Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Side 64

68
öskulags gefur Þjórsárdalsleiðangurinn ekki, en af rannsóknum á
Norðurlandi hafði S. Þ. fengið þá vitneskju, að efra ljósa lagið þar,
sem hann álítur sama lagið og ljósa vikurlagið í Þjórsárdal, sé ekki
eldra en frá árinu 1000 og naumast yngra en frá árinu 1400.
Það er ljóst, að ef segja á nánar til um aldur Ijósa vikurlagsins,
þá er bærinn að Stöng veigamesta heimildin, og ég hafði því búizt
við, að jafnt S. Þ. sem Roussell, er gróf út bæinn, hefðu lagt sig í
framkróka við að ákveða aldur hans af mununum. En það er nú öðru
nær. Roussell, sem sýnilega tekur aldursákvörðun S. Þ. trúanlega án
þess að sannprófa hana, segir aðeins um munina: ,,Hvad angaar smaa-
fundene, er der en væsentlig forskel paa dette hus og de til vikinge-
tid bestemte; særlig hæfter man sig ved et gronglasseret potteskaar,
formentlig af engelsk oprindelse fra 1200-aarene. Der er derfor ingen
grund til at tvivle om, at gaarden tilhorer tiden op mod 1300“ (Fom-
tida gárdar“, bls. 90). Mér finnst þetta hraustlega mælt, þegar mun-
ir þeir, sem telja má til ákveðinnar gerðar, eru með víkingaaldar-
gerð (t. d. örvaroddur nr. 27 og hringprjónn nr. 41). Um þetta
,,potteskaar“, sem gerði það að verkum, að ég taldi hugsanlegt, þrátt
fyrir allt, að bærinn væri frá 13. öld, er það að segja, að vitað er
nú, að hvorki Roussell né aðrir, sem hann hefur ráðfært sig við,
kannast við nokkurt hliðstætt ,,potteskaar“ og því ekkert hægt að
segja um aldur þess, en rétt að telja það samtíða þeim munum, er
fundust með því, þar til annað sannara kemur á daginn.
Af S. Þ. er það skemmst að segja, og er honum þar nokkur
vorkunn, að hann ber Roussell fyrir sig (sbr. Tefrokronol. studier, bls.
77) og er ekki að mæða sig á táknum eins og munum af víkinga-
aldargerð, en lætur þess í stað annála vitna. Sú vitnaleiðsla, sem er
um marga hluti nýstárleg, hefst þannig: ,,Om Heklas tidigaste ut-
brott i historisk tid veta vi ej mycket. Det första intráffade, enligt
flera annalers samstámmiga uppgifter, ár 1104, endast Oddaverja
annal för det til 1106. Det andra utbrottet ágde rum 1158 pá sen-
vintern (Flatöbokens annaler uppge 1157). Det tredje utbrottet
intráffade 1206 pá vintern enligt alla annaluppgifter utom Lögmanns
annal, som för det till 1204. Enligt Biskupasögur började detta ut-
brott tre nátter före Ambrosius dag (d. v. s. 4. december). En mángd
aska och scorier vráktes upp. Det fjárde utbrott intráffade enligt
samstámmiga annaluppgifter 1222.
Sedan följa de tre utbrott, vilka ansetts komma ifrága sásom
orsaker till Þjórsárdalurs förödelse“ (Forntida gárdar, bls. 44).
Þetta, sem hér er vitnað til, er allt, sem S. Þ. hefur til málanna