bjömsson og Öm Amarson.
Allt er þetta mikið afreksfólk og hefur
náð eftirtektarverðum árangri, hvert
á sínu sviði. Þau Vala, Guðrún og Öm
sýndu heldur betur styrk sinn í Sydn-
ey á dögunum og sönnuðu um leið
gildi þess að vera með markvissa af-
reksstefnu og styrkja heldur færri og
gera það ríflega, heldur en fleiri af
vanefnum. Áfram verður vitaskuld
mikið bil á milli fremstu afreksmanna
þessarar þjóðar og skærastu íþrótta-
stjama stórþjóðanna hvað aðbúnað
og viðurgjöming áhrærir, en að mati
Víkverja er engin tilviljun hversu vel
árar nú í íþróttalífi landsmanna. Þar
er einfaldlega verið að uppskera eins
og til hefur verið sáð. Þar gegna
Bjöm Bjamason, ráðherra íþrótta-
og menntamála, og Ellert B. Schram,
forseti ÍSÍ, lykilhlutverkum. Að mati
Víkverja hefur ráðherra menntamála,
öðram fremur ástæðu til að gleðjast
og tjá sig fyrir hönd stjómvalda um
hinn góða árangur. Þar fer einfald-
lega sá ráðamaður sem mest hefur
gert fyrir íþróttalífið í landinu um
langa hríð.