Vísir - 08.12.1959, Blaðsíða 9

JÓLABLAÐ VÍSIS
9
>
Stuðlaberg, margbreytilegt og fallegt, er sumstaðar í Grímsey, en aðallega þó syðst í henni.
Þar eru margar víkur og vogar sem skerast inn í eyna og ganga þar stuðlabergshamrar í
sjó fram.
Grímsey er blágrýtisklettur,
sem rís úr hafi, röska 40 kíló-
metra frá landi norður af
Gjögri. Hún er sæbrött og hömr-
um girt allt um kring. Hæst
er hún um miðbikið og nær þar
rösklega 100 metra hæð, en það-
an hallar henni til beggja enda.
Grímsey er 5.3 ferkílómetrar
að stærð, um 6 km. að lengd,
en 2ja km. breið þar sem hún
er breiðust. Hún mjókkar til
beggja enda og þó einkum til
norðurs.
Að austan liggur samfellt
standberg að eynni og þar er
nær öll fuglabyggðin. Þar er
bjargið hæst, 80—100 metrar
og þar er venjulega sigið eftir
fugli og eggjum á vorin. Fugla-
bjargið er einstaklega litríkt,
mikið af gróðri í því, einkum
skarfakáli, en auk þess er berg-
ið þéttsetið fugli á vorin og
sumrin og það setur sinn á-
kveðna svip á bjargið og lífgar
og lýsir það upp.
Víkur og vogar að vestan.
Að vestanverðu er eyjan
nokkru lægri og á nokkrum
stöðum skerast þar inn í hana
víkur og vogar. Þar er lending
eða höfn eyjarinnar og þar er
öll byggðin. Standa bæirnir í
samfelldri röð uppi á sjávar-
kambinum, 10—15 metra fyrir
ofan sjávarmál. Víða er fagurt
og sérkennilegt stuðlaberg r.vik-
unum framan við bæina, en
handan við þá til austurs og
norðurs hækkar eyjan skyndi-
lega og þar taka beitilönd henn-
ar við.
Að ofan er eyjan mishæðótt,
með hólum og kvosum, og í
kvosirnar safnast sums staðar
vatn í smátjarnir á vorin. Það
sígur þó víðast hvar niður, þeg-
ar klaka leysir úr jörðu. Gríms-
ey er öll vafin grasi að heita
má frá nyrztu tá til þeirrar
syðstu, að undanskildum smá
klapparholtum, sem stinga hér
og hvar upp kollinum. En allt
er land þetta þýft. og fremur
ógreitt yfirferðar, nema þá helzt
til endanna, en þar eru ræktuð
t.ún syðst og vestast á eynni, en
sléttar flesjur nyrzt.
Sífelld sól um sólstö&ur.
í Grímsey er nyrzta byggð
íslands, en eyjan er öll norðan
heimskautsbaugs. Þar hverfur
sól aldrei af lofti um þriggja
eða fjögurra vikna skeið um
sólstöðurnar á vorin, en jafnvel
í svartasta skammdeginu sézt
sólin svífa stundarkorn yfir
fjallgarðinum í landi, þegar sól-
argangui' er skemmstur.
Frá Grimsey er mikil og víð
útsýn til lands. í austri sér á
Rauðanúp og hæstu bungur eða
ása Melrakkasléttunnar, en síð-
an tekur við hálendið austan
Axarfjarðar og svo strandlengj-
an öll vestur á Skaga. í suðri
rísa brattar hlíðar úr sjó með
hvössum brúnum og tindum, en
dalir og firðir skerast inn á
milli. í feguráta skyggni er tal-
ið, að Hornstrandir sjáist, en
það mun þó næsta fátítt. í norð-
urátt sér aðeins hafið eitt, enda-
laust svo langt sem augað eyg-
ir. En hafið hefur sína töfra til
að bera. í hamförum er það ógn-
þrungið og stórbrotið í senn, en
um sólstöðurnar á vorin, þegar
sólin syndir yfir haffletinum
alla nóttina og varpar purpura-
ljóma á sæinn og morandi fugla-
bjargið, sem upp úr honum rís,
þá er fegurð Grímseyjar í al-
mætti og þá á hún engan sinn
líka.
Fuglabförg og fuglalíf.
Það, sem ferðalangnum mun
þykja hvað tilkomumest og sér-
kennilegast í Grímsey, þegar
undan er skilin miðnætursólin
og hin einstæða útsýn þaðan,
eru tvímælalaust fuglabjörgin
og fuglamergðin, sem eyjan
geymir.
Ef flogið er meðfram bjarg-
inu sér maður hvíta mekki
þyrlast til lofts. í fyrstu sýnist
þetta eins og hvít reykský, sem
rísa frá bjarginu í stefnu til
himins, en við nánari athugun
kemur í ljós, að þetta eru tug-
þúsundir og milljónir bjarg-
fugla, sem styggzt hafa og hefja
sig til flugs af ótta við hvin eða
gný tröllfuglsins mikla — flug-
vélarinnar, sem nálgast með
ægilegum hraða.
En stvggðin varir ekki lengi,
fuglinn er heimakær — og sér
í1 lagi á vorin á meðan hann
liggur á eggjum eða gætir unga
sinna og á skammri stund er
bjargið þéttsetið að nýju — fugl
við fugl á hverri syllu og hvert
sem litið er. Hér á fuglinn
heima og hér unir hann sér vel.
Dritið' er eins og hvít skán.
Þegar gengið er eftir bjarg-
brúninni er þvílíka fuglsmergð
að sjá, allt frá neðstu stöllun-
um og til efstu brúnar, að helzt
sýnist sem bjargið sé lifandi og
bærist. Hvert sem litið er,
hvort heldur til hafs eða bjargs
er allt morandi af fugli. Eins
og annars staðar í björgum, þar
sem sjófugl hefst við að ráði,
leggur allmikinn þef af bjarg-
inu, enda situr dritið eins og
hvít skán í því og lýsir bjargið
upp. Þarna er eilífur kliður
gargandi fugla jafnt að nóttu
sem degi, kliður sem varir frá
vori til hausts og aldrei verður
lát á.
í Grímsey er talið, að um eða
yfir 60 tegundir fugla hafist við
og rúmlega 20 tegundir verpi
þar. Mest er þar af stuttnefju,
fýl, lunda, langvíu, álku og
teistu, sem hafast við í bjarg-
inu, en uppi á eynni eru heil
svæði hvít af kríugeri og mikið
kríuvarp. í Grímsey er til fugl,
haftirðill, sem hvergi verpir
annars staðar á íslandi svo vit-
að sé. Nokkurt æðarvarp er í
Grímsey og á vorin sitja kollur
svo fast á eggjum sínum, að
ganga má að þeim í haganum
og strjúka þær. Til verulegra
hlunninda telst æðarvarp þó
ekki.
Bjargsig og eggjatáka.
Til skamms tíma var bjargsig
mjög algengt í Grímsey og á
hverju heimili farið í bjarg til
eggjatöku eftir að fugl tók að
verpa. Oftast fóru þá 6—10
manns á bjargið í einu, einn
seig, annar hafði eftirlit með
siginu og var kallaður sjón-
bjargsmaður, en hinir drógu.
Að sigi loknu var fengnum
skipt og fékk hver sinn hlut.
Stundum var líka farið í hand-
vað niður og þurfti þá ekki
fleiri en sigmanninn einn, sem
festi sigkaðlinum við hæl og fór
síðan óbundinn niður sem kall-
að var. Þótti sú aðferð fulldjörf
og ekki .hénta' öðr'um jen ofur*
hugum einum, en hins vegar
var þessi aðferðin miklu ábata-
samari en hin.
Nokkur hætta er ávallt af
steinhruni, en annars eru furðu
fáir, sem hafa farizt eða slas-
azt við bjargsig' í Grímsey.
Auk eggjatöku var einnig sig-
ið eftir fugli, og var það gert
á ýrnsum timum sumars eftir
því um hvaða fugl var að ræða.
Þannig var t. d. ekki sigið eftir-
skegluunga fyrr en í 15. og 16.
viku sumars og eftir fýlsunga
í 18. viku. Þykir sá síðastnefndi
arðsamastur allra fugla og mik-
ið sótzt eftir honum. Var það
siður að einn maður hafði jafn-
an þann starfa á hendi að
kreista húðina á fýlsunganum
þar til hann spúði lýsi eða eins'
konar fitu, því ella rann spýj-
an sjálfkrafa upp úr honum og
eyðilagði fiðrið.
Þeir vilja fá fugl og egg.
Nú er bjargsig, fugla- og
eggjataka í Grímsey að hverfa
sem atvinnugrein úr þjóðlífi
þeirra eyjaskeggja, þeir eiga af-
komu sína undir öðrum arð-
vænlegri atvinnugreinum, sem
gefa fljótteknari peninga og eru
heldur ekki jafn áhættusamar.
Hins vegar kunna Grímseying-
ar ennþá ekki við það að ná
ekki í egg eða fugl til matar,
þegar hann sezt að í bjarginu
á vorin og enn iðka þeir bjarg-
sig, sem sjálfsagða íþrótt, þótt
ekki sé það í þeim mæli, sem
áður var.
Nokkur brögð eru að því að
fugl sé veiddur á fleka í Grims-
ey, og enda þótt nú séu fleka-
veiðar bannaðar með sérstakri
löggjöf, hafa Grímseyingar
fengið undanþágu frá henni
með vissum skilyrðum.
Áður þekktist, að fugl var
snaraður undir bjarginu og
seinna, að lundi væri veiddur
í háf uppi á bjargbrún, enda
áttu Grímseyingar áður fyrr
afkomu sína að meira eða
minna leyti undir eggja- og
fuglatekju. Bjargið var matar-
kista þeirra, en síðustu árin
Eyjarfótur heitir nyrzti tangi Grímseyjar og er sannkallaður
útvörður íslands í íshafinu. Þar þykir mörgum Grímsey
hvað fegurst. -
Básar var nyrzti bær á íslandi, en er nú kominn í eyði. Sumir
hafa viljað lialda því fram, að Básar hafi verið fyrir norðan
heimskautsbaug og aðrir að baugurinn hafi legið gegnum
hjónarúmið þvert. Hvað sem því líður er það staðreynd, að
heimskautsbaugur liggur um Grímsey.