Óðinn - 01.01.1924, Side 8

8
ÓÐINN
af æskulýð vorum eiga erfitt með að gera sjer glögga
grein fyrir því, hve hagur manna var þröngur fyrir
50 til 60 árum, hve landsmenn voru vanafastir, íhalds-
samir og áræðalitlir, og stjórn landsins framtakslítil
til endurbóta.
Landið var þá enn að mestu læknislaust. Engir
skólar voru til nema latínuskólinn, prestaskólinn,
barnaskólinn í Reykjavík og örfáir aðrir barnaskólar.
Alþingi gat þá að eins gefið ráð, en hafði eigi
fjárveitingarvald. Eitt var þó að minsta kosti ljettara
en nú; það voru hin opinberu gjöld, skattar og tollar.
Þeir voru margfalt minni en nú. Brennivíns og áfengis-
tollur var fyrst lagður á 1. júlí 1872.
En þar sem peningar voru fágætir, og deyfð eða
framtaksleysi og vanafesta rík meðal landsmanna, var
það eigi Ijett verk að koma á fyrsta kvennaskólanum
á Islandi. Þess verður vel að gæta, að hann var sett-
ur á stofn áður en alþingi tók að semja fjárlög fyrir
Iandið, og án hinnar minstu hjálpar frá stjórn lands-
ins, þingi eða úr landssjóði.
II.
13. nóvember 1869, fyrir rjettum 54 árum, ritaði
Páll Mesteð að bæn konu sinnar grein, sem prentuð
er í Norðanfara, um að stofnaður yrði kvennaskóli;
hann gat þess hve mikið væri gert til að menta karl-
mennina og miklu fje varið til þess; tíminn heimtaði
nú, að mentun kvenna væri meiri gaumur gefin. Af
því að undirtektirnar undir þetta voru svo daufar á
íslandi, fór Þóra Melsteð utan 19. maí 1870 og dvaldi
mest alt sumarið í Kaumannahöfn og í Edinborg, til
þess að koma hreifingu á málið. Hún ræddi um það
við ýmsa merka menn og konur, einkum í Kaup-
mannahöfn. Menn tóku máli hennar vel, en hagur
Dana var erfiður eftir ófriðinn 1864, og sumarið 1870
hófst hinn mikli ófriður milli Frakka og Þjóðverja og
dró hann mjög hugi Dana að sjer. Sögðu þá menn
eins og t. a. m. hinn nafnkunni ættjarðarvinur Frede-
rik Barfod, sagnaritari og ritstjóri, að Islendingar
sjálfir yrðu að byrja, en væri þeim alvara með mál
þetta, mundu Danir styðja það. Þóra Melsteð kom 8.
okt. heim úr utanferð sinni. Sunnudaginn 12. marts
þá um veturinn kvaddi hún 24 konur í Reykjavík til
fundar við sig í húsi þeirra hjóna, og lagði fyrir þær
frumvarp um tilhögun á fyrirhuguðum kvennaskóla.
Konur þessai samþyktu frumvarpið, og kusu fimm
kvenna nefnd til framkvæmda í máli þessu. En skrif-
arastörf í nefnd þessari tókst Páll Mesteð á hendur
og fjehirðisstörfin kaupmaður H. Th. A. Thomsen.
Síðan var prentað »ávarp til íslendinga«, dagsett 18.
marts 1871, með tillögum Þóru Melsteð um skólann.
Undir þetta ávarp rituðu allar þær konur, sem á fund-
inn höfðu komið, og þeir Páll Melsteð og Thomsen.
I nefndina voru kosnar Olufa Finsen, kona landshöfð-
ingja, Ingileif Melsteð, ekkja Páls Melsteðs amtmanns,
Hólmfríður Þorvaldsdóttir, kona ]óns Guðmundssonar
ritstjóra, Guðrún Guttormsdóttir, ekkja Gísla læknis
Hjálmarssonar, og Þóra Melsteð.
Avarpið var nú sent út um sveitir, en það fjekk
mjög daufar undirtekir af þeim ástæðum, sem þegar
er getið. Þess voru lítil dæmi á íslandi að stofnaður
væri skóli með samskotum, og flestum þótti það
óþarfa nýbreytni að fara að setja skóla á stofn handa
kvenfóiki; »nú, við höfum komist af hingað til án
þess að hafa kvennaskóla, og svo mundu menn einnig
geta eftirleiðis«. Sumir óttuðust það líka að skólinn
yrði óþjóðlegur, af því að dönsk kona, Þóra Melsteð,
átti upptökin, — hún var dönsk-norsk í aðra ættina,
— og dönsk kona, landshöfðingjafrúin, var í nefndinni.
Aðrir kváðu ófært að hafa kvennaskóla í Reykjavík;
hún væri óþjóðlegur bær og kvennfólkið lærði þar
ekkert annað en prjál.
Þótt landsmenn væru frá aldaöðli vanir við að
hjálpa hver öðrum í sinni sveit, þá er í nauðirnar
rak, og þótt gestrisni og greiðvikni væri víða mikil,
þótti þó flestum þesskonar samskot sem hver önnur
óviðkomandi nýlunda. Þó þurfti að safna í sjóð, til
þess að geta komið skólanum á fót. Þóra Melsteð
reið þá á vaðið. Hún lauk um þessar mundir við all-
mikla og fagra gólfábreiðu, sem hún hafði heklað,
og gaf hana til þess að halda hlutaveltu um. Fyrir
hana fengust 192 kr. 67 a. Nokkrir menn á Suður-
og Vesturlandi gáfu því næst til skólasjóðs og urðu
það samtals 78 kr. 83 aurar; af því gáfu skólapiltar
í latínuskólanum 18 kr. 33 au.
Nú var byrjunin gerð og árið eftlr hófust samskót
í Kaupmannahöfn til kvennaskólans; var þar skipuð
nefnd til að gangast fyrir þeim, og studdi drengilega
að því justitsráð Bojesen, faðir landshöfðingjafrúarinn-
ar, er dvaldi í Reykjavík haustið 1872, Friðrik Bar-
fod og nokkrar danskar konur. Konungur og drotn-
ing, krónprins og krónprinsessan og ýmsir aðrir gáfu
höfðinglega, enda komu eigi minna en 9/io af öllum
gjöfunum frá Dönum, en þó nokkuð frá Edinborg
og jafnvel frá Englandi; átti Ágústa systir Þóru Mel-
steð mestan þátt í því. Hún var þá kenslukona í
Edinborg. Nokkrar konur á Suðurlandi gáfu og til
skólans eins og getið er í Víkverja, en Reykvíkingar
keyptu flesta þá muni, sem gefnir voru frá Danmörku.