Morgunblaðið - 24.11.2000, Side 36

36 FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
HSTIR
Nýjar bækur
FJÖLMIÐLUN
Norræn skýrsla um fjölþjóðlegar ritstjórnir
Endurspegla fjöl-
þjóðlegt samfélag
Fjölmiðluin í Danmörku, Svíþjöð og Noregi hefur almennt ekki tekist að
ná til innflytjenda í löndunum þremur.
• ÚT er komin bókin Takk,
mamma mín, minningabók, eftir
Þorstcin J. Vilhjálmsson.
í fréttatilkynn-
ingu frá út-
gefanda segir að
bókin sé tileinkuð
minningu móður
höfundarins,
Ingibjargar Þor-
steinsdóttur.
„Þetta er óvenju-
leg æviminninga-
Þorsteinn J. bók þar sem Þor-
Vilhjálmsson steinn bregður
upp svipmyndum af lífi mömmu
sinnar, Ingibjargar Þorsteinsdóttur,
og samvistum þeirra síðustu mánuð-
ina sem hún lifði. Ingibjörg lést úr
lungnakrabbameini af völdum reyk-
inga fyrir um þremur árum.“
Bókin ergefín út afhöfundi,
prentuð í Gutenberg og hönnuð af
Snæbirni Arngrímssyni. Hún er 72
bls. aðstærð.
• ÚT er komin bókin Gegn einelti -
handbók fyrir skóla. Ritstjórar eru
Sonia Sharp og Peter K. Smith.
Ingibjörg Markúsdóttir þýddi.
I fréttatilkynningu segir: „I bók-
inni er fjallað um hagnýtar leiðir íyr-
ir skólana í baráttunni gegn einelti.
Hugmyndir og aðferðir sem þar
koma fram eru byggðar á yfir-
gripsmiklum rannsóknum auk
reynslu sérfræðinga við úrlausn ein-
eltismála. Fjallað er um á aðgengi-
legan hátt hvernig skólar geta haft
áhrif á einelti með mótun heild-
stæðrar stefnu í eineltismálum,
námskrármiðuðum úrræðum og
réttum viðbrögðum þegar einelti
kemur upp. Bókin gefur einnig hug-
mynd um mismunandi leiðir í for-
vörnum og viðbrögðum við einelti
sem skólar geta sniðið að sínum
þörfum. Bókin er ætluð skólastjóm-
endum og öðru starfsfólki skóla auk
tómstundaráðgjafa félagsmiðstöðva
en gæti ekki síður komið nemendum
og foreldrum að góðu gagni.“
Útgefandi erÆskan ehf. Bókin er
104 bls., prentuð íprentsmiðjunni
Odda hf. Verð: 2.050 krónur.
• ÚT er komin smábókin Káta
krakkabókin.
í fréttatilkynningu segir: „í bók-
inni eru yfir 220 brandarar og gátur
fyrir hressa krakka á öllum aldri.
Brandarar um dýr, fólk, krakka,
lækna og allt annað milli himins og
jarðar að ógleymdum skemmtileg-
umgátum.11
Utgefandi er bókaútgáfan Stein-
egg. Bókin er 120 bls., 8,5x6,5 sm að
stærð, prentuð í prentsmiðjunni
Odda hf. Leiðbeinandi verð: 880
krónur.
• IJT er komin bókin Lífí Eyjafírði
í tilefni aldamóta og nýrrar þús-
aldar. Ritstjóri er Bragi Guð-
mundsson, dósent við Háskólann á
Akureyri.
I fréttatilkynningu segir: „I bók-
inni fjalla 22 höfundar um líf í Eyja-
firði, Bókina piýða um 200 litmyndir
af margvíslegu tagi. Meðal við-
fangsefna eru landslýsing, fersk-
vatns- og sjávarlíf, örverur, lífverur í
mold, flóra Eyjafjarðar og fána.
Náttúrulegu umhverfi er ítarlega
lýst og brugðið er upp myndum af
breytingum á húsakynnum. Sjón-
menntum, munum og minjum eru
gerð nokkur skil og sérstakir kaflar
eru um eyfirskar bókmenntir og
búsetubreytingar. Þá er ótalinn
nýstárlegur kafli um grenndarfræði
sem leið til að efla sjálfsvitund fólks
og lokakafli með mörgum hugmynd-
um um vettvangsferðir með ólíka
aldurshópa."
Útgefandi er Rannsóknastofnun
Háskólans á Akureyri.
• ÚT er komin bókin Saga Hafn-
ar í Hornafírði - síðara bindi eft-
ir Arnþór Gunnarsson.
Arið 1997 kom út fyrra bindi af
Sögu Hafnar í Hornafirði og var
sagan rakin til 1940. í þessu
seinna bindi er rakin saga kaup-
túnsins frá 1940-1975. Fjallað er
ítarlega um atvinnumál, sveitar-
stjórnarmál, menntamál, heil-
brigðismál, félags- og menningar-
líf o.fl. Landbúnaður og
samgöngur í sveitum Austur-
Skaftafellssýslu fá sérstaka um-
fjöllun enda er þróun Hafnar og
sveitahreppanna samofin.
Útgefandi er Sveitarfélagið
Hornafjörður en Mál og mynd sér
um dreifingu.. Bókin er 548 bls.
með um 400 ljósmyndum, auk
fjölda taflna, korta og uppdrátta.
Umbrot, prentun og bókband var í
höndum Þrentsmiðjunnar Odda hf.
Leiðbeinandi verð: 7.000 krónur.
• ÚT er komin Spurningabókin
2000. Af hverju geta naut ekki verið
klæðskerar?
í fréttatilkynningu segir: „Brydd-
að er upp á ýmsu, meðal annars eru
þar vísbendingaspumingar, rétt/
rangt-spurningar og talnaþrautir.
Markmiðið er að bókin sé bæði til
fróðleiks og skemmtunar og að þar
finni allir spumingar við hæfi en
þeim er skipt í flokka eftir erfið-
leikastigi.
Ritstjórar eru Guðjón Ingi Eiríks-
son ogJón Hjaltason en útgefandi
Bókaútgáfan Hólar. Bókin er prent-
uð íPrentsmiðjunni Odda og er 64
bls. Leiðbeinandi verð: 990 krónur.
Fjölmiðlum í Dan-
mörku, Noregi og Sví-
þjóð hefur mistekist að
endurspegla fjölþjóð-
legt samfélag í löndun-
um þremur. Anna G.
Ólafsdóttir kynnti sér
nýútkomna skýrsiu und-
ir yfirskriftinni Fjöl-
þjóðlegar ritstjórnir?
og áttaði sig á því að
víða stendur til að ná því
markmiði með því að
grípa til sérstakra ráð-
stafana til að fá innflytj-
endur til starfa á rit-
stjórnunum.
SPURNINGIN um hvemig
stuðla megi að því að fjöl-
miðlar endurspegli fjöl-
þjóðleg samfélög er ekki ný
af nálinni í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð. Sú staðreynd helgast ekki
hvað síst af því hversu vandinn er
nátengdur hlutverki fjölmiðla í hin-
um vestræna heimi. Fjölmiðlar eiga
að þjóna almenningi með því að
miðla upplýsingum og veita ráðandi
valdhöfum aðhald í takt við lýðræð-
islega stjórnarhætti. Ef ekki tekst
að ná til allra hópa í þjóðfélaginu
segir sig sjálft að því tvíþætta hlut-
verki verður ekki sinnt með viðun-
andi hætti.
Norræna blaðamannamiðstöðin í
Árósum ákvað að taka af skarið og
láta fara fram sérstaka athugun á
ástandinu og leiðum til úrbóta fyrr á
árinu. Norska fræðasetrinu Fafos í
Ósló var falið að vinna að athugun-
inni og fljótlega var ákveðið að af-
marka úrtakið við ákveðnar
menntastofnanir á sviði fjölmiðlun-
ar, fagfélög, áberandi fjölmiðla og
blaðamenn af erlendum uppruna. Af
fjölmiðlum var í Danmörku leitað til
Berlingske Tidende, Jyllandspost;
en, Danmarks Radio (DR) og TV2. í
Svíþjóð var leitað til Dagens Ny-
heter, Aftonbladet, Sverges Televis-
on (SVT) og TV4. í Noregi var leit-
að til Aftenposten, Dagsavisen,
Norsk Rikskringkasting (NRK) og
TV2.
Eftir nokkra umhugsun var
ákveðið að sækja upplýsingar til
menntastofnana og fagfélaga í
gegnum síma og tölvusamskipti.
Lengri viðtöl voru tekin við 27
starfsmenn fjölmiðlanna og spurn-
ingarlistar sendir út til 50 starfandi
blaðamanna og Ijósmyndara með er-
lendan bakgrunn.
Vondur draumur
Skemmst er frá því að segja að
flestar ritstjómirnar höfðu á að
skipa einhverjum blaðamönnum
með erlendan bakgrunn. Hins vegar
fór því víðsfjarri að hlutfallið væri
svipað og úti í samfélaginu. Sú stað-
reynd endurspeglaðist í uppsetn-
ingu og efni fjölmiðlanna almennt.
íbúar með erlendan bakgrunn komu
sjaldan fram nema í tengslum við
umfjöllun um innflytjendastefnu
eða glæpi. Engu að síður virtist vax-
andi meðvitund vera um að ekki
væri ástæða til að nefna sérstaklega
erlendan uppruna geranda í tengsl-
um við umfjöllun um glæpi. Sér-
staklega var tekið fram á einum
fjölmiðlanna að blaðamaður af er-
lendum uppruna hefði opin augu
fyrir því hvort hægt væri að greina
kynþáttafordóma í fréttaflutningn-
um.
A fundi í tengslum við útkomu
niðurstaðna athugunarinnar undir
heitinu Fjölþjóðlegar ritstjórnir?
tók Einar Hanseid, ritstjóri Aften-
posten, fram hversu umhugsunar-
vert væri hvernig fjölmiðlum hefði
gengið að afla írétta af brunanum í
diskóteki í Gautaborg fyrir tveimur
árum. Bruninn varð í eins konar
skemmu í úthverfi að 90% hluta
byggðu innflytjendum af ólíku þjóð-
erni, t.d. frá ýmsum löndum í Aust-
ur-Evrópu og Sómalíu. Fjölmiðlar
vöknuðu upp við þann vonda draum
að átta sig á því að nánast engin
tengsl voru inn í hverfið. Fyrir utan
að stór hluti ættingja fórnarlamb-
anna 63 átti í erfiðleikum með að tjá
sig á sænsku. Eins og gefur að
skilja hamlaði ástandi verulega
fréttaflutningi af atburðunum og
seinkaði því að heildarmyndin yrði
lýðum ljós. Göteborgposten tók um-
fjöllun sína um innflytjendur til
rækilegrar endurskoðunar eftir
slysið og opnaði sérstaka ritstjórn-
arskrifstofu í hverfi innflytjenda í
því skyni að ná til íbúanna.
Fjölmiðlar ekki
hátt skrifaðir
Elin Svensen, sem vann að athug-
uninni fyrir hönd Fafos, veltir því
talsvert fyrir sér hvers vegna ekki
séu fleiri blaðamenn af erlendum
uppruna starfandi á ritstjórnar-
skrifstofum stærstu fjölmiðlanna í
Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Með
tilvísun til eldri rannsókna kemst
hún að því að unglingar af erlendum
uppruna hafi minni áhuga heldur en
unglingar af norrænum uppruna á
því að starfa við fjölmiðla. Viðamikil
könnun á því við hvað norska ungl-
inga dreymir um að starfa um fer-
tugt sýnir fram á að 3,7% vilja verða
blaðamenn eða rithöfundar. Ef
teknir eru sérstaklega út unglingar
með norskan bakgrunn er hlutfallið
4,4%. Á hinn bóginn fellur hlutfallið
fyrir unglinga með erlendan bak-
grunn niður í 1,2%.
Ekki ósvipaðar niðurstöður koma
fram þegar skoðað er hvers konar
hærri menntun ungmenni í stærsta
minnihlutahópnum frá Pakistan
sækjast eftir í Noregi. Langvinsæl-
ustu greinarnar eru læknis- og
verkfræði. Heilbrigðisgreinar eru
sérstaklega vinsælar meðal kven-
nemenda af erlendum uppruna, t.d.
vekur athygli ef miðað er við að að-
eins 10% nemenda í Óslóar-háskóla
eru af erlendum uppruna að 25%
nemenda í heilbrigðisgreinum eru
af erlendum uppruna. Óvinsælustu
fögin meðal nemenda af erlendum
uppruna eru bókasafns- og fjöl-
miðlafræði.
Áhrif foreldranna á námsval virð-
ast skipta mestu og ekki hvað síst í
tengslum við hvaða menntun er í
mestum metum í heimalandinu, t.d.
er mest litið upp til lækna og verk-
fræðinga í Pakistan. Eins er eðlilegt
að hafa í huga ólíkt hlutverk fjöl-
miðla í löndum með mismunandi
stjómarfyrirkomulag. Víða eru
fjölmiðlar aðeins nýttir til að halda
niðri gagnrýni almennings á ríkj-
andi valdahafa. Almenningur lítur
því eðlilega fjölmiðla ekki sömu aug-
um og í lýðræðisríkjum.
Engu að síður ber ekki að draga
úr því að fjölmiðlar virðast ekki hafa
sinnt innflytjendum nægilega vel.
Skekkt mynd þykir því líkleg til að
fæla ungmenn frekar frá því að
starfa innan fjölmiðlanna. Af niður-
stöðum kannana er greinilegt að
danskir innflytjendur eru óánægðir
með þjónustu fjölmiðla. Innflytjend-
ur voru spurðir að því hvort áhugi
væri fyrir því að fá fleiri fréttir á
móðurmálinu frá Danmörku, upp-
runalandinu eða útlöndum. Afger-
andi vilji var fyrir því að fá fleiri
fréttir á móðurmálinu af innan-
landsmálum í Danmörku. Annars
var greinilegt að innflytjendur
brugðust við slælegri þjónustu fjöl-
miðla með því að nýta sér erlenda
miðla og alveg sérstaklega sjónvarp.
Tungumálið vandamál
Önnur ástæðan fyrir því að ungt
fólk með erlendan bakgrunn sækir
síður í fjölmiðla tengist tungu-
málaerfiðleikum og fram kemur í
niðurstöðum athugunarinnar að
tæknigreinar henti tvítyngdum sér-
staklega vel. Hinu er heldur ekki að
leyna að innflytjendur af fyrstu og
jafnvel annarri kynslóð hafa ekki
allir nægilega gott vald á tungu-
málinu til að starfa við fjölmiðla. Sú
staðreynd hefur ýmsar afleiðingar,
t.d. virðast innflytjendumir síður
treysta sér til að fara í fjölmiðlanám
og ströng inntökuskilyrði í mennt-
astofnanir á sviði fjölmiðlunar virð-
ast ýmsum þrándur í götu.
Hin hliðin á því sama felst í því að
fordóma virðist gæta gagnvart
tungumálakunnáttu fólks með er-
lent nafn í löndunum þremur. Flest-
ir svarendanna úr hópi blaðamanna
og ljósmyndara af erlendum upp-
runa voru sammála um að erlendur
bakgrunnur hefði haft neikvæð
áhrif á möguleika á að fá starf á fjöl-
miðli. Meira að segja var dæmi um
að blaðamaður skipti um nafn til að
freista þess að komast í viðtal hjá
einum af stóru miðlunum. Ekki
fylgdi sögunni hvort að hann komst
í viðtalið eða ekki - grípum aðeins
niður í tilvitnanirnar:
• „Hef sótt um 500 til 600 störf frá
árinu 1992. Fór í 20 til 40 viðtöl.
Erlendur bakgrunnur gæti hafa
haft áhrif á að ég fékk engin at-
vinnutilboð."