Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1983, Page 10

10
DV. MÁNUDAGUR 21. NOVEMBER1983.
Útlönd Útlönd » Útlönd Útlönd
Umsjón: HerdísÞorgeirsdóttir
Turgut öza! i broddi fylkingar.
Sigur Turgut Özal í kosningunum íTyrklandi:
Sporíátt
til lýöræðis?
Þaö er spurning hve mikinn sigur
lýöræöiö hefur unniö meö meirihiuta-
sigri flokks Turgut Özal í nýafstöön-
um þingkosningum í Tyrilandi.
Fööurlandsflokkur Özals, Anavatan
flokkurinn, fékk 45 prósent atkvæða
og 211 af 400 sætum á þingi. Þegar
þing hefst nú í lok mánaðarins ætti
tímabili hreins einræöis herforingja-
stjórnarinnar undir forsæti Kennen
Evrans því aö vera lokiö. Herfor-
. ingjastjómin komst til valda fyrir
þremur árum. Mun herlögum aflétt
við upphaf þingsins, en herfor-
ingjarnir ákváðu meö nýrri stjómar-
skrá í fyrra aðhefja tímabil „lýöræö-
is meö forsjá” meö þessum kosning-
um. Samkvæmthinninýjustjórnar-
skrá aukast þó völd forsetans þannig
aö sigur Anavatan-ílokksins er ekki
bein ögrun viö herforingjastjómina.
Stjórnarskráin veitir forseta fullt
neitunarvald og hann getur rofiö
þing og efnt til nýrra kosninga ef
hann telur þörf á.
Forsetinn hefur ákveöiö aö skipa
Turgut özal í embætti forsætisráö-
herra og hefur özal lýst sig reiðubú-
inn og fúsan til samstarfs viö herfor-
ingjana f jóra sem sæti eiga í þjóðar-
öryggisráðinu. I sinni fyrstu ræðu
þakkaöi Özal hernum fyrir aö koma
á röö og reglu í landinu og aö stuðla
aö endurreisn lýðræðis.
Engin gagnrýni á
stjómvöki leyfð
Herforingjarnir leyföu þremur
flokkum að taka þátt í umræddum
kosningum en útilokuöu ellefu aðra
flokka frá þátttöku. Kosningabar-
átta var mjög ólík því sem tíðkast í
lýöræðisríkjum. Herforingjarnir sáu
til þess að engin opinber gagnrýni
var leyfð og sett voru lög sem heimil-
uöu fangelsun blaöamanna er leyföu
sér aö gagnrýna stjómvöld. Fram-
bjóðendur fengu ekki aö deila opin-
berlega og þótt kosningaþátttaka væri
92 prósent veröur aö taka miö af því aö
þá var búiö aö útiloka fjölda manns frá
þátttöku. Özal setti efhahagsmálin á
oddinn í kosningabaráttunm. Hann lof-
aöi kjósendum viöreisn efnahagslífsins
sem er mjög bágboriö og sagðist mundu
draga úr ríkisrekstri og taka upp
aöferöir frjálshyggjunnar,
Turgut Ozal er mönnum aö góðu
kunnur og þekktastur þeirra fram-
bjóöenda er tóku þátt í kosningunum.
Þaö var vitaö mál að hann naut ekki
stuðnings herforingjanna en þó var
hann í embætti aöstoðar-forsætisráð-
herra frá því að herforingjarnir tóku
völdin 1980 til 1982. Özal er fyrrum
starfsmaöur Alþjóðabankans, hátt-
skrífaður hagfræöingur og helsti
skipuleggjandi þeirrar efnahagslegu
viöreisnar sem hafin var áriö 1980.
Þar tókst özal aö ná verðbólgunni úr
120 prósentum niöur í 30 prósent meö
mjög stífum efnahagsaðgerðum sem
Alþjóöagjaldeyrissjóöurinn gerði aö
skilyrði fyrir áframhaldandi aöstoð.
A sama tíma þrefaldaðist verðmæti
útflutnings. En þegar hrun varö á
veröbréfamarkaöinum 1982 vegna
þess aöallega að vextir voru gefnir
frjálsir hrökklaðist özal úr embætti
sínu.
Hann er þó staðráöinn í því aö ná
veröbólgunni niöur fyrir 10 prósent
„hvaö sem þaö kostar” og hyggst
aftur nota þá aðferð aö hækka vext-
ina. Meö þessu móti vill Özal auka
peningastreymi í hagkerfinu og
magn fjárfestinga. Hann hyggst
fram halda þeirri stefnu að halda
launahækkunum fyrir neöan verð-
bólgustigið. Ef til vill mætir hann
andstööu verkalýðshreyfinga sem
eiga aö fá tækifæri til samningsvið-
ræöna á næsta ári.
Til aö ráöa bót á atvinnuleysinu
segir Özal aö hagvöxtur þurfi alla-
vega aö vera 7 prósent á árinu en um
25 af hundraði Tyrkja eru atvinnu-
lausir.
Erlendar skuldir Tyrklands eru
um þaö bil 19 milljarðar dala og þarf
verulega aö auka útflutningstekjur
og minnka á viðskiptahallann og
geta staöið viö afborganir af lánum
sem eru um 3 milljarðar dala á
árinu.
Hyggst bjóða upp hluta
í Bospórusbrínni
Til aö draga úr ríkisbákninu
hyggst özal selja hlutabréf í arö-
bærum ríkisfyrirtækjum, t.d. Bos-
pórusbrúnni sem tengir álfurnar
tvær sem Tyrkland tilheyrir. Þátel-
ur özal sjálfsagt aö bjóöa upp hluta á
frjálsum markaöi af mjög kostnað-
arsömum fyrirtækjum, sem herfor-
ingjastjórnin stóö í. Til virkjunar-
framkvæmda festi herforingja-
stjómin kaup á rándýrum tækiabún-
aði erlendis frá fyrir hundruö millj-'
óna dala. Þá keypti stjórnin þrjú
kjarnorkuver fyrir næstum þrjá
milljarða dala og bandarísk hergögn
fyrir f jóra milljarða daga.
Turgut Özal er maður frjáls-
hyggjunnar og mjög hlynntur vest-
rænni samvinnu, hvort sem þaö er á
lánamörkuöum eöa í vamarmálum.
• Hann er hins vegar jafnframt
hlynntur nánari tengslum viö heim
múhameöstrúarmanna enda eiga
Tyrkir einnig hagsmuna aö gæta
þar.
Þá nýtur hann álits út á viö sem
gæti aukið lánstraust Tyrkja á er-
lendum lánamörkuöum þótt enn
megi búast viö miklum erfiöleikum í
öflun erlends gjaldeyris sem þörf er
á til aö áætlanir standist nokkurn
veginn. özal scr brýna nauðsyn á
aukningu útflutnings og leitun nýrra
markaða.
Hann hefur látiö í ljós þá von aö
Bandaríkin veiti Tyrkjum aukna
efnahagsaöstoö en hann segir aö
efnahagsaögeröir heima fyrir og
skuldbindingar Tyrklands viö At-
lantshafsbandalagiö stangist oft og
iöulega á. Tyrkland varö aöili aö At-
lantshafsbandalaginu árið 1952 og
var ásamt Grikklandi fyrsta landið
til að þiggja Marshall-aðstoðina 1947.
Bandarikin hafa aö mati Özals
verið þolinmóðari í garö Tyrkja held-
ur en bandamenn þeirra í Evrópu, en
Evrópuráðið hefur ákveöiö að víkja
Tyrklandi úr ráöinu verði ekki um
framfarir í mannréttindamálum aö
ræöa. Hefur Evrópuráöið gefiö
stjórninni frest fram í janúar 1984 til
aö bæta ráö sitt á þeim vettvangi.
Þar sem vald herforíngjanna hefur
byggst á því aö útiloka alla pólitíska
andstööu er ljóst að það getur oröiö
erfitt fyrir özal aö sigla á milli skers
og báru í þessum efnum. Vilji hann
veita pólitískum föngum lausn á
hann yfir höföi sér reiði herfor-
ingjanna. Á meðan róar özal vest-
ræna bandamenn sína og segir að
vegur lýöræðis í landinu muni aukast
í kjölfar bætts efnahags.
Stefnt er að því aö aflétta herlög-
um um leiö og þing hefst, en búist er
viö að þau ríki áfram í einhverjum
héruöum þar sem gætir meiri mót-
spyrnu.
A það ber aö líta aö vald herfor-
ingjanna samkvæmt stjómar-
skránni er mjög víðtækt og Evran
forseti er kjörinn til sjö ára og á því
allavega sex ár eftir í embætti. Því
er afnám herlaga á vissum svæöum í
raun ekki mjög umtalsverð breyting
ef átt er við aukið lýðræði né umræddar
kosningar sem buöu upp á mjög
takmarkaövaL
Kjósendur i fyrstu kosningum síðan 1980.