Dagblaðið Vísir - DV - 05.11.1983, Blaðsíða 9

Landsfundur
Sjálfstædlsflokksins
Allra augu beinast að Sjálfstæðis-
flokknum þessa dagana. Landsfund-
ur flokksins hófst á fimmtudaginn og
stendur yfir til morguns. Athyglin
beinist ekki að stefnuákvörðunum
eða stjómmálayfirlýsingum, heldur
að kosningu formanns. Geir Hall-
grímsson hefur ákveðið að draga sig
í hlé, og nýr maður tekur við
formannsembætti á þessum fundi.
Sjálfstæðisflokkurinn er stærsti
stjómmálaflokkur þjóðarinnar og
ekki óeðlilegt, þótt menn láti sig það
nokkru varða, hver tekur við leið-
togahlutverki í flokknum. Það eykur
á eftirvæntinguna, að jafnvel fram á
síðustu stundu, jafnvel eftir að fund-
urinn sjálfur er hafinn, leikur enn
mikill vafi á, hver hnossiö hreppi, ef
hægt er að tala um hnoss í því sam-
bandi. Sh'k staða er harla óvanaleg í
Sjálfstæðisflokknum, sem hefur aU-
ar götur frá stofnun sinni verið hæg-
fara í leiötogavali og í rauninni verið
búinn að velja sér foringja og
formann áður en til sjálfrar kosn-
ingarinnar kemur.
Þrír frambjóðendur
Nú er öldin önnur. Þrír menn af
yngri kynslóöinni hafa gefiö kost á
sér og langt er frá, að nokkur þeirra
teljist sjálfkjörinn eða hafi „vaxið
upp í embættið”. Birgir Isleifur
getur að vísu haldið því fram, aö
starf hans í flokknum gefi honum
nokkurt forskot eftir að hafa veriö
borgarstjóri, formaður fram-
kvæmdastjórnar og þingmaöur um
árabil. Reynsla hans er óneitanlega
meiri en hinna tveggja, sem sækjast
eftir kosningu. En Birgir hefur ekki
verið viðurkenndur sem sjálfsagöur
eftirmaöur Geirs, þannig að ef hann
verður kjörinn formaður, þá er það
þrátt fyrir en ekki vegna stuönings
hinna ráöandi afla.
Um hina tvo, þá Friðrik og Þor-
stein Pálsson, er það að segja, að
báðir þurfa einnig að sækja á bratt-
ann. Jafnan áður hefur varaformað-
ur flokksins tekið við formennsku,
þegar formaður hefur falhð fró eða
látið af embætti, en slíkt er ekki
sjálfgefiö nú. Friðrik er ekki fram-
bjóðandi „hinna ráöandi afla” frek-
ar en Birgir. Varaformennskan hlýt-
ur að verða sá stökkpallur, sem
reynist honum drýgstur, þótt á móti
komi, að frami hans til þess em-
bættis hafi þótt skjótari en margur
áhrifamaðurinn getur sætt sig við.
Sú skoðun er almennt á lofti innan
Sjálfstæðisflokksins, að Geir Hall-
grímsson geti helst hugsað sér Þor-
stein Pálsson sem eftirmann sinn, en
ef það er rétt, þá dugar sú velþóknun
ekki meir en svo, að Þorsteinn þarf
að minnsta kosti að hafa fyrir því að
ná kjöri. Sumir segja, að
reynsluleysi á þingi og ungur aldur
reynist honum fjötur um fót. Aðrir
telja það hans mesta styrk.
Nýtt
kosningafyrirkomulag
Hér er ekki veriö að kveöa upp
dóma um þessa þrjá ágætis menn,
heldur aöeins verið að draga fram þá
staðreynd, að nú er af sem áður var,
aö einhver einn sé talinn réttborinn
til foringjatignar í Sjálfstæðisflokkn-
um.
Nýtt kosningafyrirkomulag í for-
mannskjöri geri það og mögulegt, að
fjórði og jafnvel fimmti maðurinn
skjóti upp kollinum í þeim þrem
umferöum, sem væntanlega geta
farið fram í kosningunni. Sérstak-
lega er sá möguleiki raunhæfur, ef
það er rétt, að skiptar skoðanir um
frambjóðendurna þrjá bendi til þess,
aö sjálfstæðismenn séu enn mjög
leitandi og hikandi í vali sínu á
formanni.
Allt getur þetta þó breyst, þegar til
atkvæðagreiðslu kemur, jafnvel svo,
að landsfundurinn þyrpi sér strax í
fy rstu umferð um einn mann.
Nýir vendir sópa best
Það, sem vekur auðvitaö mestu
eftirtektina í þessum formannsslag,
er ekki, hverjir séu í kjöri, heldur
hitt, hverjir eru ekki í kjöri. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur nýlega valið
sér sex þingmenn sem ráðherra.
Enginn þeirra hefur lýst yfir áhuga á
formannsembættinu. Enginn maður
milli fimmtugs og sextugs gefur kost
á sér. I rauninni er landsfundi ekki
boðið upp á að kjósa neinn mann,
sem öðlast hefur reynslu i lands-
málapólitíkinnL
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
Því má halda fram, að þessu fylgi
kostur. Nýir vendir sópa best. Nýr
formaður, sem ekki hefur gerjast
lengi í bakherbergjum stjómmál-
anna, hefur ekki staðiö í hrossakaup-
um og hefur hreinan skjöld af langri
pólitískri vist, hefur meiri mögu-
leika til að stokka upp og endurnýja.
Vissulega er á því þörf. Islensk
stjórnmál eru að mörgu leyti stöðn-
uð, Sjálfstæðisflokkurinn er sam-
dauna þeirri stöðnun og hann þarf á
andlitslyftingu að halda. Vakningin i
þjóðlífinu, breytt verðmætamat, ný
kynslóð og nútímaviðhorf verða að
kvíslast inn í hvem þann stjórnmála-
flokk, sem vill vera lifandi þjóð-
málahreyfing. Kyrrstaða og íhalds-
semi, öldungaveldi eöa gamaldags
vinnubrögð eru ekki til þess fallin að
laða kjósendur að flokki, hversu
aðlaðandi sem grundvallarstefnan
kannaðvera.
Bandalag fremur
en flokkur
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ein-
mitt þá stefnu, sjálfstæðisstefnuna, að
leiðarljósi, sem gerir honum kleift að
laða Islendinga til fylgis við sig. En
hún er sömuleiðis þannig í eðli sínu,
að auðvelt er að misfara með hana.
Þegar einstaklingsfrelsið er í háveg-
um haft, verða menn lausbeislaðir
og sjálfstæðir í afstööu, enda finnst
þeim lítiö til frelsisins koma, ef þeir
þurfa að lúta forskriftum flokks-
ræðis.
Fyrir vikiö verður Sjálfstæðis-
flokkurinn að bandalagi óhkra hópa
og einstaklinga, verkalýðs og vinnu-
veitenda, bænda og búaliðs, kvenna
og karla, sem mynda fjöldafylgi
Sjálfstæðisflokksins. Flokkurinn er í
rauninni bandalag sjálfstæðra ein-
staklinga úr öllum áttum. Styrkleiki
flokksins felst í þessum veikleika.
Frelsið verður óstýrilátt, ein-
staklingurinn er í flokknum, vegna
þess að hann vill ekki vera hópsál.
I slíkum flokki myndast óneitan-
lega kjarnar, eða klíkur, sterk öfl og
óróleg öfl, hægri menn og miöju-
menn, yfirmenn og undirmenn.
Atökin í kringum Gunnar
Thoroddsen voru að miklu leyti af
þessum toga spunnin, slagurinn um
Geir Hallgrímsson var sömu ættar.
Ekki endilega vegna þess, að þeir
persónulega mögnuðu slíkt upp,
heldur vegna þess, að þeir urðu per-
sónugervingar ólíkra valdahópa.
I krafti sterkra foringja hefur
Sjálfstæðisflokkurinn haldið saman.
Olafur Thors og Bjami Benediktsson
hafa löngum verið taldir sterkir
samnefnarar og skipstjórar, hvor
með sínum hætti. Báðir meö
persónuleikum sínum en Olafur auk
þess með lagninni og Bjarni með
kraftinum. En Geir Hallgrímsson
hefur og gegnt sama hlutverki. Um-
deildur hefur hann verið, en þraut-
seigja og þolinmæði, látleysi og póli-
tískur lífsþroski hafa verið hans
vopn i sameiningarstarfinu. Minni
maður hefði illað dugað í því látlausa
óveðri, sem á hefur dunið undanfarin
ár.
Spurningin er sú, hvort þeir sem
nú gefa kost á sér, hafi burði og
persónuleika til að halda flokknum
saman.
Verður formaðurinn
foringi?
öllum er ljóst aö sprungur hafa
myndast. Sárin hafa enn ekki gróið
eftir klofninginn um síðustu ríkis-
stjóm. Frjálshyggjuhópurinn í
flokknum hefur magnaö upp
skarpari línur í hugmyndafræðinni.
Gamaldagshugsunarháttur þver-
skallast við að víkja fyrir nýjum við-
horfum. Morgunblaðið hefur ekki
hugsaö sér að vera jafneindregið
málgagn flokks og formanns eins og
hingaðtil.
Nýr formaöur, hver sem hann
verður, mun fyrirsjáanlega sækja
fylgi sitt til eins tiltekins hóps en
ekki flokksmanna almennt í þeirri
kosningu, sem nú fer fram. Það mun
valda honum erfiðleikum, þó ekki
verði nema fyrsta kastið.
Allt þetta skapar óvissu um fram-
tíöina, og mér býður í grun, að hér
leynist meðal annars ástæðan fyrir
því, að ráðherradómur sé eftirsókn-
arverðari en formannssæti í augum
þeirrar kynslóðar í flokknum, sem
ella ætti nú að vera á framboðsbux-
um á landsfundi.
I ráðherrastól eru menn kóngar í
ríki sínu, en ekki sáttasemjarar í
stórum flokki.
Hættan í því formannskjöri, sem
nú fer fram, er sú, að landsfundar-
fulltrúar láti stjómast af annarleg-
um ástæðum, meðal annars þeim aö
kjósa einn, vegna þess að þeir eru á
móti öðrum, að þeir kjósi samkvæmt
línu frá herbúðum, en ekki eigin mati
á þörfum heildarinnar.
Fyrr í þessari grein er talað um
formannsembættið sem hnoss. Um
það má deila. Hnoss verður það því
aðeins, að nýkjörinn formaður hafi
þroska og persónuleika og pólitískan
styrk til aö verða óumdeildur foringi
flokksins. Landsfundur verður aö
velja slíkan mann. Flokkurinn allur
þarf á þeim manni að halda. Að
öðrum kosti veröur formaðurinn
aldrei aðforingja.
Ellert B. Schram
DV. LAUGARDAGUR 5. NÖVEMBER1983.
Fri landsfundarsetningu i Háskólabíói.