Óðinn - 01.01.1924, Page 15

15
ÓÐINN
rækni og snyrtileiki í allri umgengni. Er Jakob sjálfur
manna tryggastur og raunbestur vinum sínum, skemt-
inn og einarður, orðhvass og hnittinn. Mun sumum,
er hann telur meiri að yfirlæti en manndómi, þykja
hann raunar kaldyrtur og meinyrtur og frekar fár á
mann. En svo er um einkalíf hans sem skáldskap, að
hann fer hvervetna sínar eigin götur.
Skáldskapurinn.
Snæljós, Sprettir, Kyljur.
í hinni stóru, norsku bókmentasögu þeirra prófes-
soranna Francis Bull og Fredrik Paasche er svo sagt
í ritgerð um rúnir, að orðið skáld þýði í fyrstu eitt-
hvað það, er geri mönnum fært að skynja og athuga
eðli hlutanna, vilja guðanna — eða að minsta kosti
raunveruleg öfl, sem ekki er öllum ljeð að skilja eða
gera sjer greir fyrir.
]eg gat ekki stilt mig um að minnast hjer á þessa
þýðingu orðsins, þar eð hún er náskyld þeim skiln-
ingi, er alþýða manna hefur haft á því, hvað væri að
vera skáld. Eigi mun almenningur hafa gert sjer grein
fyrir þessum skilningi sínum, en eins og kunnugt er
hefur hann löngum sett skáldin í samband við æðri
máttarvöld. Ailir vita það, að ýmsar sögur hafa mynd-
ast um skáldin, er sýna þetta glögglega, og á allra
vitorði er, að kraftaskáldin voru talin hafa meira vald
en öðrum dauðlegum mönnum er gefið. Enn fremur
má taka það fram, að þetta bendir á, að menn hafi
að vissu leyti lítinn mun gert til skams tíma á göldr-
um og skáldskap, og svo var einmitt í fornöld. En
hjá mörgum ríkti eigi að eins óttablandin virðing fyrir
skáldum, heldur og ást á þeim. Svo hefur það verið.
Alþýðu manna hefur verið unun að ljóðum og æfin-
týrum, fundið þar þrá sinni svölun og fengið þar
gullna skó inn á land hugsjóna og drauma. Nú víkur
þessu á annan veg við. Efnishyggja og fjegirni, sam-
fara vaxandi tildurfýsn og fíkn í kjarnlausan glaum og
gjálífi, hefur gripið um sig, svo að minna og minna
er gefinn gaumur að þeim, er eigi vilja hafa magann
fyrir sinn guð. Heima í sveit minni var þetta á annan
veg, og á heimili foreldra minna áttu andleg verðmæti
enn þá ljósmagn í ryki hversdagsstarfanna. ]afn glað-
ur hlýddi jeg því þar á þjóðsögur ]óns Arnasonar,
kjarnkvæði Gríms Thomsen og glitljóð yngstu skáld-
anna. Og 16 ára gamall, fjarri heimili mínu og illa
haldinn eftir að velkjast dögum saman á fiskiskipi,
fárveikur af mislingum, fjekk jeg í hendur »Snæljós«.
Þau báru mjer minningar ótal kvölda heima, er kvæði
Sóðskáldanna voru Iesin og sögur sagðar — og þau
sýndu mjer í gletni og alvöru þær hliðar lífsins, er
mjer hafði sjálfum gefist kostur á að athuga. Upp frá
þeim degi var jeg vinur skáldsins ]akobs Thórarensen.
Eigi mun jeg hjer geta svo sem jeg vildi lýst skáld-
skap ]akobs eða vitnað svo í hann, sem æskilegt
væri. En það, sem mest ber á í ljóðum hans, er styrk-
ur, einurð, festa og manndómur. Einstöku sinnum
bregður fyrir eins og efasemdum um það, hvort byrð-
ar lífsins verði bornar, eins og í fyrstu bók hans,
»Snæljósum«, þar sem hann gerir jafnvel ráð fyrir því,
að verða undir sköflum forlaganna. En ekkert er þar
samt víl eða vol og því síður háværir kveinstafir.
Þeim sem sýna karlmensku og kjark getur hann líka
fyrirgefið, þó að þeir sjeu þá að einhverju brokk-
gengir. Hann gerir ekki kröfu til að menn sjeu heil-
agir, að eins þeir sjeu þjettir á velli og í lund og
búnir þeim höfuðdygðum, er mestar og bestar hafa
þótt með oss íslendingum. I kvæðinu »í hákarlaleg-
um« segir hann:
„Kunnið þið við að kalla svín
kappana’, er lentu' í svona þófi,
þótt þeir um kvöldið kystu’ í hófi
kvenfólk og drykkju brennivín,
þegar úr brims og kafaldskófi
komu þeir snöggvast heim til sín“.
Og þá er frábærir vitsmunir eru annarsvegar, á hann
bágt með að áfella, þó að eitthvað sje bogið við
hreinskilnina og brögð sjeu í tafli, svo sem hjá Snorra
goða, er hann yrkir um eitt af sínum ágætustu
kvæðum.
En jafnt og hann dáir karlmensku og þrek hjá
körlum, dáir hann og skörungsskap hjá konum mest
allra eiginleika. Hann yrkir um Guðrúnu Ósvífurs-
dóttur, skörunginn mikla, og Hrefna á Heiði, er hafn-
ar sýslumanninum, en heldur trygð við unnusta sinn,
dæmdan þjóf, á hug hans allan og aðdáun. En eigi
að eins hreysti og skörungsskapur eiga ]akob að
talsmanni, heldur og allar hreinar kendir. Áður hefur
verið minst á kvæðið um Ásdísi á Bjargi, og það, sem
skáldið yrkir til konu sinnar, sýnir, að hann kann að
meta að verðleikum hreina og fórnfúsa konuást. Þó
kemur þetta hvergi eins fallega fram og í kvæðinu
»Eldraun« baráttan í manninum, þar sem ástin til
móður og konu eru jafnheitar og hann fær eigi gert
þar upp á milli. En þá kemur móðirin og leggur
fram líf sitt sem fórn.
En þrátt fyrir það, þótt ]akob rómi mest hið stór-
felda og skörulega, verður það og glögglega ljóst af
kvæðum hans, að hann finnur sárt til með olnboga-
börnum lífsins. Mynd sú, er hann dregur í »Elda-