Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Side 5

5
fornar götur vestan-að því og frá, bæði af Rangárvöllum sunnan-
verðum og einnig uppávið til Keldna. Þótt Skógarmannavað sé litlu
ofar, einkum að austanverðu, sjást ekki götur vestan að þvi, heldur
að eins upp til Keldna. — í Árb. Fornl.fél. 1902 bls. 8 og registri yfir
árbækur Fornl.fél. frá 1904, bls. 84, er gefið í skyn, að Þorgeirsvað
hafi verið notað fram undir síðustu aldamót. Vaðið hefir að vísu verið
kunnugt jafnan og vel fært, en það hefir ekki verið notað afar-langa
tíð af ferðamönnum, eða á þann hátt, sem gefið er til kynna í Árb.
Það eru hinar mörgu fornu götur, sem sanna notkun þess. Þótt þær
séu lítíð rannsakaðar, mun vaðið hafa verið farið af Inn-hlíðar-mönn-
um út á Rangárvelli sunnanverða og um það er hin beinasta leið
t. d. frá Hlíðarenda þangað. Með vissu hefir forn vegur legið um
Þríhyrningsháls fyrir sunnan háfjallið. um Réttatungu og að líkindum
út á Þorgeirsvað. — Vaðið er dálítið grýtt, og svo er allt framúr,
vestur um Tungufoss.
Þorgeirssteinn er nálægt 450 m. fyrir sunnan vaðið. Hann er sá
eini, sem upp úr stendur og hefir staðið, svo kunnugt sé, frá Eyrar-
vaði fram um Haldfossa; hann er hraunsteinn, en máður straum-
megin, strýtumyndaður, tekur nú 1 m. upp úr vatninu, venjulega, og
er tiltölulega gildur að neðan.
b. Skógarmannavað er 230—280 m. ofar en Þorgeirsvað. Það
lagðist niður að mestu leiti um hríð, því að Eyrarvað (eða -vöð) er
á beinni leið frá Keldum til Fljótshlíðar, en þegar ófært varð þar á
eyrunum meðan áin var að brjótast þar úr sínum forna og niður-
skorna farvegi, sem lá beint fram úr þrengslunum, fyrir austan Aust-
urhaldið, var það tekið upp aftur og þá nefnt Hlíðarvað, og var notað
fram undir aldamót. Þar var ætíð þrauta-vaðið og voru vörður settar
að því 1870—80. Nú er það notað að eins stöku sinnum, þá er farið
er fram að Árgilsstöðum eða fram í Hvolhrepp, eða komið þaðan. Fyrir
neðan þetta vað og að Þorgeirsvaði liggja móbergsklappir, nær 190
m. að lengd og um IV2—2 m. að hæð. Áin hefir sennilega runnið
með þeim í fornöld og síðan, og þær sífelt eyðst vesturávið, eins og
farvegurinn bendir til. Nú hafa klappir þessar spillst og lækkað
nokkuð, orðið lausari í sér og hafa breytt lit, norðurendi þeirra orðið
mulningur. En hafi þær verið við ána likar í fornöld því sem þær
voru þar nokkru fyrir aldamótin síðustu, — með tveimur töngum
«ða nefjum út i ána, sléttum að ofan og í-við-hæstum ármegin, en
hyldýpi undir, — þá hefir þar verið einkar-gott að verjast, fyrir menn,
sem ekki kunnu að hopa á hæl, og auðvelt að keyra menn út á
Rangá. Hér ætla ég að orðið hafi fall þeirra Ögmundar flóka, sem
drukknaði þegar, og Þorgeirs Otkelssonar, sem rak »ofan á vaðit ok