Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1928, Page 45

45
hellir; þar hefir verið gamall hellir, allur greyptur í móberg, en hraunið
ofan á. Dálítið nes er undan bænum, sem nær austan fram móti
Kaldbak, og tekur áin hálfhring syðst í holtsbrúninni. með snöru iðu-
kasti, og drífur hana inn með og norður-fyrir holtið. Skammt austur af
Helli er Bolholt á sléttu nesi við árbakkann, flutt þangað undan sandi;
en fyrir norðan ána, örstutt austar, er Húsagarður, landnámsjörð, en
bærinn fluttur í nesið ofan af hrauninu undan sandi. Þessa sögu
mætti lengi teygja.
Þá er Flosi að taka sig upp úr sínum áfanga og hverfur mjer,
þegar frá ánni sleppur. Ég vil láta hann fara þennan dag út á Laxár-
bakka. Mér þykir líklegt, að einhvers staðar með bökkum Þjórsár megi
finna gamlar götuleifar, er liggi að og frá ánni, en til þeirra verður
að leita öllu-megin, eins líklega sem ólíklega, um Árnesið, og alla
leið frá Kaldárholti að Þjórsárholti.
Frá Holtavaði lágu tvennar götur til sömu áttar, á sinn hátt eins
og frá Holtsvaði; aðrar örskammt vestur af hraunnefinu, nálægtstefnu
um Kýraugastaði, og líklega norður yfir hraunheiðarnar fyrir austan
Lækjarbotna, eins og út í Árnesið eða ofan við það, en aðrar stefndu
nærri Lúnansholti, og liggja, að ég held, norður hæðir út frá Holts-
múla og benda þá sem vestarlega á Árnesið, eða ef til vill vestar.
Þessar götur sá ég að skiftust austur við ána á háum, en litlum, val-
lendisflöt, austur af rofbakka, sem nú er þar, og horfðu í ána. Þarna
fór Flosi yfir og tel ég það nægilega skýrt Holtavað. Nú eru liðin
50 ár síðan þau gatnamót hurfu, en áin gengið til hliðar; og eigi
mun það síður hafa tekið breytingu við blástrana stóru beggja vegna
með ánni, sem eyðilögðu umrædd býli, en létu ekki eftir nema ár-
nesin með ánni. Og einhvern tíma hafði þarna skorist af tangi, sem nú
er kallaður Kaldbakshólmi. En austan megin var óljóst um þessar
götur; má vera, að þær hafi fallið í ána, eða séu kafnar aur og sandi.
Hvenær þetta vað hefir lagst af, er ekki hægt að segja, en vöð-
um hefir fjölgað mjög snemma, og götur færst lengra upp á bakkana
og upp í nesið. Þar má vafalaust telja eitt forna vaðið, sem hefir
verið fyrir austan albogann á ánni; þangað liggja margar götur, og
þá líklega upp yfir hraunið til byggða í námunda við Skarðsfjall, en
gátu alveg eins legið á slóðir hinna út að Þjórsá. Það er einna lík-
ast, að hafi rýmkast um ána upp-eftir, og vöðin haldið þá leiðina; og
síðast kom vað út af túninu á Kaldbak.
Einnig sunnar með ánni er vað, ýmist um lækjarmótin eða þar
fram með, nú venjulega kallað Heiðarvað. Þessi breyting með vötn-
in hefir gengið öldum saman, eftir teningskasti árinnar. Annars var
illa aðgætt þarna með ánni; ég hefði sannarlega veitt þar og annars