Óðinn - 01.01.1924, Qupperneq 3

ÓÐINN
3
lutu tillögur alþingis 1873 í stjórnarmálinu og þeim
tillögum hjet H. F. fylgi sínu. Eins og kunnugt er
varð árangurinn af þessari málaleitun alþingis og
landshöfðingja sá, að 5. janúar 1874 gaf konungur út
»Stjórnarskrá um hin sjerstaklegu málefni íslands«.
Var stjórnarskráin látin ganga í gildi á þjóðhátíðinni
sama ár og mátti því skoða hana sem 1000 ára af-
mælisgjöf til vor íslendinga.
Segja mátti að hjörtu íslendinga fyltust fögnuði
þegar stjórnarskráin var gefin, svo mikilvægar rjettar-
bætur þótti hún veita. Anægjan rjenaði að vísu nokkuð
síðar, eftir því sem árin liðu, og menn þóttust betur
sjá gallana. En óhætt mun að fullyrða, að sárfáir hafi
þeir verið hjer á landi 1874 er gert hafi sjer í hug-
arlund, að fullkomnari stjórnfarslegar endurbætur væri
þá tiltök að fá, að svo komnu.
Alment mun hafa verið litið svo á, að H. F. hefði
átt mikinn og góðan þátt í því, að vjer fengum
stjórnarskrána 1874 — frelsisskrána úr föðurhendi,
eins og Matthías kvað — og að hún eigi varð ófull-
komnari en hún var. — Þetta er síst of mælt. — Sá
er þessar línur ritar átti endur fyrir löngu kost á að
kynnast ýmsu af því, er farið hafði á milli H. F. og
stjórnarinnar dönsku um sjálfsforræðismálefni vor, og
hika jeg mjer eigi við að fullyrða að mjög fáum
mönnum — auðvitað að ]óni Sigurðssyni fráskildum
— muni íslenska þjóðin eiga jafnmikla þakkarskuld
að gjalda í þeim efnum eins og einmitt Hilmari Fin-
sen. Svo vel og viturlega bar hann fram og studd
kröfur vorar og óskir. i
Það fjell H. F. í skaut að koma stjórnarskránni í
framkvæmd og beita henni fyrstu 8 til 9 árin eftir að
hún kom í gildi. Á þessu tímabili sat hann á 4 fyrstu
löggjafarþingunum og til hans kasta sem landshöfð-
ingja kom þá meðal annars að mynda sem best skipu-
lag milli þings og stjórnar um löggjafarstarfið og þá
eigi síður hitt, að stuðla að því, að sú undirstaða
yrði lögð undir hið nýfengna fjárforræði vort, að fjár-
hagslegu sjálfstæði voru gæti orðið borgið, ekki að
eins í orði heldur einnig á borði. — Hann ljet sjer
mjög ant um, að svo væri gengið frá fjárlögum, að
tekjuafgangur yrði og að sem sparlegast væri með fje
landsins farið. — Leit hann eins og fleiri svo á, að
lítið mundi verða úr sjálfstæðinu, ef óreiða væri á
fjárhag vorum. — Taldi hann nauðsyn á, að landið
eignaðist varasjóð, er grípa mætti til þegar brýn þörf
væri á. Og þegar H. F. ljet hjer af embætti og fór
aftur af landi burt, var varasjóðurinn orðinn svo álit-
legur að eign hans nam alls fullum 800 þúsundum
króna. Verður búskapur þessi þó enn myndarlegri
þegar þess er gætt, að talsvert mikið fje þurfti fram
að leggja, fyrstu árin eftir að landið fjekk fjárforræði,
til ýmsra verklegra framkvæmda og annara umbóta,
er mikinn kostnað höfðu í för með sjer, svo sem til
vegagerða, til nýs læknaskóla, til aukinna útgjalda við
læknaskipun landsins og til annara heilbrigðismála,
til byggingar alþingishússins o. fl. — Auk þessa
höfðu kjör embættismanna yfirleitt verið mikið bætt.
Mörg mikilsverð lög voru samin og gefin út á lög-
gjafarþingum þeim, er H. F. sat á, og átti hann meiri
eður minni þátt í þeim. Eru sum af lögum þessum
enn í gildi, að mestu eða öllu óbreytt. Þá var eigi,
eins og oft vill nú verða,
tjaldað til einnar nætur
í lagasmíði vorri.
Hilmar Finsen var
eljumaður mesti og
mikill og dugandi
starfsmaður. Að skrif-
stofustörfum vann hann
mjög. — Embættisbrjef
hans voru að jafnaði
æði löng, sjerstaklega
voru brjef hans til
stjórnarinnar í Kaup-
mannahöfn mjög ræki-
leg og ítarleg og skrif-
uð í »kancellistýl« eins
og þá var títt, gat þó
komið fyrir að innan um kancelliritháttinn væri bland-
að meinlausum fyndnis- eða kýmnis-setningum, ef eitt-
hvað »lá vel við höggi«. — Venjulega var H. F.
kominn á skrifstofu sína kl. 8—9 að morgni — miklu
fyr um þingtímann — og hætti eigi störfum fyr en
eftir kl. 7 á kvöldin, enda var skrifstofutími á opin-
berum skrifstofum hjer í bæ þá miklu lengri en nú.
— Að jafnaði stóð hann við skrifpúlt sitt, þegar hann
vann að brjefaskriftum.
I ytri framkomu var H. F. mesta snyrtimenni, en
jafnframt alvarlegur og hispurslaus. Hann hafði hrein-
an og tilkomumikinn yfirsvip, en var nokkuð þung-
brýnn. Sópaði mjög að honum í allri framgöngu.
Hann var freklega meðalmaður á hæð, en þrekinn
og þjettvaxinn.
Þegar Kristján konungur níundi heimsótti Island,
fyrstur allra konunga vorra, á þjóðhátíðinni 1874, lenti
það aðallega á H. F. að annast um, að móttaka á
konungi og fylgdarliði hans færi vel og sómasamlega
úr hendi. Var þetta eigi vandalaust verk eins og þá
var ástatt með öll samgöngu- og farar tæki. Gisti kon-
Hilmar Finsen.
j