Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1981, Qupperneq 10

10
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. ÞRIÐJUDAGUR 29. DESEMBER 1981.
1
;
i
I
I
i
i
►
t
f
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Hérna megin járntjalds hefur menn hungrað í ítarlegar og áreiðanlegar fréttir af atburðum í
Póllandi, eftir að herlögin gengu í gildi. En með því að símtöl eru ritskoðuð ogslitin, ef þau
snúast um hluti, sem „varða öryggi landsins”, hafa menn litla saðningu fengið. Helzt berast
fréttir með ferðafólki, sem á fimmta og sjötta degi herlaganna fékk að fara úr landi. Jan
Stage, fréttamaður danska blaðsins „Politiken ”, skrifaði í blað sitt þessa grein, sem hér er
endursögð, og lýsir að nokkru við hvaða skilyrði hinir vestrænu fréttamenn verð að starfa.
Þeir voru allmargir staddir í Póllandi, þegar allt lokaðist.
KVEDJA ÚR SNJÓSKAFU í VARSJÁ
Victor Kowalski liðþjálfi, númer
4223 í öryggissveitum höfuðborgar-
innar pólsku, rétti sig snögglega upp í
ekilssætinu og kveikti blá viðvörun-
arljósin. Framundan sá hann það,
sem hann hafði lengi skimað eftir.
Einkabíll með útlendum skrásetning-
arspjöldum, fullur af blaðamönnum
og ljósmyndurum.
Ljósmyndavélarnar voru mundað-
ar á lofti og kannski gerði Kowalski
sér í hugarlund, að hann heyrði bæði
tikkið í vélunum og skrjáfið í kúlu-
pennunum, þegar þeir runnu yfir
vasakompur blaðasnápanna.
Loks rann upp stundin
í fimmtán mánuði — frá því að
Einnig var viðurkennd sem Iögleg
verkalýðshreyfing með tilheyrandi
tjáningarfrelsi — hafði liðþjálfinn
mátt horfa upp á sitt lítið af hverju,
án þess að fá nokkuð við því gert.
Nú gat hann í trausti herlaganna og
með blessun Jaruzelskis hershöfð-
ingja bætt sér það upp.
Kowalski brunaði upp að hlið
einkabílsins, og síðan fram fyrir
hann á gráu VW-rúgbrauði sínu svo
að hinn ekillinn varð að nema stað-
ar. Hann snaraði sér út. Án þess að
vita það og örugglega óviljandi var
liðþjálfinn orðinn einn aðalleikarinn
í leikþætti um, hvernig útlendir
fréttamenn standa að öflun frétta
og fréttamynda og reyna að koma
þeim úr landi, sem algerlega er ein-
angrað frá umheiminum.
Blaðamennirnir sáu Kowalski
stika götuna til þeirra. Hann slétt-
aði úr hrukkum einkennisjakkans
og snart eins og ósjálfrátt skamm-
byssuhylkið. — „Nú fáum við
heimsókn,” sagði einn. Allir í biln-
um voru sjálfsagt með hugann við
erfiðleikana, sem þeir höfðu átt við
að glíma í starfi þessa daga, síðan
Pólland komst undir stígvélahæla
hersins.
öryggisverði en umferðarlögreglu-
þjóni vestan tjalds, sem grunar
mann um ölvun við akstur. —
Kurteisi er Pólverjum i blóð borin
og þeir kunna illa við sig inni á
kontór. Einhver hefur líkt hinni
pólsku þjóðarsál við Chopin-tón-
leika, sem þurfa háan himinn, stór-
an sal og hjarta, sem slái einhvers
staðar annars staðar en inni í lág-
kúrulegri, reykmettaðri skrifstofu.
Kowalski skilar föngum sínum í
hendur ungum embættismanni sem
byrjar á því að harma að til af-
skipta skyldi þurfa að koma. En
hann vill sem sé gjarnan vita hverju
hinir heiðruðu blaðamenn og Ijós-
myndarar hafa verið að huga að á
ökuferð þeirra um Varsjá. Um leið
vill hann gjarnan vekja athygli á því
að ákvæði númer tvö í „Ráðum
hersins til þjóðfrelsisins” kveður
skýrt á um hver staða blaðamanna
er í Póllandi. Nefnilega einfaldiega
hvergi og engin.
Þar á eftir vill hann vinsamlegast
fá að sjá filmurnar sem allt málið
snýst um. Hann ætlar samt ekki að
skrifa neina skýrslu um málið, hvort
sem það er af leti eða vegna þess að
hann hefur- í mikilvægari málum að
snúast. En filmurnar vill hannn fá
afhentar.
Flókið vesen
Nú skýtur ljósmyndarinn því
fram að á þessum umræddu filmum
séu myndir af mannúðarmálum.
Hann hafði nefnilega komið inn í
landið daginn fyrir innleiðingu her-
laganna. Því var hann eins og allir
aðrír algerlega óvitandi um að upp
kynni að koma ,,ný staða”, eins og
danskir sósialdemókratar kalla
ástandið í Póllandi. Eiginlegt erindi
hans til landsins var að taka myndir
af afhendingu sjúkragagna hjá Ein-
ingu, sjúkragagna sem mannvinir í
Danmörku höfðu safnað.
Þetta flækir ögn málið. Hvernig á
embættismaðurinn að skilja „mann-
úðarmyndir” teknar, meðan
Eining var lögleg, og „ólöglegar
myndir” teknar eftir á. Auk þess
þarf neyðarástandsstjórnin ekki síð-
ur á aðstoð að halda erlendis frá
heldur en Varsjárstjórnin áður svo
að ekki er skynsamlegt að styggja
Sussað niður
Dauðir símar, óvirk telextæki,
skert ferðafrelsi, vegatálmar, glamp-
andi byssuhlaup, eilífar skilríkja-
skoðanir, hornaugnagotur og upp-
lýsingasvelti. Er þá fátt eitt talið
upp af hindrunum þess frjálsa upp-
lýsingastreymis sem Helskinkisátt-
málinn kveður svo fallega á um.
Á vissan máta var ástandið skýr-
ara hjá hinum pólskun fréttamönn-
um. Annaðhvort störfuðu þeir hjá
flokksfnálgögnum eftir skýrt mörk-
uðum reglum. eða að þeir voru allir
sendir heim i launalaust frí. í út-
varpi og sjónvarpi voru þeir leystir
af hólmi af mönnum í brúnum ein-
kennisbúningum. Þeir menn báru
ereinileRa með sér að vera sendir
beint út úr fjölmiðladeildum hers og
flokks.
En þeir fimmtíu útlendu blaða-
menn, sem af tilviljun eða yfirveg-
uðu ráði voru í Póllandi á einmitt
þeirri stundu, þegar allt fór af stað,
höfðu sízt af öllu frí í huga. Starfs-
skilyrðin voru þó verri en það, sem
daglega er kallað erfið. — Blaða-
maður getur alltént púslað saman
frásögn sinni í huganum og lagt sér
á minnið. Ljósmyndari verður að
hafa sitt efni á filmunni.
Og það var einmitt hin rökrétta
ályktun Kowalskis liðþjálfa þegar
hann kurteislega en ákveðið skipaði
ljósmyndaranum út úr einkabílnum.
Að forminu til hafði hann fyrst og
fremst áhuga á vegabréfum en augu
hans dvöldu við myndavélina þegar
hann gekk aftur til lögreglubílsins
og kallaði varðstofuna upp í tal-
stöðinni. „Komdu með þá á stöð-
ina,” brakaði einhver rödd í stöð-
inni.
Kowalski ók á undan eftir kulda-
legum strætum Varsjár þar sem
meira bar á her- og lögreglumönn-
um en fólki á ferli.
Jan Stage skrífar um, hvernig; örfáar
pólskar fréttamyndir berast umheimin-
um úr einangrun Póllands.
um of fulltrúa slíkra útlendra hjálp-
araðila. — Ólöglega filmu eyðilegg-
ur maður með því að hleypa ljósi að
henni en á þessari óframkölluðu
filmu er blendingur af löglegum og
ólöglegum myndum. Uhumm,
vesen!
Með vinsemd og
viröingu
Svona hugsanagang skilur Ijós-
myndarinn auðveldlega. Hann leyfir
sér að vera hinn samvinnuliprasti.
Af því að hann veit að það var svo
sem enginn sérstakur fréttamatur í
þessum myndum, sem hann tók,
sveiflar hann hoffmannlega út
höndum og harmar vesenið. En
hann segir síðan, að hann muni
ekki taka það illa upp, þótt filman
eyðilegðist öll í ljósi.
Embættismaðurinn nistir út sína
sextándu sígarettu í öskubakkann og
tekur filmuna í hendurnar. Aftur og
enn harmar hann þessi leiðindi, en
dregur alla filmuna úr hylkinu og út
í ljósið. Ónýtri filmunni er hent í
ruslakörfuna. — Hinn geðþekki
Ijósmyndari sannar enn, hvað hann
er samvinnþýður. Hann dregur upp
aðra filmu úr vasa sínum og réttir
embættismanninum. Kannski hefur
hann steingleymt að skýra frá því
að hún er sömuleiðis ónotuð.
Kannski viil hann ekki skyggja á
ánægju þessa þægilega embættis-
manns. Seinni filman fær sömu af-
greiðslu og hin.
Það er kvatt með handabandi.
„Gerið þetta aldrei aftur!” — Því
er hátíðlega lofað.
Allt er hey í
harðindum
Nú liggur leiðin frá lögreglustöð-
inni. Stefnt er til baka að snjósköfl-
unum. Filmuhylkin — þau réttu —
eru hirt upp. Ljósmyndarinn tekur
viðkvæmnislega á þeim, eins og
týndum börnum, sem heimt hafa
verið aftur úr óvissunni.
Nokkrum stundum síöar eru þau í
fórum sendiboða, sem slegizt hefur í
för með lest til austurþýzku landa-
mæranna. Degi síðar liggja mynd-
irnar framkallaðar á borðum rit-
stjóra fréttablaða víða um heim og
þeir rýna í þær. „Dauflegar mynd-
ir,” segja þeir og gretta sig jafnvel.
En þær eru þó skýrar og birtingar-
hæfar. Og þar sem þær eru einu
myndirnar, sem þeir hafa frá Pól-
landi, ganga þær út eins og heitar
lummur.
Þær eru hversdagsgrár sannleikur
um Pólland. Brynvagnar á götum,
kuldastirðnuð andlit fólks og auð
stræti, þar sem áður var daglegur ys
og þys. Þær eru kveðja frá snjó-
skafli í Varsiá.
Góð ráð dýr
Kannski hefur verið móða á aft-
urrúðunni, nema liðþjálfinn hafi
verið svona öruggur með sig. En í
fólksbílnum gerðust nú atburðir sem
Kowalski tók ekki eftir. Er naumast
unnt að liggja honum á hálsi fyrir
það. „Pressan” getur verið handfljót
við að losa sig við sin gögn, þegar á
reynir. Sneggri en við að afla þeirra.
Ljósmyndari getur verið fljótari
að skipta um filmu í vél sinni en
diplómat að skipta um skoðun. Og
til hvers eru snjóskaflarnir í Varsjá
ef ekki til þess að geyma um stund-
arsakir filmuhylki, sem varpað er í
þá, svo að lítið beri á. — Þrívegis
féllu hylki hljóðlaust í mjúkan snjó-
inn. „Þarna geymast þau djúp-
fryst,” laumaöi ljósmyndarinn
glottandi út úr sér. Hann er sér ekki
vitandi um það að eftir tvo daga
veröa þessar frystu myndir komnar
á forsíður helztu blaða heims. Það
spillir þeim ekki þótt þær liggi
nokkra stund I snjónum. — Og enn
síður hvarflar það að Kowalski.
í höndum réttvísinnar
Eins og aðrir afbrotamenn fyrir
framan varðstjórann á Ijósmyndar-
inn í erfiðleikum með að leyna
feginleik sínum og sjálfsánægju yfir
að hafa tekizt að losa sig við „stoff-
ið”. „Kamara!” heimtar Kowalski
aftur kominn að bíldyrunum hjá
blaðamönnunum eftir að stöðvað
var við lögreglustöðina sem stendur
i miðborginni.
Leiðin liggur nú upp tröppurnar í
skítuga byggingu sem ber þessa
stundina sérstök merki annríkis af
völdum nýju herlaganna þar sem
allt er bannað. Safnazt hafa í hauga
hljóðbönd, veiðibyssur, minjar úr
stríðinu eins og gamlar vélbyssur og
fleira og fleira. Þetta má ekki vera
við höndina til þess að leiða ein-
hvern í freistingu á æstu andartaki.
— Þetta er á fyrstu dögum og menn
enn samvinnufúsir svo að þeir
standa í röðum til þess að skila inn
loftbyssum og fleiri bannmunum.
Þeir bíða hinir þolinmóöustu eins
og þeir eru ávallt vanir að bíða þess
að röðin komi að þeim. Hvort það
er til þess að skila af sér eða til þess
að kaupa brauð.
Mjúkir stálhanzkar
Það reynist ekki ýkja mikið öðru-
vísi að vera yfirheyrður af pólskum