Eimreiðin - 01.05.1897, Blaðsíða 32

112
alvarlegur, og gramur við gamla fólkið, sem getur hvorki skilið yngri
kynslóðina nje hefur neinar sömu tilfinningar og hún. — Eins og hann
byrjar, eins endar hann. I öllum hans bókum er hatur, stífni og þung-
lyndi undiraldan. Líkt og Gestur lýsir hann yfirgangi hinna efnuðu
og voldugu, og kúgun þeirri og niðurlæging, sem aumingjarnir og litil-
magnarnir verða fyrir, svo að þeir verða huglausir og óhreinskilnir. En
Finne dregur þetta upp fyrir okkur með miklu grófari litum en Gest-
ur, og hlifist ekki við að gera það eins átakanlegt og auðið er; einkum
tekur þó út yfir, er hann i »Doktor Wangs börn« segir frá viðureign
og baráttu foreldra og barna. I þeirri bók eru margar óþvegnar lýs-
ingar; það er ekki laust við, að mönnum ofbjóði að lesa það.
Bezt rituð af bókum hans er »To Damer.« f*að er saga um hjóna-
band, sem fer út um þúfur, og það er eins og Finne skoði svo, sem
Strindberg, að hjónabandið geti ekki orðið annað en barátta og stríð
milli manns og konu, þar sem »hvort um sig reynir að ota sem mest
sínum eiginleikum fram, svo hitt kæfi þá ekki með sínum«. I þessari
bók er góð lýsing á mannlegu eðli, eðli kvennmanns og karlmanns, og
stendur þessi lýsing í sambandi við náttúrulýsing, og er það aðalkafli
sögunnar. I bæjarmollunni og bæjarónytjungsskapnum, þar sem enginn
má hreyfa sig fyrir hinum, þar er rót hins skaðvænlega ósjálfstæði og
óhreinskilni. En úti á viðáttumiklu, hrikalegu vesturlandsheiðunum,
þar sem svartskyggðir, ægilegir fjallatindar grúfa yfir gljádökku, sogandi
fjarðardjúpi og náttúran er hrein og ósnert, þar verða mennirnir fyrst
sannir og hreinskilnir, þar komast þeir til sjálfs sin. Og það er úti i
þesskonar náttúru, að Finne lætur þau hjónin talast við og það ræki-
lega. — Þegar við lesum rit Vilhelm Krag’s, þá er eins og við sjeum
úti í tunglskini á kyrri næturstund, er himininn allur dökkblár er ljós-
um þakinn. En þegar við lesum rit Gabriels Finne, þá er eins og við
sjeum úti i dimmviðri með þrumum og eldingum, er himininn allur
kolsvartur er þakinn skýjum.
Svo að við komumst úr dimmviðris- og harðneskjuloptinu, er fylg-
ir Gabriel Finne í hverju sem er, vil jeg minnast nokkrum orðum á hið
lýriska skáld Kristofer Randers. I stað þrumudynjandans hjá Finne
heyrum við kveða við hljómfagran óðsöng í »Astarvorvísum« Randers,
ýmist borinn af viðkvæmum, sælljúfum tónum, eða sterkum, hreimskær-
um hrynjanda. Randers er, auk þess að vera skáld, einnig gagnrýninn
ritdómari. Hann segir i einni ritgjörð sinni í »Svensk Tidsskrift:«
»Lýriskur kveðskapur er fyrst og frernst hljómfegurð eða söngur orð-
anna, en til þess að hann, eins og hver annar söngur, verði áhrifamikill
og annað en hvellandi hljómur, verður sál mannsins að gefa honum
allan sinn styrk.« Og óðsöngvar Randers eru heldur ekki neinn sálar-
laus strengleikur. Hver maður getur lifað með honum upp aptur sitt
eigið ástarlif allt frá hinum fyrstu óljósu tilfinningum, þar til þær brjót-
ast út i brennandi ástarofsa, sem eptir sára saknaðarþrá loks fær svalað
sjer i algleymingsöldum sælunnar ■— svo hrífandi slær hann á strengi
hjartans. — En eins og Björnsson segir í hinni nafnkunnu grein sinni um
nútímabókmenntir Norðmanna, er út kom i ár, það er engin skemmti-
skúta i öllum skáldflota Norðmanna. Fungljmdið og alvaran er samfara
norsku eðli og náttúru Noregs. Randers lætur líka til sin heyra þung