Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1983, Blaðsíða 14

DV. MÁNUDAGUR 21. NOVEMBER1983.
Menning Menning Menning Menning Menr
Mánasilfur.
Safn endurminninga V.
Giis Guðmundsson valdi efnið.
Iðunn 1983.
Prentsmiðjan Oddi.
í mánasílfri
merlast minningin
Hér er á ferðinni V. bindi Mánasilf-
urs, safns endurminninga, vaiinna og
útgefinna af Gils Guðmundssyni,
fyrrv. alþm. Ailir þættir bókarinnar
hafa birst áöur, nema þáttur Jó-
hanns Kristmundssonar, bónda í
Goðdal, en hann er mjög merkur
fyrir sérstætt efni og góöa frásögn.
Margir þáttanna eru birtir í tíma-
ritum og blööum, sem lítt eru til
staðar fyrir alþýðu til lestrar. Þaö er
því mjög vel til fallið að gefa þá út í
bók. Þetta er skemmtilegt lestrar-
efni. Þættirnir eru allir vel ritaöir og
marka sérstöðu í efni og frásögn.
Gils á miklar þakkir skiliö fyrir aö
koma þessu efni út í bók. Alþýða
landsins kann ábyggilega vel aö
meta það.
Þættirnir í Mánasilfri eru ekki
ævisöguþættir í bókstaflegri merk-
ingu. Þeir eru frásagnir af minnis-
verðum atburðum, lífsreynslu og at-
vikum viö starf og af óvæntum atvik-
um. Þættirnir eru auðvitað nokkuð
misjafnlega ritaðir, en allir sæmi-
lega. Sumir eru afburða vel gerðir,
og eru athyglisverðastir sökum þess
að þeir eru úr lífi alþýöunnar, hins
óbreytta liðsmanns við dagleg störf.
Sumir eru að vísu kaflar úr heilum
verkum; ævisögum og ferðasögum,
en það er ekki galli heldur hið gagn-
stæöa.
Lífsspeki er af
mótun reynslu
Lífsreynsla og lífsspeki er fyrst og
fremst orðin til af margþættri bar-
áttu og yfirstígandi erfiðleikum. Á
stundum fléttast saman marg-
í MÁNASILFRI
MERLAR MINNINGIN
slungnir þræðir, óskildir og í raun
yfirstíganlegir sé rétt að staðið. Mér
er þetta sérstaklega í minni eftir
lestur þáttar séra Halldórs Jóns-
sonar prófasts á Reynivöllum í Kjós,
Dvölmíná Kleppi.
Þessi þáttur er ritaöur af mikilli
lífsreynslu, sanngimi og raunsæi og
er alveg sérstæöur í íslenzkum bók-
menntum. Engir menn í þessu landi
hafa eins góða aðstööu til aö kynnast
fólkinu og prestamir, sérstaklega
þeir sem leggja sig fram af fullum
krafti til þess að skilja fólkið, um-
gangast það sem sanna vini. Séra
Halldór á Reynivöllum var alveg
sérstakur kennimaður og uppfræðari
í sóknum sínum og átti ríka samhygð
fólksins í öllum efnum. En erfiöleik-
ar sóttu líka að honum af löngu starfi
erfiöu svo aö heílsa hans brast. Vinir
hans komu honum til lækninga og tók
hann því illa í fyrstu. En af hyggni og
fastri lífsskoðun og mati þess sem
raunin ein gat gefiö skildi hann áöur
en langt um leiö vilja og vinsemd
vina sinna og hjálparmanna. Hann
fékk fulla heilsu og yfirvegaöi hina
mikiu lifsreynslu er hann hafði
hlotið. Grein hans skilgreinir þetta á
sérstæðan og vitrænan hátt. Hún er
sérstakt snilldarverk. Það ættu sem
flestiraðlesahana.
Frásögn Jóhanns Kristmunds-
sonar í Goðdal er líka mjög sérstæð
Gils Guðmundsson.
Bókmenntir
Jón Gíslason
og vel gerö. Hann lenti í ótrúlegum
mannraunum og komst úr þeim
með aðdáanlegri björgun. Hann
segir nákvæmlega frá hörmungum
sínum í snjóflóðinu, æðruleysi hans
og hetjuskapur er alveg undra-
verður. Hann var fjötraður og ósjálf-
bjarga í snjóflóðinu, heyrandi til
vina sinna og heimilisfólks, án þess
að geta á neinn hátt liðsinnt því. Frá-
sögn Stefáns skálds frá Hvítadal,
Jól, er líka heillandi og listræn.
Aðdáun hans á hinum trúarlega
mætti jólanna er lýst á skáldlegan og
heillandi hátt. En fleira er í efni.
Mánaskin merlar
fjarlægar slóðir
Frásagnir af ferðaslóðum langt frá
Islandi eru líka merlaðar í bókinni.
Frásagnir séra Olafs Egilssonar,
prests úr Vestmannaeyjum, af ferö
hans suður í barbaríið, fanginn og
aðþrengdur af Hund-Tyrkjanum.
Hún er þrungin harmi, verandi knúin
trúariegum krafti. Hann var ekki
seldur í þrælkun, en fékk frelsi þegar
nægilegt lausnarfé var fyrir hendi til
að leysa hann út.
Kaflinn úr Ferðaminningum
Sveinbjarnar Egilssonar er mjög
skemmtilegur. Þar er sagt frá
óvenjulegri sjóferö og er frásögnin
mjög vel gerð og einstæð. En frá
heimaslóðum er líka frásögn af
erfiðleikum á leiö. Hana ritar Eyjólf-
ur Guömundsson á Hvoli í Mýrdal
þar sem hann er við fjárgæzlu á
óvenjulegum stað og lendir í illviðri
og hlítir ráðleggingum föður síns og
verður það honum til heilla og
hjálpar. Þessi frásögn er mjög
athyglisverð. Sama má einnig segja
um frásögn Jóhannesar R. Snorra-
sonar flugstjóra þegar skotiö var á
flugvélinni brezku Gránu yfir Eyja-
firði og hann og félagar hans komust
nauðuglega undan.
Svipbrigði þáttanna
margvísleg
Þættirnir í Mánasilfri eru meö
margvíslegu svipmóti í frásögn og
uppbyggingu. I sumum bregöur fyrir
glettni og gamni. Ritun þeirra er
heillandi í stíl eins og þáttur Sveins
Skorra og Sverris Kristjánssonar.
Þeir eru alveg sérstaklega
skemmtilegir. En jafnhliða er þáttur
um táknræna óbilandi ást, en þaö er
þáttur Tryggva Jónssonar. Hann er
heillandi fyrir hina óbilandi tryggö
elskenda sem ekki ná saman fyrr en
ágamalsaldri.
Þættir um lýsingar þjóölífsins áður
fyrr eru í bókinni og má þar helst til
nefna frásögn Ingibjargar Jónsdótt-
ur, Emilíu Biering og Guömundar
Böövarssonar. Allir þessir þættir eru
vel ritaðir og gaman aö lesa þá
sökum mikils fróðleiks og þekkingar
á þjóðlífinu.
Það er ekki hægt í stuttum ritdómi
eins og þessum aö fara nákvæmlega
út í einstaka þætti bókarinnar. En ég
vil að lokum minna á þrjá þætti
hennar sem falla mér sérstaklega
vel í geð. En þaö er þáttur Odds
Oddssonar, Stephans G. og þáttur
séra Valdimars Briem.
Að lokum vil ég vekja athygli á
þessari skemmtilegu og vel geröu
bók. Hún er í alla staöi skemmtilegt
og fróðlegt lestrarefni.
Jólamarkaðurinn
Hafnargötu 20
Keflavík
Tökum í umboössölu flestar tegundir af gjafavörum, s.s. jóla-
vörur, leikföng, skrautvörur, föndurvörur og margt fleira.
Upplýsingar í síma 3926 milli kl. 13 og 18 alla daga.
GJAFAPAPPIR
JÓLAUMDÚÐAPAPPÍR
og umbúðapappír
í 20 cm — 40 cm — 57 cm rúllum fyrirliggjandi
f
ALMAHÖK -i
1984
Dorð — Vegg i
JRnilínpren{
HOFI/ SELTJARNARNESI, SIMI 15976. |
Tclagsprcn(smíójan
SPITALASTIG 10, SIMI 11640 |
Annálar klæddir í
búning læsilegrar sögu
Anders Hansen:
íslenskir annálar.
Haukur Halldórsson myndskreytti.
Bókaklúbbur Arnar og örlygs, 1983.
Löngum hefur verið talaö um
hinar myrku aldir í Islendingasögu í
tvennum skilningi. Þær voru myrkar
að ófrelsi og kúgun, eymd og fári,
eftir að sjálfsforræðiö glataðist í lok
Sturlungaaldar, en einnig virtist sag-
an sjálf myrkari á þessum öldum
vegna fátæklegri heimilda eftir að
birtu Islendingasagna sleppti
þangað til farið var að rita nýja sögu
á síðari öldum. I dimmunni undu
menn sér betur við að rifja upp
frægðartíð en aö binda hugann við
myrka eymdina. Frásagnir sem
festar voru á blað um samtímann
náðu ekki nema að litlu leyti til al-
mennings. Þær voru ekkert
skemmtiefni á löngum vökum.
Þannig mátti virðast á yfirborði, að
sagnaritun Islendinga hefði fallið að
mestu niður eftir að Sturlungu
sleppti.
En þetta var raunar ekki rétt.
Islenskir menn héldu sífellt áfram að
rita söguna. Menn rituðu annála og
aðrar frásagnir, en þær náðu ekki
eyrum eða augum fólksins í landinu
af því að þar voru ekki lengur mikil
frægðarefni aö lyfta huganum. Betra
var að leita aftur í gullöldina.
Fram á þessa öld mátti því segja
að dimm þoka hvíldi yfir öldunum
frá 1300—1700 í vitund almennings,
þótt ætíö væru á dögum góðir
fræðimenn sem kunnu allgóð skil á
þessari vegferð. Þótt annálar
Espólins og ýmis önnur rit frá fyrri
öldum, svo sem fombréfasöfn, væru
gefin út náðu þau ekki til almennings
vegna formsins og fram-
setningarinnar. Þetta var heldur
aldrei annað en safn til sögu.
Sigurður Nordal sýndi og sannaði al-
menningi samhengiö í íslenskum
bókmenntum alla stund, og nú á sið-
ari árum hafa ýmsir fræðimenn leitt
samhengi sagnaritunar og sögu fram
í dagsljós almennings, tekið að segja
efni úr annálum, fombréfum, dóma-
bókum o. fl. sundurlausum
heimildum á skipulegan og læsilegan
hátt, jafnvel i stíl dagblaða
Anders Hansen.
Bókmenntir
Andrés Krist jánsson
nútímans. Enginn vafi er á því, að
þetta hefur lyft mjög myrkurhulunni
af þessum bálki þjóðarsögunnar og
teiknaðar myndir hafa átt sinn þátt í
þvi.
Síðasti gróðurinn á þessum akri er
fyrsta bindi safns um sögu hinna
myrku alda og ber nafn helstu
heimilda sinna, tslenskir annálar.
Það fjallar um hálfa 15. öldina.
Höfundurinn er í senn sagnfræðingur
og blaðamaöur svo sem vel hæfir í
þessu verki. Allt bendir til að halda
eigi áfram þessari útgáfu og þá gætu
bindin orðið ein tíu. I þessu bindi eru
á annað hundraö myndir sem
Haukur Halldórsson hefur teiknað'og
em þær mikilvægt framlag til þess
að opna fólki söguna. Þessar myndir
em ágæta vel gerðar en auðvitað er
maður ekki ætíð sáttur viö svipmót
fornra frægðarmanna sem hafa
fengið á sig skýra — en allt aðra —
mynd í eigin hugskoti. Þetta er ann-
marki hver og einn sögunjótandi
hefur fyrir löngu teiknað eigin mynd
í huganum, að minnsta kosti á þaö
við um ýmsar persónur Islendinga-
sagna. Svo kemur teiknari og útskúf-
ar þessari einkamynd í ystu myrkur.
Þetta fyrsta bindi tslenskra
annála er rúmar tvö hundmð
blaðsiður, tvídálka, og myndirnar á
annað hundraö auk skurðarbekks
yfir hverju ári. En segja má að
heldur ódrjúglega sé farið með
síðurnar. Frásagnimar era stuttar
og orðknappar eins og dagblaðs-
fréttir, fyrirsagnir stórar og
myndum gefið gott svigrúm. Þetta
er kannski í mesta lagi. Og auk þess
hefði ég kosiö meiri stærðarmun á
fyrirsögnum eftir efnum og á-
stæðum.
Höfundurinn ritar langan formála
og gerir þar mjög ítarlega grein fyrir
aðdraganda og heimildum verksins.
Hann getur þess, að hugmyndin að
því sé Steindórs frá Hlööum og hann
hafi haft í hyggju að vinna þetta verk
en hafi orðið að hverfa frá ætlunar-
verkinu vegna anna og aldurs.
Höfundur getur þar einnig fjöl-
margra góðra liðsmanna sinna.
Sem betur fer gerist sagn-
fræðingurinn ekki svo ráðríkur að
heimta heimildartilvitnun neðan við
hverja frásögn eða inn í þær miðjar.