Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1949, Page 120

122
kýr og innan kirkju flest eins og 1332, nema tjöldin ,,um kór og
hálfa framkirkju“. Svo og Maríuskriftir tvær, krossar þrír og klukk-
ur fjórar. (Fbrs. I. 355, II. 693, III. 217, IV. 68).
Breytingin mikla á síðasta máldaganum sannar, að hann sé rétt
talinn Vilchins máldagi, en ekki afrit eldri máldaga. Og þar með er
líka sýnt, að þá hefur jörðin ekki verið öldungis horfin undir hraun-
flóð.
Kirkjan átti enga jörð nema hálft Skarðið. Er því líklegt, að
kirkjufénaður allur væri alinn heima. Hafi svo búandinn sjálfur átt
eitthvað af málnytupeningi, að sjálfsögðu hross og að líkindum
lömb, sauði og naut, þá mátti vera meira en albrunnir skógar og lítill
skekkill eftir af beitar- og slægjulandi. Selið kann þá líka að hafa gert
ómetanlegt gagn.
EySing Sfearðs. Vegna þess, sem þegar er sagt, get ég ekki verið
samdóma því, sem oft hefur verið álitið, að Skarð hafi horfið undir
hraun árið 1389—90. Nú síðast kemur sú skoðun fram í ágætri rit-
gerð um Heklu (Árbók Ferðafél. 1946, bls. 32, 80 og 143). Vil
eg því enn eyða hér um nokkrum orðum. Fljótt mun Skarð hafa
fengið skrámur af Heklu, svo nærri sem það var henni. Eigi mun þó
orð á því gert í annálum fyrr en í gosinu mikla 1300. Hrundi þá
bærinn í Skarði í landskjálfta á 6. nótt jóla, nærri misseri eftir upp-
haf gossins. „Mikill málmpottur" (kirkjuklukka) barðist svo við
ræfrin, að hann brotnaði, og kistur tvær mölbrotnuðu (aðrir telja
þær í Næfurholti). Annað voðagosið kom 1341.1 Sumir annálar
telja gosið svo mikið 1389—90, að þá hafi Skarð eyðilagzt algjör-
lega. Einkennilegt er þó, að séra Jón Egilsson nefnir ekki gos þetta
í Biskupaannál sínum. Segir hann þó öfgar miklar frá gosum síðar.
En Flateyjarannáll telur undur mikil í síðast nefndu gosi, og að þá
hafi komið upp ,,tvö fjöll“ í skóginum litlu fyrir ofan Skarð. —
Guðmundur Kjartansson jarðfræðingur heldur þó, að það hafi ekki
verið meiri fjöll en Vondu- eða Rauðubjallar. Og eru þeir langt
(nærri 5 km) frá Skarðsbæjarstæðinu fyrrnefnda. Þótt sami annáll
segi, að tekið hafi af 2 bæi, Skarð og Tjaldastaði ,,af bruna“, þá
er ekki þar með sagt, að hraun hafi runnið yfir bæina. Skógurinn gat
sviðnað og jarðirnar spillzt svo, að ,,bæina tæki af“, eða m. ö. o.
1) Annálum verður fjasgjarnt um öskufall og nautadauða í gosi þessu
og Lögmannsannáll segir: „........sauðfé og nautfénaður dó mest um
Rangárvöllu og eyddi nálega 5 hreppa“. — Að nautum og sauðum, en ekki
jörðum — eins og sumir skilja það — hlýtur þetta að merkja hér (Ferða-
bók Þorv. Thoroddsen II, bls. 167—69).