Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1979, Síða 163

TVEIR RÓSAÐIR RIÐSPRANGSDÚKAR
167
en 1733, ern til heimildir um varðveittan útsaum undir nafninu sprang
frá því um miðja 17. öld.42 Sprang er nefnt í íslenskum heimildum frá
því snemrna á 14. öld.4!i Fram til loka 16. aldar mun þess getið í 34
máldögum 26 kirkna, en frá 17. öld til fyrri hluta 19. aldar er vitað
um heimildir í 58 vísitasíum og úttektum 25 kirkna, þar af sjö þeim
sömu og á fyrra tímabilinu.44 Heimildir frá því tímabili segja engar
til um gerð sprangsins, en frá því síðara er sem stendur vitað um
heimildir úr fimm kirkjum, sem áttu mislitt silkisprang: úttektir Iióla-
staðar og vísitasíur Hjarðarholts og Staðarfells sem áður var lýst,
auk Staðastaðar og Hítardals.
Elstu heimild um mislitt sprang mun vera að finna í úttekt Hóla-
stóls frá 1657, er getið er um tvo merkilega silkidúka með sprangrós-
um, allt af silki, sem Þorlákur biskup Skúlason og kona hans, Kristín
Gísladóttir, höfðu gefið til kirkjunnar og úr skyldi gera altaris-
vængi.4ð Ekki virðast slíkir vængir nefndir fyrr en í úttekt 1741, er
sagðir eru tveir vængir gulagtugir.46 1 úttektum frá 1765 til 1808
eru þeii sagðir gulir og af silki og rósasprangi, 1823 er auk þess sagt
að annar sé heillegur en hinn allur sundur slitinn, en 1826 er þeim
lýst nánar en áður að því leyti að þeir eru sagðir af (vatteruðu?) silki,
skáksettir með lítið slitnu riðsprangi, en silkikaflarnir örslitnir; er
þeirra síðan ekki getið sérstaklega, en munu hafa verið hluti af óbrúk-
anlegum skrúða skráðum 1844 og úrskrifuðum sem einskis virði
1860.47 Árið 1713 tillagði prófasturinn Þórður, sonur Jóns Hólabisk-
ups Vigfússonar, kirkjunni á Staðastað kaleiksdúk af riðsprangi og
kaleiksklút af góðu lérefti; mun sá af riðsprangi vera hinn sami og
1755 er skráður af tvinnariðsprangi (tvinni = silkitvinni, þ. e. snúru-
silki ?), af mislitu riðsprangi brostinn 1759 og enn 1783 af mislitu
silkiriðsprangi.48 1 úttekt frá 1797 er þessi klútur ekki lengur til og
kann jafnvel að hafa horfið fyrir 1780, þótt hann sé skráður eftir
það.40 Sem fyrr segir lagði Katrín Björnsdóttir (f. 1684) til korpór-
alsklútinn á Staðarfelli, en hún bjó þar stórbúi á bernskuheimili
sínu frá 1731 til 1761; fluttist hún þangað að móður sinni látinni, frá
Mávahlíð þar sem hún hafði búið eftir mann sinn, Gísla Jónsson.50
Má því helst ætla að hún hafi lagt til klútinn á árunum 1731 til 1733,
ef til vill einmitt 1733, er biskup vísiteraði staðinn. Þess má geta að
Gísli i Mávahlíð, er hafði kvænst Katrínu 1712, en dó 1715, var sonur
Jóns biskups Vigfússonar.51 Þórarinn Jónsson, prestur og síðar pró-
fastur í Hjarðarholti, sem lagði riðsprangsbrúnina með dúki til kirkj-
unnar þar, hafði tekið við embætti eftir föður sinn, séra Jón Þórar-
insson, árið 1730; var Þórarinn kvæntur Ástríði (d. 1743) Magnús-