Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1906, Side 32

34
norðar (o: lengra inn frá bæjarröndinni) yarð fyrir niðurhrunið
hleðslugrjót úr vegg, sem þar lá þvert fyrir, og var fyrir hvorugan
endann grafið. Þar var dálítið af viðarkolum á dreif; en ekki fannst
þar neitt annað.
Allir þessir fornleifafundir sýna það, að bæirnir hafa hrunið, að
fólk hefir ekki getað bjargað úr þeim þungavöru, að þeir hafa eigi
verið bygðir strax aftur eða sömu tóftir notaðar, heldur að síðar
hafa nýir bæir verið settir ofaná rústirnar.
Þetta bendir á stórkostlega atburði, og um það liggja tvær til-
gátur fyrir: Svartidauði eða landskjálfti.
Séu þessar leifar frá Svartadauða, verður að hugsa sér, að á
þessum bæjum hafi alt fólk dáið, þeir svo staðið auðir, fallið af fúa
og elli, rústirnar gróið og jafnast og loks, þá er fólkið fjölgaði aftur,
hafi nýir bæir verið reistir á rústum hinna gömlu. Þetta getur alt
verið. Þó er líklegt, að þá hefði fleira orðið eftir í bæjunum en
þungavaran (kerin) ein, og að þá hefði leifar af ýmsum öðrum mun-
um fundist í rústunum. Eða: ef eftirlifandi fólk á nágrannabæjum
hefði hirt ait lauslegt úr auðu bæjunum, þá mundi það einnig hafa
hirt og notað matarleifar (skyr og spað og súrmeti) sem þar var
að finna. Og hvað spað snertir, er hæpið, að menn hafi á 14. öld
saltað kjöt til geymslu hér á landi. Það var alment reykt; en
hvergi hefir neitt fundist er bendi á bein úr hangikjöti, og hefðu
þau þó eigi haldið sér miður. Og að öllu öðru sleptu, þá ætti slík-
ir fundir, ef þeir eru frá Svartadauða, að finnast um alt land. En
þeirra er þó ekki getið nema á landskjálftasvæðinu.
Hafi bæirnir hrunið í landskjálfta, þá verður að hugsa sér, að
fólkið hafi flúið úr þeim og getað bjargað öllum léttari munum. En
að það, sem þyngra var en svo, að bjargað yrði, hafi spilzt svo, að
ekki hafi þótt tiltök að grafa það upp úr rústunum. Enda nokkuð
frá liðið þá, er menn voguðu að byggja upp aftur. En langur tími
mun það ekki hafa þurft að vera til þess, að menn bygði ofaná
eldri rústirnar, því það sést víða, að slíkt hefir verið talsvert al-
menn venja; það sýnir t. a. m, Alviðrufundurinn hér að framan, og
á þann hátt hafa myndast rústabungurnar, sem eigi eru allsjaldgæf-
ar. Sumstaðar sýnist sem húsin hafi hrapað snögglega, t. d. í Ossa-
bæ, þar sem hlóðin höfðu aflagast og eldurinn úr þeim að líkindum
brent þekjuna. Og á Birnustöðum bendir það fremur til þess, að
þekjan hafi hrapað, en að hún hafi sígið, að stykki úr henni hefir
fallið ofaní skyrkerið og myndað aflanga holu ofaní skyrið. — Það