Morgunblaðið - 01.10.2000, Qupperneq 58

58 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM

ERLENDAR
©@® ® ©
★★★★☆
Ólafur Teitur Guðnason fjallar
um Kid A, langþráða nýja
breiðskífu Radiohead, og rifjar
þar að auki upp fyrri verk
sveitarinnar.
Undan
OK-inu
VIÐVÖRUN: þeir sem
væntu þess að Rad-
iohead fylgdi meistara-
verkinu OK Computer
eftir með áþekkri plötu verða fyrir
miklum vonbrigðum með Kid A.
Það er eins og geimverum hafi ver-
ið sleppt lausum i hljóðverinu og
hlustanda dettur ósjálfrátt í hug að
Sýnishorn af þjóðlagahefð fjar-
lægrar plánetu hefði verið rétt-
nefni á þetta furðuverk.
Fátt hér minnir á Radiohead
annað en rödd Thoms Yorkes.
‘ Trommur eru í aukahlutverki og
rafmagnsgítarinn liggur nær
óhreyfður á hillunni. Það sem ein-
kennir plötuna er þung, rafræn
hrynjandi, dimmur orgelhljómur
og rækilega bjagaðir hljóðbútar;
básúnum, trompetum og hörpum
bregður líka reglulega fyrir. Þeim
sem þekkja til raftónlistar skal
bent á að Kid A hefur verið líkt við
verk Aphex Twin, Brian Eno, DJ
Shadow, Squarepusher og Boards
of Canada. Thom Yorke hafði að
-> eigin sögn fengið sig fullsaddan á
laglínum (svo ekki sé minnst á
grípandi viðlög) um það leyti sem
upptökur hófust í janúar í fyrra og
fylltist viðbjóði í hvert sinn sem
hann tók fram gítar til að semja
lag. Hann ætlaði raunar í upphafi
ekki að syngja neitt á plötunni! Ed
O’Brian gítarleikari vildi á hinn
bóginn fylgja OK Computer eftir
með eintómum þriggja mínútna
slögurum. Það er skemmst frá því
að segja að Yorke hafði sitt fram
en oft þurfti að halda „krísufundi"
um það hvert stefndi með plötuna.
Platan
„Everything In It’s Right Place“
hefst á dimmum orgelhljómum
f sem ganga óvenjulegan 10/4 takt.
Síðan rignir yfir hlustandann bjög-
uðum bútum af rödd Yorkes, sem
byrjar loks sjálfur að syngja (hálf-
geðveikislega undir óbreyttum
hljómaganginum) stef á borð við
„Hvað ertu að reyna að segja?“
Næsta lag, „Kid A“, byrjar á ljúfri
spiladósarvögguvísu, en rafrænn
víbrafónn og vélrænir dynkir gefa
henni þyngri blæ fyrr en varir.
Furðuhljóð sem líkjast einna helst
nýfæddum vélmennakrílum tísta
eins og á tilraunastofu áður en full-
orðna vélmennið tekur við og áður-
nefnt stef úr fyrsta laginu öðlast
nýja merkingu, því að engin leið er
að greina orðaskil í letilegri ræðu
vélmennisins. Orðið „börn“ virðist
þó koma fyrir. Þegar hálf önnur
mínúta er liðin af laginu brestur
loksins á sundurskorinn trommu-
taktur sem minnir á „Airbag" af
OK Computer. Þegar hér er komið
sögu virðist grunnurinn hafa verið
lagður að einni bestu plötu allra
tíma.
„National Anthem" byrjar á
drynjandi bassastefi. Þéttur ,Air-
bag“-trommutaktur bætist við og
leikur sér með bassanum drjúga
stund áður en Yorke tekur undir
með óvenjulegri, málmkenndri
röddu. Skyndilega ryðjast brjálaðir
básúnuleikarar inn í taktinn og
byrja að blása hver í kapp við ann-
an („Atom Heart Mother“ með
Pink Floyd kemur upp í hugann).
Lagið leysist upp í þessum tilvilj-
anakennda blæstri. í „How To Dis-
appear Completely", sem hefst
þegar fimmtán mínútur eru liðnar
af plötunni, heyrist í fyrsta sinn í
gítar! Þetta er angurvær, falleg
kassagítarballaða í tiltölulega hefð-
bundnum stíl, þar sem Yorke syng-
ur sorgmæddur og ringlaður aftur
og aftur „Ég er ekki hér, þetta er
ekki að gerast". Um „Treefingers"
þarf ekki að hafa nema fimm orð:
Drungalegur klukknahljómur,
þrjár og fjörutíu. Þegar hér er
komið sögu virðist platan vera að
fjara smám saman út og vonbrigði
farin að gera vart við sig.
„Optimistic" kemur skemmtilega
á óvart eftir þessi býsn, enda við-
lag í þvi og rafmagnsgítar. Það
MorgunblaðiðATom Sheenhan
rennur saman við „In Limbo“,
djassaðan, síendurtekinn og hálf-
ruglingslegan hljómagang þar sem
Yorke raular undir eins og hann sé
aðeins við skál: „Ég er skipreika,
villtur, ekki trufla mig. Þú lifir í
blekkingu.“ „Idioteque" er eitt
furðulegasta lag plötunnar; eina
undirspilið er rafhljóð eins og úr
gamalli geimferðamynd og hraður
tölvutaktur sem minnir á Kraft-
werk eða fyrstu skref Depeche
Mode. Yorke syngur taugaveiklað-
ur: „Konur og börn fyrst. Þetta er
í raun og veru að gerast. Isöldin
nálgast. Takið peningana og forðið
ykkur!“ Hressilegur, óvenjulegur
trommutaktur í 5/4, orgel og dá-
samleg, léttleikandi bassalína eru
undirstaðan í „Morning Bell“,
þriðja og síðasta laginu sem getur
talist nokkurn veginn hefðbundið.
„Ég er með hár úr barninu," full-
vissar Yorke okkur um. Plötunni
lýkur með „Motion Picture Sound-
track", þunglamalegri ballöðu sem
er leikin á fótstigið orgel. Hörpur
og himnakór taka undir þegar
Yorke syngur „Ég held að þú sért
galinn - hittumst í næsta lífi“. Eft-
ir nákvæmlega einnar mínútu þögn
(tilviljun?) brestur á snörp hljóma-
súpa sem minnir einna helst á
THX-stefið fræga. Sekúndurnar á
teljaranum halda áfram að tifa eft-
ir að stefið hljóðnar og vekja von
um aukalag, en biðin reynist til-
gangslaus; plötunni lýkur á um það
bil tveggja mínútna þögn.
Niðurstaða
Radiohead hefur sloppið furðu-
vel, talsvert brengluð en þó heil,
undan því oki að fylgja OK Com-
puter eftir. Kid A batnar talsvert
við hlustun en samt er mjög freist-
andi að fella þann dóm yfir henni,
að hún sé dæmigerð afurð átta-
villtra og þunglyndra poppara sem
hafi heyrt það einu sinni of oft
hvað þeir séu nú miklir snillingar.
Daður þeirra við raftónlist sé í
besta falli annars flokks fikt sem
myndi ekki vekja nokkra athygli
nema vegna þess að það ber hinn
virta Radiohead-stimpil. Þeir séu
jafnvel að hæðast að okkur hlust-
endum, rugla okkur í ríminu, vit-
andi það að enginn dirfist að efast
um snilld þeirra. Sú sögusögn, að
Thom Yorke hafi upphaflega ætlað
að nefna plötuna ENC, sem stæði
fyrir Emperor’s New Clothes
(Nýju fötin keisarans), styður
þessa kenningu.
A hinn bóginn mætti allt eins
fullyrða að Kid A sé slíkt tíma-
mótaverk að þess séu fá dæmi.
Snilldarverkið OK Computer hafi
gefið okkur smjörþefinn af fyrir-
heitnu landi rokktónlistarinnar en
Kid A sé framtíðin sjálf, abstrakt
listaverk, framsæknasta plata allra
tíma og líklega sú besta. Þarna
hafi í fyrsta sinn tekist að rífa nú-
tímatónlistina úr höndum heila-
dauðra plötusnúða og gæða hana
ljóðrænni dýpt og merkingu og
niðurstaðan algjört nýmæli, tær
snilld.
Það leynast sannleikskorn í
þessu öllu saman og hvorug ræðan
segir alla söguna. Þarna eru nokk-
ur frábær, nýstárleg lög í bland við
góð en þó síðri lög í hefðbundnari
stíl. Slík plata er í sjálfu sér ekkert
söguleg; 13, plata Blur frá því í
fyrra, er að mínu mati sambærileg,
álíka framsækin og álíka góð plata.
Kannski hefði verið vænlegra að
sleppa „krísufundunum“ og leyfa
Yorke að gera heilsteypta fram-
úrstefnuplötu, en líklega hefði það
þýtt endalok hljómsveitarinnar.
Mér finnst það varpa nýju ljósi á
Kid A að hugleiða niðurröðun lag-
anna. Fyrstu tvö lögin, þau bestu
að mínu mati, eru afar óvenjuleg
og fyrir vikið virðist platan dular-
fyllri og framsæknari en hún er í
raun. Ef fyrstu fimm lögin hefðu
verið lögin númer 6, 7, 9, 4 og 3
hefði samanburður við fyrri plötur
Radiohead legið beint við - og
hann er afskaplega ójafn: „Optim-
istic“ jafnast engan veginn á við
„Airbag“, „How To Disappear
Completely" er ekki í sömu deild
og „Fake Plastic Trees“ og „High
And Dry“ og þannig mætti áfram
telja. Með því að byrja plötuna á
jafnundarlegum nótum og hér hef-
ur verið gert er hins vegar tryggt
að hlustendur klóra sér ráðvilltir í
kollinum og samanburður við fyrri
verk virðist ekki koma til greina.
Þrátt fyrir að Kid A sé mjög góð
plata finnst mér ekki hægt að gefa
henni ágætiseinkunn. Astæðan er
einfaldlega að sá sem hlustar á lög
á borð við „Subterranean Home-
sick Alien“, „Paranoid Android",
„Lucky“ og „The Tourist" fær
gæsahúð og kökk í hálsinn á víxl af
hrifningu og einskærri gleði yfir
því að slík tónlist skuli hafa verið
samin. Ekkert á Kid A hefur þessi
áhrif. Hún vekur aðdáun en hrífur
ekki.
Pablo Honey (1993)
jney (lt
☆☆☆
★★
Þessi plata er sjaldgæft dæmi um
að það sé ekki hægt að vera vitur
eftirá. Hversu oft sem hlustað er á
Pablo Honey er þar engar vísbend-
ingar af finna
um stórvirk-
in sem Rad-
iohead hefur
unnið síðan.
Þetta er hrá,
frumstæð og
fremur
ófrumleg
rokkplata
undir margvíslegum áhrifum.
Grunge-bylgjan sem náði hámarki
með Nirvana er áberandi; „How Do
You?“ er tilbrigði við „You Really
Got Me“ með Kinks; „Thinking
About You“ er kassagítarrokk í
anda U2; í „Prove Yourself* er lag-
lína Everly Brothers-slagarans
„Crying In The Rain“ fengin að láni
og færð í rokkbúning o.s.frv. Nokk-
ur lög eru mjög góð: „You“ er feikn-
arlega öflugt rokklag sem kemur
aftan að manni með fjölbreyttum
kaflaskiptum, frumlegum trommu-
takti og myrkum texta, „Anyone
Can Play Guitar“ minnir næstum
því á The Bends með þéttri, fönk-
aðri bassalínu og hrollvekjandi gít-
arvæli (því miður er viðlagið ömur-
legt). Svo má auðvitað ekki gleyma
„Creep“ sem átti vinsældirnar fylli-
lega skilið.
The Bends (1995)
★★★★★
Hér safna Radiohead liði og ráð-
ast á hlustandann úr öllum áttum
með oddi og egg. Angistin drýpur af
hverjum einasta tóni og nístir inn
að beini,
hvort sem
það er sker-
andi væl
söngvarans í
„Planet Tel-
ex“ eða ær-
andi öskur
gítaranna í
„My Iron
Lung“. Undurljúfar ballöður á borð
við „Fake Plastic Trees“ rjúfa öðru
hverju þessa stórskotahríð, en þá
tekur textinn við hálfu beittari. Það
er hreint og beint óþægilegt að
sökkva sér ofan í þessa plötu, slíkt
er þunglyndið og eymdin. I „Planet
Telex" segir: „Þú getur neytt það
en það kemur ekki. Þú getur
smakkað það en það tekur ekki á
sig lögun. Þú getur fylgt því heim
úr skólanum. Þú getur kysst það og
brotið allar reglur. Hvers vegna
geturðu ekki gleymt?" í „Sulk“ seg-
ir: „Þú ert svo fallegur á hnjánum,
svo sótthreinsaður og auðsveipur ...
Ég reyni að hlýðnast en það étur
mig innan frá svo að ég tek mér frí,
sofna og líð burt.“
Sjálf lögin eru rokk af allra besta
tagi, vandaðar, fallegar og frumleg-
ar lagasmíðar, framreiddar af hefð-
bundnum hljóðfærum nokkurn veg-
inn óstuddum. Tvær massívar stoðir
lyfta þeim hærra en gengur og ger-
ist með rokklög: Ótrúleg rödd
Thom Yorke, blíð og grimm á víxl,
og byltingarkenndur gítarleikur
Jonny Greenwood, sem fer bókstaf-
lega hamförum og pínir svo æðis-
gengin væl út úr hljóðfæri sínu - og
af svo hamslausri árásargimi - að
undirritaður hefur ekki heyrt annað
eins. Eitt af fjölmörgum dæmum er
að finna í My Iron Lung“, 4:00 -
4:35. Ekki er úr vegi að minnast
líka á værðina í „Nice Dream“; lyk-
illinn að draumkenndum blæ þessa
lags er takturinn %, sem kemur
nokkuð við sögu á næstu plötu.
The Bends má lýsa í einni setn-
ingu með því að segja að þar fari
feiknarlega sterkt safn frábærra
laga, þar sem gengið er eins langt í
frumleika og hefðbundin rokklög
frekast leyfa.
OK Computer (1997)
★★★★★
Það er óhugsandi annað en að
gefa The Bends hæstu einkunn; það
er að sama skapi grátlegt að geta
ekki gefið OK Computer aðra
hærri. En
hvers vegna?
Er það sund-
urtættur
trommutakt-
urinn í „Air-
bag“? Hökt-
andi en þó
óbifanlegur
bassinn sem dettur fyrirvaralaust
inn og út? Þaulskipulagða kaosið í
„Paranoid Android" sem springur
inn á við úr braki og brestum í
dýrðlegan sálm og út aftur? Sam-
fellda stjörnuhrapið í „Subterran-
ean Homesick Alien“? Kannski er
það sú staðreynd að af öllum Rad-
iohead plötunum sem ég hef haft í
eyrunum við þessi skrif er þetta sú
eina sem verður hvorki fyrir barð-
inu á „Stop“, „Skip“ né „Pause“.
Það sem kemur á óvart við The
Bends er hvað lögin eru góð. Það
sem kemur á óvart við OK Comput-
er er hvernig lögin eru: stútfull af
furðulegum hljóðum, ískri, væli og
smellum sem bergmála fram og
aftur, tölvukórum og talandi vél-
mennum, hljóðgervlum, óvenjulegri
hljóðblöndun og fleiri brellum.
Það er að mínu viti engin sérstök
dyggð að feta ótroðnar slóðir; það
er fremur happdrætti þar sem von
er á risastórum vinningi. OK Com-
puter er með þeim allra stærstu til
þessa. Og til marks um styrk þess-
arar plötu eru þau lög fráleitt síðri
sem hljóta minni skammt af ný-
breytni. „The Tourist", með sitt
endalausa vænghaf, svífur þannig
hátt yfir hinu draumkennda „Nice
Drearn" sem áður var minnst á.
Lögin eru af sama sauðahúsi, takt-
urinn % og hljóðfæraskipan svipuð;
munurinn felst í einhveni óskil-
greinanlegri snilld.
Textamir eru ekki lengur ramm-
persónulegir eins og á The Bends
og þar af leiðandi ekki eins óþægi-
legir. Ymsar persónur segja frá,
jafnvel vélmenni og geimverur. Og
orð eins og „geimur", „dýrðlegur",
„Guð“, „friður", og „þögn“ ljá plöt-
unni friðsælan og ævintýralegan
blæ með því að hefja sig upp fyrir
samhengi hins myrka texta. Óg ein-
hvem veginn svífur þessi plata hátt
yfir öllu og hefur hlustandann með
sér svo að hann fær fiðring í mag-
ann af hrifningu.