Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Side 16

16
séð hann þrisvar, jafnan við uppgöngu á hið fremsta horn fjallsins, —
að hinni miklu landmælingavörðu Björns Gunnlögssonar. í fyrstu sá
ég hann nálega gróðurlausan, en síðast er ég gekk upp (15. júlí
1917) var fé í dalnum og uppi í brekkum hans á 4 stöðum. — Hinn
forni jarðvegur er þar allur í burt, niður í hálsinn, en hæzt á hon-
um, uppi undir háfjalli, liggur óblásin jörð enn og eru þar háir bakk-
ar að (varla lægri en 3 m.); þeir vóru þó sýnu nær háfjallinu þegar
ég kom þangað fyrst. Þá, og síðar, vóru og háar torfur uppi í fjall-
inu, vottar um hinn gamla jarðveg á því.
Gunnarssteinn og dysin við Rangá.
Gunnarssteinn er 1364 faðma (2568V2 m.) í háaustur frá bæjar-
dyrum á Keldum, mælt yfir austur-lækjarbotninn, svo beint sem unnt
var. Hann er að hæð 2—3 álnir, eða vel það (um 2 m.). Ummál hans
að neðan 13‘/2 faðmur (251 2/s m.), hér um bil. Breiddin mest um miðju,
austur og vestur, 2 faðmar (33/4 m.), en flötur hans að ofan norður
og suður (þ. e. frá ánni) um 4 faðma (7‘/2 m.). Sbr. enn fremur lýs-
ing hans í Árb. Fornl.fél. 1888—92, 48. Norðurenda hans að austan,
og jafnvel allan norðurendann, er auðvelt að hlaupa upp, og enda
miðhluta hans að vestan, án þess að festa hönd á honum. Uppi á
honum er nóg rúm fyrir 3 menn að verjast. Hann er nú 8 faðma
(15 m.) fyrir norðan ána. Fyr meir hefir áin fallið inn-undir hann og
nokkuð til beggja hliða; það sýnir hið vatnsnúna grjót jarðvegar-
ins. — í hánorður af honum eru dysin, annað norður-af hinu (sbr.
Árb. Fornl.fél. 1888—92, 48). Hið syðra er 37 faðma (692/3 m.) frá
honum, hitt 54 faðma (1012/3 m.), mælt er í mið dys; eru því 17
faðmar (32 m.) milli þeirra. Allt mælt með 3 álna mælistiku 25. des.
1920. — Dysin voru sitt á hvorum hól. Árbæjargatan, og vegur
Skaftfellinga, á Fjallabaksleið til kaupstaðar, var á milli þeirra, — um
Keldur, fyrir ofan lækjarbotninn. Fyrst í mínu minni lá hellugrjótið
hjer um bil allt saman á mold á hólakollunum. Nú er það að mestu
leyti komið út fyrir hraunhólana. Þótt þeir séu ekki stórir, er það
samt næg sönnun fyrir því, hve jarðvegurinn hefir verið þykkur þar
áður en blása tók!). Jafnframt er þó þess að geta, að sú var venjan,
að velta grjótinu út frá dysjunum af forvitni, og færðist það síðan
sjálfkrafa nokkuð lengra út á við, um leið og undan því blés. —
1) Þar skammt vestar, um 200 faðma (3762/a m.) var svo hár vallendis-
bakki, að ríðandi maður náði ekki upp á hann með svipuskafti; var þó ekki
blásið nærri í hraun niður umhverfis. Jarðlagið mun að visu hafa hækkað mjög
fyrir langvarandi ofanáhlaðanda úr blástrum.