Dagblaðið Vísir - DV - 01.12.1983, Blaðsíða 14

14 DV. FIMMTUDAGUR l.DESEMBER 1983.
Menning Menning Menning Menning Menning
SKÁLD SEM ÞJÓÐIN HEFUR
EKKIKYNNST NÓGU VEL
Heiðrekur Guðmundsson:
MANNHEIMAR
Gísli Jónsson valdi Ijóðin.
Almcnna bókafélagið gaf út 1983.
Líklega ber Heiörek Guömundsson
frá Sandi nú einna hæst þeirra
ljóöskálda í landinu sem eru á dögum
og hlíta enn alfariö leiðsögn íslenskra
ljóðstafa — aö Jóni Helgasyni
slepptum. Sá fríöi flokkur þynnist nú
óöum. En jafnframt þessum oröum er
skylt aö taka fram að mælikvaröi ljóð-
stafanna er ekki einhlítur til þess aö
mæla og meta skáld, því aö skáld-
skapurinn er ekki bundinn þeim
vegum eöa vængjum sem hann fer
nema aö litlu leyti. Og þó, segir bak-
þankinn enn. Hafa ljóðstafirnir ekki
veriö vegir skálda aö hjarta fólks síns
öldum saman, og eru aörir vegir
greiöfærari? Þaö er vafasamt, aö
minnsta kosti varla aö hjarta þeirra Is-
lendinga sem eru samaídrar Heiðreks
og hann talar til. Nýr ljóðaskáldskapur
leitar annarra leiöa að hug og hjarta
Bclsvik, Rune:
m’args konar dagar.
íslensk þýðing: Guðni Kolbeinsson.
Rvík, Æskan, 1983.
Hann Rune Belsevik skrifar bókina
Margs konar dagar frá dálítiö óvenju-
legum sjónarhóli. Hann kemur sér fyr-
ir í húsi í sjávarþorpi noröarlcga í
Noregi. Og gegnum gluggann sinn
fylgist hann meö því sem krakkarnir í
þorpinu eru aö bjástra viö. Sumt sér
hann ekki og þá verður hann aö geta í
eyöumar. En þá er alls ekki víst aö
krakkarnir séu ánægðir meö hvernig
hann lætur atburöarásina þróast, og
þá eru þeir ófeimnir viö að láta skoðan-
irsínaríljós.
Mér skilst aö Rune Belsevik sé ung-
ur höfundur og ekki er hans getið í
þeim handbókum sem ég hefi tiltækar
um barnabókahöfunda. En í kynningu
útgefenda er sagt aö hann hafi hlotiö
verðlaun fyrir bækur sínar og eftir
lestur Margs konar daga þarf þaö ekki
aö koma neinum á óvart.
En um hvaö skyldi bókin fjalla?
Hvaö eru krakkar í Noröur-Noregi aö
gera dags daglega? Jú, líklega ákaf-
lega svipaöa hluti og krakkar hér
heima á Islandi fást viö. Skólinn tekur
stóran hluta af tíma þeirra og þar fyrir
utan gerist margt og mikiö. Strákarnir
í sögunni eru famir aö líta hinar og
þessar stelpur hýru auga og þá er ekki
úrvegifyrir þáaðsýnaþeim hetjulund
sína og reyna aö reiöa þær heim á hjól-
inu sínu, jafnvel þótt upp langa og
Bókmenntir
Andrés Krist jánsson
síns fólks, og hjartað er líklega ekki
jafneinboöinn áfangastaöur allra ungu
skáldanna á sprengjuöldinni og hinna
sem teljast til þjóðfrelsisaldar og
kveðja nú hver af öörum. Bergmál
ungu skáldanna í hjörtum er ekki eins
hljómmikiö og hinna eldri. Formiö á
vafalítið sinn þátt í því — þaö er
harðara og dumbara. Fólk lærir ekki
ljóðin þeirra ósjálfrátt. Þau setjast
ekki aö í fólki og halda áfram aö óma
þar eins og ljóö skáldanna sem eru að
kveðja. Kann unga fólkið eöa aörir
margt rímlausra ljóða? Vafalaust eitt-
hvaö, en þaö jafnast engan veginn á
viö þaö sem menn læröu á fyrri helm-
bratta brekku þurfi að fara. Þetta
reynir Oli og þó aö hann komist ekki al-
veg alla leið, hefur hann ástæöu til aö
ætia aö Ingunn taki viljann fyrir verk-
ið.
Staösetning litla þorpsins á jöröinni
er notuð til aö glæöa söguefniö lífi. Þaö
er ekki alltaf sól, þaö teljast meira aö
segja stórfréttir þegar sólin birtist á
vissum árstíma og þá er gefiö frí í
skólanum og allir gleöjast.
Bókmenntir
Sigurður Helgason
Margs konar dagar er eins konar dæmi-
saga um hvernig daglega lífiö gengur.
Þetta gæti eins og fyrr segir veriö frá-
sögn af lífi krakka á ýmsum frekar af-
skekktum stööum á Islandi. Og sagan
segir okkur kannski einna best hvaö
viö eigum mikiö sameiginlegt meö
ingi tuttugustu aldar. Eigi að síöur eru
ljóö ungra skálda mörg hver hugtækur
lestur. Þaö er þeirra vegur, en hann er
ekki eins bein braut til hjartans. En
sleppum þessum vangaveltum.
Æskuljóö Heiöreks Guðmundssonar
komu út 1947. Og þó voru þaö ekki
æskuljóð í eiginlegum skilningi. Þau
gaf hann víst aldrei út, en í raun mun
hann hafa ort alla stund síöan hann
fékk máliö. Þaö geröu þeir Sands-
menn.
Gísli Jónsson menntaskólakennari
hefur valiö í þetta safn, sem nú hefur
verið gefiö út, úr þeim sex ljóöabókum
sem Heiðrekur haföi áður sent frá sér.
Mér telst til aö kvæðin séu 101 en þaö er
líklega tæpur þriöjungur þess sem
Heiðrekur hefur birt í bókum.
Gísli fylgir „úrvalinu” úr hlaði með
ítarlegum formála, þar sem hann
drepur á nokkra eðlisþætti í skáldskap
Heiöreks en gerir enga gangskör aö
heildarmati á kvæðum hans eöa stööu í
Knlhelnsson .
frændum okkar Norömönnum sem búa
austan viö landið okkar. Mér finnst
þetta skemmtileg saga og þaö gefur
henni einna mest gildi hvernig höfundi
tekst aö lýsa hversdagslegum hlutum
á skemmtilegan hátt og gæöa þá
Ijóma, sem okkur hinum tekst því
miður alltof sjaldan. Bókin höföar aö
minni hyggju til krakka á aldrinum
10—13 ára. Hún höföar til þeirra
krakka sem búa yfir ímyndunarafli og
reyna aö setja sig í spor bama í
Norður-Noregi. Það gerir hún fyrst og
fremst vegna þess aö ekkert er verið
aö reyna annaö en aö segja frá lífinu
eins og þaö er — nema hvað þaö er haft
sem allra skemmtilegast og þannig
ætti það svo sannarlega aö vera alla
jafna.
Guöni Kolbeinsson þýddi þessa bók
og ég held að þýðing hans sé allgóð. En
viö lestur hennar finnst mér sagan
hafa náö vissum einkennum sem
skreyta Mömmustrákinn hans. Stíll
þýöandans er sterkur á þann hátt. En
það þarf alls ekki aö teljast vera nei-
kvætt einkenni.
sh
íslenskum bókmenntum. Hann gerir
ekki heldur teljandi grein fyrir sjónar-
miöum sínum í kvæðavali, en nafnval
bókarinnar — Mannheimar — sem er
raunar heiti á þeirri ljóðabók Heiöreks
sem út kom á miöri skáldævi hans 1966
og ber líklega ljósast vitni um þaö sem
honum liggur þyngst á hjarta, sálar-
heill mannsins hérna megin er
vafalítiö slík stefnuskrá.
En formáli Gísla er eigi aö síöur af-
ar girnilegur til skilnings á skáldskap
Heiöreks og fullgildur leiðarvísir aö
ljóöunum sem á eftir fara. Eg þykist
sjá, aö Gísli hyllist til þess öðru f remur
aö velja í bókina ljóö, ssem eru góöar
heimildir um glímu skáldsins viö aö
skýra mannleg lífsrök, fremur en
ljóödæmi um þaö hvar skáldflugið
tekst best, en líklega fer þetta æriö oft
saman hjá Heiöreki. Kannski er þetta
þó fremur sýnishom en úrval. Eg get
ekki neitaö því aö ég sakna þarna
nokkurra ljóða sem mér hafá orðið hug-
stæö úr bókum Heiðreks. En eigi aö
'síöur get ég ekki betur séð en vel sé
valið og fylgt úr garöi og mikill fengur
sé að þessari samfellingu, og meö því
aö fylgja vörðum Gísla fáist allgóö
yfirsýn um þroskaferil skáldsins.
Gísli bendir í grein sinni á ýmis hin
sterkustu sérkenni í skáldskap
Heiöreks, svo sem ákafa og sífellda leit
hans aö svörum og niðurstöðu um
mannleg viöhorf og mannlegt líf,
hamingjuleitina og vonbrigðin.
Skáldiö fetar sig oft að slíkum svörum
og niöurstööu. En þar er þó jafnan
tjaldaö til einnar nætur, því aö ætíö
vekur svariö nýjar og áleitnar
spurningar, og þaö fer ekki milli mála
að ný leit er hafin í huga skáldsins.
Gísli bendir einnig á þungan trega og
Aðf relsa menn
frá firringu?
Karl Marx og Friðrik Engels:
Þýska hugmyndafrœðin.
Mál og menning 1983,128 bls.
Á þessu ári eru 100 ár liðin frá láti
Karls Marx, og bókafyrirtækiö Mál og
menning gaf af því tilefni út Þýsku
hugmyndafræöina eftir hann og
Friðrik Engels í íslenskun Gests
Guömundssonar sem á einnig langan
eftirmála. Þeir Marx og Engels sömdu
þetta rit á árunum 1845—1846 til þess
aö skýra fyrir sjálfum sér skoöanir
sínar en þaö var ekki gefið út fyrr en á
þessari öld. Af því má betur ráða en
yngri ritum Marx, hverjar hvatir hans
voru, hvers eölis kenning hans var, en
sumir hafa á því áhuga, svo áhrifamik-
ill sem Marx hefur verið.
Meginhugmyndin er, held ég,
einföld: Mennirnir hafa týnt hluta af
sjálfum sér viö síaukna verkaskipt-
ingu, þeir eru firrtir, hólfaðir niöur,
þeir eru á valdi markaðsaflanna, en
markaðsöflin ekki á valdi þeirra.
Mennirnir finna aö sögn Marx ekki
hinn týnda hluta af sjálfum sér aftur
fyrr en þeir hætta þeirri verkaskipt-
ingu sem veldur firringu þeirra. Marx
segir (bls. 29): „Því aðeins veröur
komist hjá mótsögnum milli hinna
ýmsu þátta, aö verkaskiptingin veröi
afnumin á nýjan leik.”
Og Marx lýsir svo sameignarskipu-
laginu (bls. 31): „I kommúnísku sam-
félagi hefur enginn lokaö verksviö.
Þess í stað getur sérhver menntaö sig
á hverju því sviði sem hann lystir.
Samfélagið stýrir almennri fram-
leiðslu, og á þann hátt veröur mér gert
^lgjft að gera eitt í dag og annað á
morgun. Eg get fariö til veiöa á morgn-
ana, dregið fiska eftir hádegi, sinnt
skepnum síödegis og gagnrýnt á
kvöldin, alveg eftir eigin höföi, án þess
aö verða veiðimaður, fiskimaöur, fjár-
maöur eöa gagnrýnandi.”
Marx var ekki fyrstur til þess að
taka eftir því aö margt breyttist meö
verkaskiptingunni, sumt til hins verra.
Adam Smith hafði þegar bent á þetta í
Auðlegð þjóðanna 1776. En Marx skildi
þaö ekki, sem Smith skildi, aö verka-
skiptingin var nauösynleg, til þess aö
Bókmenntir
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
menn gætu búiö við velmegun. Hann
kom auga á þaö aö markaðsskipulag
var aö rísa upp úr sjálfsþurftabúskap,
aö viðskiptatengsl voru aö taka viö af
náungatengslum, aö lífræn heild ætt-
bálksins var að sundrast. En hann gáöi
ekki aö því aö kostir þessarar þróunar
voru miklu meiri og fleiri en
ókostirnir.
En hvernig gat Marx ímyndaö sér aö
mennirnir gætu lifað sæmilegu lífi þótt
þeir hættu verkaskiptingunni, breyttu
séreign í sameign, viöskiptum í sam-
skipti? Þetta gat hann af því aö hann
hélt aö mennirnir breyttu um eöli í
byltingunni. Hann segir (bls. 77):
„Eigi kommúnísk vitund aö þróast
meðal alls fjöldans og málefniö sjálft
aö sigra, krefst þaö gerbreytingar á
mönnunum, og hún getur aöeins orðið í
raunvirkri hreyfingu, þ.e. byltingu.”
Viö sjáum af þessum oröum, aö
kenning Marx er í rauninni ekki fræði-
leg, heldur guöfræðileg. Kenning
Krists var aö einstaklingurinn gæti
frelsast frá illu og komist til himnarík-
Krakkamir
handan við
hafið
Ljúflingssöngur og spil
Hamrahlíðarkórinn, undir stjórn Þorgerðar
Ingólfsdóttur, og Pétur Jónsson gítarleikari
flytja veraldlega tónlist frá 16. og 17. öld I
Hátíðarsal Menntaskólans við Hamrahlíð, 25.
nóvember.
Fátt gerist betra til uppeldis ungu
kórfólki en að glíma viö pólýfónískan
söng, og hvaö aðgengilegast af þeim
meiöi kúnstarinnar eru madrigalar.
Margir hafa löngum velt fyrir sér fé-
lagslegri þýöingu þeirra, ver-
aldlegrá söngva á þeim tíma sem
kirkjan vildi einoka alla skemmtan.
Skemmtileg iöja er einnig aö skoöa
útbreiöslu þeirra allt til endimarka
hinnar músikölsku veraldar við lok
sextándu aldar. Uröu þeir. til dæmis
harla vinsælir fyrir tilstilli Dowlands
í Danaveldi, eftir að haftn gekk á
mála hjá Kristjáni fjórða. Sendi
Kristján meira aö segja Nielsen og
Mogensen til Gabrielis í Feneyjum
til náms og hefur víst varia munaö
um, búinn aö koma á einokun og ekki
kominn út í rándýran stríðsrekstur.
Væri betur ef þeir heföu náö aö flytj-
ast hingað og gegnsýra hugsunar-
Tónlist
EyjólfurMelsted
hátt landans jafnlengi og áhrif
einokunarverslunarinnar.
Með hörkudugnaði og
vönduðum vinnubrögðum
Þorgeröur Ingólfsdóttir hefur
lengstum haldiö madrigölum aö sínu
fágæta hljóðfæri, Hamrahlíðarkóm-
um. Nú í svo ríkum mæli aö þau
fluttu heila dagskrá meö þeim ein-
göngu, skreytta gítarleik Péturs
Jónassonar. Þaö er ekki hægt annað
en að dást aö tónvísinni, ómfegurö-
inni, fáguninni og örygginu í söng
Hamrahlíðarkórsins. Slíkum árangri
er aöeins hægt aö ná meö hörku-
dugnaði og vönduðustu vinnubrögð-
um. Hiö eina sem mögulegt er aö
vera ósammála um er hraöaval í ein-
stöku madrigal þar sem mér fannst
texti og lag gefa tilefni til ögn fjör-
meiri flutnings, sem breytir þó engu
um hágæöi söngsins.
Innskot Péturs Jónassonar voru í
stíl viö sönginn. Raunar finnst manni
sem maður fái áöeins reykinn af
réttunum þegar einungis er boðlð
*upp á svo örstuttar rispur, af hríf-
andi mýkt, tónfegurö og brillíant leik
þessa frábæra gítarleikara. Og út
gekk maöur sæll í sinni eftir aö hafa
hlýtt á ljúflingssöng og spil og
munaðarfulla texta viö heillandi
músík. EM