Eimreiðin - 01.10.1919, Síða 32

224
[EIMREIÐIN
Bismarck fursti.
Lauslega þýddur kafli úr bókinni: Chr. Collin: Verdenskrigen
og det store tidsskifte.
Hinir síðustu afbragðs vel rituðu fyrirlestrar prófessors Gran
orsökuðu pað, að fyrir hugskotssjónum mínum birtust myndir
tveggja manna, hverra gagnólíku lífsörlög urðu mótandi fjrrir
pýsku pjóðina og að nokkru leyti fyrir mannheim allan á síð-
ustu tímum, — myndir peirra Bismarcks fursta og Friedrichs
rikiserfingja, sem síðar varð Friedrich keisari hinn priðji. Fyrir
öðrum þeirra, sem var borinn og barnfæddur sveitarherra
(Landjunker), og að eðlisfari var yfirdrotnari, lá pað, að
stjórna um hartnær hálfa öld vilja pess manns, sem áleit sig
vera yfirdrotnara af guðs náð. Hinn maðurinn, sem borinn var
til ríkiserfða og gæddur hæfileikum, sem auðvitað voru ekki
afburða-hæfileikar, en samt sköruðu fram úr þvi, er alment
gerist, lifði meginið af blómaaldri sínum sem vanmáttugur mót-
stöðumaður Bismarcks og settist í keisarahásætið þegar hann
var á 57. aldursári til pess eins, að deyja eftir 99 daga stjórn-
artíð.
En ef hlutföllin hefðu nú verið öfug — ef Friedrich keisara
hefði verið unt pess, að vaka yfir örlögum þýsku pjóðarinnar í
hálfa öld, en Bismarck hefði verið bægt frá pví, að komast til
valda? — Örlög manna, svo hundruðum miljóna skiftir, hefðu
þá orðið öll önnur.
Fað mun með réttu mega segja, að einasta maður með af-
burða-hæfileikum, eins og Bismarck, geti leitt heila pjóð inn á
nýjar brautir. Einasta maður eins og Bismarck gat beint hugs-
unarhætti mikils hluta pýsku þjóðarinnar í nýja stefnu, gegn
hennar eigin instu eðlishvöt. f*essu er vitanlega þannig farið.
Friedrich keisari mundi ekki hafa orkað pvi, að sveigja pjóðar-
sálina í nýja stefnu. En pað, sem á veltur, er pað, hvort sveigt
er í rétta átt. Hinn skammlífi keisari hefði ekki af eigin ram-
leik getað sveigt þjóðina, hvorki í pessa né hina áttina. En,
hefði hann fengið að lifa, pá hefði hann getað haldið dyrunum
opnum tif óhindraðrar útbreiðslu alls hins frjálslynda Þýska-
lands, hinnar miklu menningarþjóðar, sem hefði haldið áfram
verkinu frá timum Leibnitz og Kants, Lessings og Herders,
Goethes og Schillers — frá timum hinna miklu andans kappa.
Öll pýska menningarhreyfingin, sem á hinum ævintýralegu sig-
urtímum Bismarcks-stjórnarinnar varð að hlaupa í felur og
verða fyrir vaxtarkyrkingi, hefði getað hlotið frjálsari útbreiðslu