Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1955, Side 78

82
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Næst liggur fyrir að svara tveimur spurningum: Hverjir bjuggu
í þessum kofum og hvenær bjuggu þeir þar? Ég sný mér fyrst að síð-
ari spurningunni. Saga rústanna er þessi: íbúarnir, sem hafa búið
alllengi í kofanum, eins og hin 10 sm þykka gólfskán sannar, yfir-
gefa þá. Síðan standa þeir mannlausir og smátt og smátt hrynur ofan
af veggjum þeirra. Það fer að fjúka sandur inn um glufur, sem fram
koma á milli bergs og veggja, og loks er þar komin rifa um 50 — 00
sm breið. Sandur fýkur inn jafnt og þétt og verður að allþykku lagi,
það er nú allt að 10 sm þykkt, en hefur áður verið talsvert þykkara.
Þá dynur yfir mikið vikurgos árið 1783, vikurhríðin skellur á slút-
andi hömrunum, og vegna eigin hraða vikurkornanna bunar vikur-
inn, þó að skjól sé í skútanum, inn um glufuna yfir veggjunum, inn
í kofana og bókstaflega fyllir þá. Síðan líður tíminn, og enn safnast
foksandslag ofan á vikurinn, unz lagið er orðið allt að 13 sm þykkt
eftir 170 ár.
Athyglin beinist nú að foksandslögunum, og freistandi er að álykta
sem svo: Efra og neðra lagið eru svo til jafnþykk, og þá ætti tíminn,
sem þau mynduðust á, að vera álíka langur eða um 170 ár. Af því
leiðir, að kofarnir hafi verið yfirgefnir í kringum aldamótin 1600.
En svo einfalt er málið ekki. Við vitum ekki, hve þykkt neðra lagið
var upphaflega, en víst er, að fíngerð öskulög í mold þjappast æði
mikið saman. Enn fremur eru bæði lögin misþykk á mismunandi
stöðum. En ekki virðist fjarri sanni að álykta, að þau 'hafi verið við-
líka þykk bæði nýfallin. Þess má geta, að ekki virtist mikill þykktar-
munur á neðra laginu inni í rústunum og 1 skútanum utan þeirra.
Opið, sem neðra lagið sáldaðist inn um, var upphaflega mjög
þröngt, en fór víkkandi fram að 1783. Við gosið minnkaði opið ekki
svo teljandi væri. Að öðru jöfnu ætti þá neðra lagið að hafa verið
lengur að myndast. Þetta gæti hafa haft talsverða þýðingu.
Við það að vikur hlóðst í kofana, hefur skjólið minnkað lítilsháttar
í þeim. Ekki virðist þetta mjög þýðingarmikið, en þó verkar það í
öfuga átt.
Loks er þess að geta, sem er þýðingarmest, en það er gnægð fok-
efnis, sands og leirs. Það er atriði, sem örðugt er að dæma, en ætla
má, að mikið fokefni hafi bætzt við í gosinu 1783. Hins vegar hefur
fok af eyrunum við Tungná varla breytzt neitt svo teljandi sé, Að
öðru leyti treysti ég mér ekki til að skera úr um þetta, en meiri líkur
eru til að áfokið hafi verið örara síðara tímabilið.
Af því sem sagt er hér að framan sýnist mér, að fyrir gosið 1783