Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Síða 33

37
fjarðareyri í Jökulfjörðum. Eyri í Skutulsfirði hefur og verið kölluð
Skutulsfjarðareyri, en Krosseyri í Geirþjófsfirði er í Sturlungasögu
kölluð Geirþjófsfjarðareyri. Þetta bendir til þess, að þar hafi einhvern-
tíma einnig verið kallað Eyri. Líklega hafa þó sumar eða flestar
eyrarnar, sem þessir bæir eru kenndir við, átt samsett nöfn — líkt
og Flateyri, eyrin í landi Eyrar í Önundarfirði, þar sem nú er kaup-
staðurinn —, en þó flestar önnur nöfn en bæirnir fengu seinna
meir. Samsett og ósamsett nöfn munu því hafa skipzt á meira en
fram kemur í heimildunum, og er því hæpið að fullyrða nokkuð um
elztu mynd slíkra bæjarnafna. Víða hafa báðar mvndirnar verið not-
aðar jafnhliða, svo að mörgum öldum skiptir, og gat þar tilviljunin
ráðið því, hvor þeirra kemur fyrr fram í heimildunum. Það er því
með engu móti öruggt, að þessi mynd sé eldra nafnið. Auðshaugur
á Hjarðarnesi, jafnframt kallaður Haugur, er þegar í Gísla sögu
kallaður styttra nafninu, en eg tel þó víst, að hin myndin sé eldri,
bæði vegna þess, að varla hefur verið þörf á því að greina þenna
bæ frá öðrum samnefndum bæjum, og svo þess, að Auðshaugur er
þar ennþá til sem ömefni. Það er með öllu ósennilegt, enda veit eg
engin örugg dæmi þess, að viðbætur við bæjarnöfn hafi verið færð
yfir á örnefnin, sem þau eru komin frá. Örnefnin geta því allvíða
frætt okkur um elztu mynd bæjarnafna.
Mér töldust í Barðastrandar-, Isafjarðar- og Strandasýslu um 60
bæir, þar sem við þekkjum nöfnin í tvennri mynd, samsettri og ósam-
settri. Víðast held eg, að það sé samsetta nafnið, sem þar er eldra.
Þar að auki hafa í sambandi við skiptingu jarða á rúmum 20 stöð-
um myndazt samstæður lengdra bæjarnafna (svo sem Efri- og Neðri-
Vaðall), og nokkrir bæir hafa orðið að afsala sér nöfnum, sem voru
örnefni um leið (svo sem Staður í Grunnavík og Aðalvík). Allt þetta
hefur Ieitt til aukinnar eða algjörrar aðgreiningar milli bæjarnafna
og samsvarandi örnefna.
Líkt og örnefnin áttu í öndverðu mikinn þátt í myndun bæjar-
nafna, áttu bæjarnöfnin seinna meir drjúgan þátt í myndun nýrra
örnefna, bæði innan landamerkja hverrar jarðar og utan þeirra. Víða
eru nú firðir, dalir, stór fjöll og heilar sveitir, ásamt flestum hrepp-
um, kennd við einstaka bæi, svo sem á norðvesturkjálkanum Hest-
eyrarfjörður, Staðardalur í Steingrímsfirði, Drangajökull og Ögur-
sveit. Innan landareigna einstakra jarða fer svo, að slíkra áhrifa
gætir í örnefnaskránum mun minna en sýnast má eftir vitnisburði
annarra heimilda og einkum uppdráttanna. Þetta er eðlilegt. Þeir,
sem eiga heima á bænum, nota nafn hans sín á milli að jafnaði lítið