Vísir - 08.12.1959, Blaðsíða 5

5
STEFÁN VAGNSSQN:
OFT ERU
Árið 1955 kom naíni minn
og stórfrændi, Stefán Eiríksson
frá Djúpadal, hingað til lands-
ifis eftir 25 ára dvöl, samfleytt,
í Kanada. Hingað til Sauðár-
króks kom hann flugleiðis frá
Reykjavik, og dvaldi hér hjá
systrum sínum og frændum um
vikutíma, en að því loknu fór
hann fram í Djúpadal til bræðra
sina, þar sem hann hefur dval-
ið síðan.
■ Sem gamall Blöndhlíðingur
tók ég boði hans feginsamlega,
að fara með honum þessa fyrstu
ferð, á fornar stöðvar. Lögðum
við af stað um miðjan daginn.
Var þá komið fram í nóvem-
ber, en veður dásamlegt og jörð
snjólaus. Ekið var austur yfir
Hegranes og fi-am héraðið að
austanverðu. Er við ókum fram
hjá fyrsta bænum segir nafni
minn: „Hér er þá buiðaðbyggja
upp, og hvaða déskoti eru þeir
búnir að þenja túnið út, og allt
rennslétt, að mér sýnist.“ Ég
skaut við drjúglæti og sagði
hann hefði nú séð minnst af
þeim framförum, sem hér hefðu
gerzt, þann aldarfjórðung sem
hann hefði verið fjarverandi,
enda birtist þessi sama sýn við
hvern bæ, er við fórum fram
hjá.
Sími livarvetna —
vegur á hlað.
Allsstaðar hafði verið byggt
upp og stóraukin ræktun.
Mýrar og forarflóar, þar sem
illt var að fara um með hesta,
höfðu nú verið ræstir fram og
sumsstaðar komið vel á veg
með að gera þetta land að þurru
og rennisléttu túni. Sími var
kominn á hvern bæ, og vegur
heim á hlað, en vestan vatna
leiftruðu rafmagns-útiljósin á
öllum bæjum, því þá mun raf-
veitan hafa náð fram í Varma-
hlíð. Þegar við stigum út úr
bílnum á hlaðinu í DjúpadaJ,
segir Stefán: „Það er varla, að
ég þekki mig aftur hér í Skaga-
firði.“ „Já,“ segi ég. „Mundi nú
ekki sannast, sem skrifað stend-
ur: Hið gamla er horfið, sjá, allt
er orðið nýtt.“ „Jú, þetta er
rétt hjá þér, nafni. Hér er allt
orðið nýtt, sem fyrir augun ber,
nema Glóðafeykir.“
Þessa frásögn tek ég sem
dæmi um það, hvílíkum breyt-
ingum margt hefur tekið í þjóð-
lífi voru á síðasta aldarfjórð-
ungi og þó raunar enn skemmri
tíma. Ég hafði lifað samhliða
þessari þróun, séð jarðirnar
breyta um svip smám saman,
íbúðarhús og peningshús rísa
frá jörðu, túnin aukast, og önn-
ur eins þægindi eins og sími
og rafmagn halda ár af ári inn-
reið sína á sveitaheimilin. En
fyrir hinum framandi gesti birt-
J ÓLABLAS VÍSIS
KRÖGGUR í 7)
VETRAR FERÐU M
VP
Hestar
og haröfengir
ökumenn
í Skagafiröi
Stefán Vagnsson.
Þau leiðinlegu mistök hafa
orðið á hiá ritstjórninni við
umbrot á jólablaðinu, að mynd
Stefáns Vagnssonar var látin
f.vlgja greininni „Á Norðfirði“
eftir Þorstein Þ. Víglundsson og
sögð af honum. Biðlir Vísir við-
komandi velvirðingar á þess-
um mistökum. — Ennfremur
hefur fallið niður nafn Arn-
gríms Fr. Bjarnarsonar, sem
er höfundur sögunnar „Hann
skal heita Eiríkur“, sem birtist
á bls. 27.
ist þetta allt í einni svipan.
Hér var þetta engin draumsýn
fyrir honum, heldur veruleik-
inn bláber.
Samanburður
á nýju og gömlu.
Seinna um kvöldið áttum við
samræður um þessar breyting-
ar, sem okkur töldust til batn-
aðar, til stórra muna frá því
sem áður var. Nú þurfti ekki
að rorra með sláturlestirnar á
haustin í rigningum og krapa-
hríðum. Nú var allt slíkt sett
á bílinn og keyrt á stuttum
tíma heim í hlað, og sá er átti
góssið, sat þurr og þokkalegur
inni í bilnum, og öll kaupstaðar-
ferðfn hafði ekki tekið nema
einn dag, og verið að nokkru
sem skemmtiferð, borið saman
við 3—4 daga þrotlaust erfiði
og illviðri í gamla daga. Eða
áníðslan á blessuðum klárunum
iþann tíð! Sannarlega fóru þess-
ar haustferðir illa með þá, þótt
feitir væru undan sumrinu. Nú
eru þeir lausir við allt það erf-
iði, enda horfnir úr búi bónd-
ans, sem óþarfa skepnur, og það
í sjálfum hinum hestauðga
Skagafirði. Nú þurfti ekki að
fara til grasa, til að drýgja
kornmatarögnina, ekki að færa
frá, því að skyrið var sent frá
samlaginu heim á hvern bæ ár-
ið um kring. Enginn fór leng-
ur á „flekaiðkun“ til Drangeyj-
ar, eins og Gísli gamli Konráðs-
son komst að orði. Þar voru
veiddir allt að 100 þúsund
svartfuglum vor hvert, eins og
veiðiskýrslur frá Drangey bera
með sér í sýslufundargjörðum
Skagafjarðarsýslu, langt fram
yfir aldamót. Nú er þess ekki
þörf lengur, því allskonar ný-
meti er fáanlegt, hvenær sem
er á árinu, úr frystihúsunum,
og nú heyrir énginn, sem kem-
ur út á hlaðið, á kyrru vetrar-
kvöldi ciunandi sleðaferð og
dillandi • kvæðastemmur berg-
mála í kvöldkyrrðinni, neðan
frá ísunum, sem þöktu stund-
um eylendið utan frá sjó og
fram undir. Vindheimabrekkur.
Vetraraksturinn
er horfinn.
Öll slik rómantík heyrir for-
tíðinni til, og fólkið sem nú er
að alast upp, mun aldrei kom-
ast í kynni við neitt af þessu,
að fram að þeim tíma væri allri
björg til heimilanna, frá því
snemma vetrar og fram til vor-
kauptíðar, ásamt öllu bygging-
arefni, ekið að vetrinum á sleð-
um; og vegna þess, að eftir
nokkur ár verður það gleymt
og ég hef séð lítið um það
skráð datt mér í hug að gaum-
gæfa það hér með nokkrum
orðum.
Bezti
vetrarvegurinn!
Skömmu eftir aldamót var ég
eitt sinn staddur á leiðarþingi
á Stóru-Ökrum, og var til þess
boðað af Ólafi Briem á Álfgeirs-
völlum, sem þá var 1. þingm.
sýslunnar. Gleymt er mér nú
hvaða mál þar voru á ferðinni,
en eftir einni fyrirspurn man
ég enn og svarinu við henni.
Bóndi nokkur gerði þá fyrir-
spurn hvernig stæði á því, að
þann bezta vetrarveg, sem til
væri á norðurhveli jarðar! j
I'rumlcgur
útbúnaður. \
Mikið var satt f því, að vetr*
arvegurinn væri góður, því eiga
mátti það víst, að einhverntíma
á vetrinum kæmi það, sem kall-
að var „syngjandi færi“, en þá
var ein glæra utan af Sauðár*
krók og fram allt héraðið.
Stundum flæddu „Vötnin“ og
Húseyjarkvíslin yfir bakka
sína, er jakastíflur komu í þau
vatnsföll og fraus svo allt, áður
en það gat runnið burt af flat*
anum. Og jafnvel þó snjófært
væri, ef mikið var ekið, mynd*
aðist óðar braut, sem tróðst svo,
að sleðar mörkuðu varla í hana
þó að kafhlaup væri á báðar
hliðar, ef út af henni var farið.
Sleðar þeir, sem notaðir voru
fyrir og rétt eftir aldamótin.
voru næsta frumlegir, meira
lagt upp úr því að þeir væru
sterkir, en léttir og liðlegir.
Engin voru aktygin, en kaðli
hnýtt í hring, er var framar-
lega á hvorum meiði, og var
svo lykkjan höfð mátulega löng
og henni smeygt fram yfir
hnakknefið á hestinum og undir
löfin. Síðan var bandi brugðið
yfir hestinn — vanalega reip-
tagli — og sett bragð um hvora
dráttartaug, og reiptaglið svo
bundið undir kviðinn. Oftast
settist svo stjórnandinn á bak
og var alveg furða hvað röskir
héstar drógu með þessum út-
búnaði.
Sleðarnir
endurbættir.
Eftir að aktygi komu til sög-
unnar, voru sleðataugarnar
bundnar á þau og naut hest-
urinn sín stórum betur með
þeim útbúnaði, en sá ágalli
fylgdi þessu, að ef um bratta
var að ræða, vildi sleðinn renna
á hestinn og eins vildi hann
slangrast til hliðanna á glæru,
svo slys gátu stundum hlotizt
og varla trúa, að það hafi nokk-
urntíma átt sér stað. En hinir,
sem þetta hafa lifað, og oftast
sigrað þá erfiðleika, er slíkum
búskap voru samfara, þeir geta
ekki gleymt þeim atburðum og
ævintýrum, sem þeir rötuðu í,
á þeim ferðum, og þau eiga
ekki að gleymast, því yngri
kynslóðin má gjarnan kynnast
því, hvernig foreldrar þeirra og
afi og amma háðu sína lífsbar-
áttu, og bera það saman við
hliðstæð dæmi dagsins í dag.
Eitt, sem nú er gersamlega
horfið hér í Skagafirði, eftir að
samgöngur hófust á bílum, er
vetraraksturinn, en heita mátti,
Æki Skjóna var miklu mest.
hér væri ekki hugsað um vega-
gerð um héraðið, á sama tíma er
Sunnlendingar byggðu akvegi,
svo að bændum þar syðra væri
nú mögulegt að flytja nauðsynj-
ar sínar að og frá búi á hest-
vögnum. Mæltist hann einnig
til þess, að þigmaðurinn ýtti
undir ráðamenn landsins, að
þeir hæfust handa hvað þetta
snerti, enda meira en mál til
þess komið. Ólafur Briem svar-
aði þessu hóglega, en sagði, að
í hvert sinn er hann hefði hreyft
því máli við fj árveitinganefnd,
hefðu þeir vísu menn sagt, að
Skagfirðingum lægi ekkert á
með vegabætur, því þeir hefðu
af þessu. Það mun hafa verið
Sigurður á Hellulandi, sá völ-
undur, sem fyrstur setti kjálka
á sleða, og smíðaði þá léttari
en áður var, svo með öllum
þessum umbótum var hann orð-
inn sæmilegasta farartæki.
Eftir 1906 flutti Ófeigur
Björnsson bóndi í Svarfaðardal
inn amerískan sleða fyrir 2
hesta. Voru sleðarnir reyndar
tveir undir palli. Var hann ljúf-
ur í drætti og góður í misjöfnu
færi, því síðari sleðinn fór jafn-
an í slóð þess fremra. Ekki leið
á löngu, unz þeir Hellulands-
feðgar, Sigurður og Ólafur son-
ur hans, fóru að smiða sleða