Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1972, Page 125

HÓLMAKIRKJA OG REYÐARFJARÐARKAUPMENN
125
ur yfir fjórum þingstöðum í Múlaþingi. Hann sigldi aftur utan, þar
til kjörinn sem fulltrúi Austfirðinga í fjögurra manna sendinefnd,
sem fór utan 1688 að ræða við kaupmenn um verzlunartaxta á ís-
lenzkri vöru. Komu þeir upp aftur 1684, og hefur þá Marteinn haft
gripi þá með sér, sem hann gaf Hólmakirkju: Ljósakrónuna, lítil
ljósasöx og lyktarkorn (lítinn ljósbera) af blikki og horni.
Þessi ljósakróna er talin upp í vísitazíu Jóns biskups Vídalíns
1706, og er hún þá í kór kyrkjunnar. En þá hefur bætzt við ljósa-
króna væn með 16 liljum, „hefur giefeS kaupmaðurinn Monsr Niels
Hendriksson“. Er króna þessi höfð í framkirkjunni næstu hundrað
árin og fækkar jafnt og þétt á henni liljunum, þar til þær eru orðnar
13 árið 1808. En þá skipar prófastur svo fyrir, að gert verði við
krónuna. Árið 1824 er komin ný ljósakróna í kórinn. Sú er ættuð
frá kapellu Georgs Kyhn kaupmanns á Útstekk. En ljósakróna Mar-
teins sýslumanns er send til Kolfreyjustaðar, þar sem hún er enn-
þá 1875, en hverfur síðan úr sögunni. En ljósakróna Níelsar kaup-
manns er ennþá í kirkjunni, og 1850 lýsir Helgi Thordersen biskup
henni á þessa leið: „Ljósakróna af lcopar með 16 örmum og S kmf-
um, með pípum og skálum“. Árið 1851 er síðan byggð ný kirkja á
Hólmum, og 1867 kaupir síra Hallgrímur þann gyllta messinghjálm
með 8 ljósaörmum, sem nú er í Reyðarfjarðarkirkju. Síðan er getið
sérstaklega um hinn gamla ljósahjálm Níelsar kaupmanns.
Altarissúlur (Þjms. 75291—II og 7530a—b). Árið 1706 segir Jón
biskup Vídalín, að sitt hvoru megin altaris séu tveir stólpar með
forgylltum knöppum ofan á, og séu þeir gefnir af kaupmanninum
Monsr Níels Hendrickssyni. Þessir gripir voru gerðir úr furu, og
voru súlurnar með barokksniði, renndar og allar sem snúnar. Knapp-
arnir voru 35,5 cm á hæð og mjög innskornir og uppmjóir efst. Þver-
mál þeirra var mest um 18 cm, en súlnanna um 11 cm. Þetta vitum
við vegna þess, að gripir þessir eru varðveittir á Þjóðminjasafninu,
en mjög eru þeir ólíkir lýsingu Vídalíns, því að seinni öld sína í
Hólmakirkju voru þeir settir sitt hvoru megin kórdyra. Þessi breyt-
ing gerðist 1824, er prédikunarstóllinn var settur yfir altari kirkj-
unnar. Þá var ekki lengur rúm fyrir súlurnar við altarið. Við kirkju-
bygginguna 1851 eru súlurnar skornar í sundur, og látnar standa
við innganginn í kórinn. Stóðu þær á ferhyrndum fæti uppdregnum
og voru tappaðar upp í bitann, en hausinn af þeim slitinn frá og sett-
ur ofan á bitann, en svo búið um kringum bitann, að þær sýndust þó
í einu lagi. Þarna stóðu súlurnar mahógnýmálaðar og tveggja metra
háar þar til kirkjan var rifin og gripirnir fluttir á Þjóðminjasafn.