Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1984, Page 15

DV. FIMMTUDAGUR 29. NÖVEMBER1984.
ig Menning Menning Menning Menning
plóg fyrr en á miðjum aldri eöa síðar.
Æviverkiö var eftir þessu firnamikið
að vöxtum og af mörgum toga en þó aö
mestu helgaö héraðssögunni og mann-
lífi Skagafjaröar á næstliðnum öldum,
ekki síst ættfræði. En þótt Stefán legöi
svo hart að sér langa ævi var hann
tómlátur og tregur til þess aö gefa rit-
verk sín út, nema fáeina sagnaþætti í
safnritum eða timaritum. Að honum
látnum 1981 eru ritverk hans í vörslu
héraðsskjalasafnsins og Sögufélagið
hefur nú hafið útgáfu þeirra og sent frá
sér fyrsta bindiö sem geymir stærsta
handrit hans er hann kallaði Djúpdæla
sögu. Umsjón með útgáfunni og allan
heimanbúnað hafa þau annast, Hjalti
Pálsson, sem leggur til margt ljós-
mynda af söguslóöum, Sölvi Sveinsson
og Þórdís Magnúsdóttir.
I aöfararoröum sem Sölvi ritar er
gerö nokkur grein fyrir þeim handrit-
um sem eftir Stefán liggja og sérstak-
lega því sem nú er birt fyrst, Djúpdæla
sögu. Sölvi segir að höfundarverk Stef-
áns falli að mestu í skoröur sögu- og
sagnaþátta en séu þó margbreytt að
efni. Kveikjan að flestum ritsmíöum
Stefáns séu frásagnir, munnmæli og
kveðskapur sem hann hafi eftir heim-
ildarmönnum.
Fyrir þá sem ekki þekkja mikiö til
fræðastarfa Stefáns á Höskuldsstöö-
um, en hefðu í hyggju aö eignast rit-
safn þetta, heföi þó veriö æskilegra að
gerð væri í þessum formála gleggri
grein fy rir því hve ráðgert er að bindin
í safninu verði mörg og hvernig efni
yrði skipað í þau í.stórum dráttum.
Þar segir aðeins að „fyrirhugaö sé aö
prenta öll handrit, sem Stefán hafði
gengiö frá til fullnustu, svo og þá þætti
hans og þjóðsögur, sem áöur hafa
Stefán Jónsson
Höskuldsstöðum
y
DJUPDÆLA
SAGA
birst”. Eg er hálfsmeykur um að
svona yfirlýsing án nánari skilgrein-
ingar um efni og bókafjölda sé fremur
til þess fallin en hitt að fæla menn frá
því að bindast áskrift eöa hefja kaup
fyrsta bindis.
Kristmundur Bjarnason ritar
greinargóðan og einkar skemmtilegan
þátt um Stefán á Höskuldsstöðum, og
byggir þar augsýnilega mjög á nánum,
persónulegum kynnum. Þess nýtur
þátturinn, svo og frásagnarleikni
Kristmundar. Hann lýsir Stefáni hisp-
urslaust og veigrar sér ekki við aö
Unglingaastir
Eövarö Ingólfsson: mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmrni^mu
Rvík, Mál og menning, 1984.
Eðvarö Ingólfsson hefur a undan-
fömum árum sent frá sér þrjár skáld-
sögur um unglinga og fyrir unglinga.
Fyrsta bók hans Gegnum bernskumúr-
inn gaf góð fyrirheit, en síðan hún kom
hefur hann gefið út bókina Birgir og
Ásdís, auk tveggja annarra bóka,
Hnefaréttur og Við klettótta strönd.
Sagan lýsir vináttusambandi fimm-
tán ára unglinga, Árna og Lísu. Við
upphaf sögunnar er Árni yfir sig hrif-
inn af Lísu, en sá hængur er á aö hún er
með eðrum strák á föstu. En áöur en
langt um líöur rennur það samband út í
sandinn og þau Árni taka að stinga
saman nefjum.
Árni býr heima hjá foreldrum sínum
og er samband hans við fjölskylduna
venju fremur gott og jákvætt Lísa býr
hins vegar með móður sinni og bróður.
Hún er fráskilin og á við verulega
skapbresti aö stríða. Samband þeirra
mæðgna er oft á tíðum mjög stirt því
Lísu finnst móðir sín sýna sér ósann-
girni.
I sögunni er greint frá sumarvinnu
unglinganna og er Lísa í vinnu á elli-
heimili. Hún sýnir starfinu mikinn
áhuga og milli hennar og gamla fólks-
ins myndast trúnaðarsamband.
Höfundurinn á gott meö að skrifa.
Söguþráðurinn er líflegur og eölilegur.
Margt gerist hjá krökkunum og er því
lýst á sannfærandi hátt. Þar má nefna
ferðalög og partí. Þá eru í sögunni
lýsingar á vandamálum og ógæfu
nágrannafólks Árna og eru þær
lýsingar að minni hyggju sannfærandi.
En best finnst mér Eðvarð takast
Bókmenntir
Sigurður Helgason
upp þar sem hann lýsir vináttu sem
myndast milli Lísu og gamals manns á
elliheimilinu. Gamli maöurinn reynir
að lýsa sínum viðhorfum og Lísa viröir
þau og sýnir gamla manninum alúð.
Þá kemur fram í sögunni viðhorf
unglinganna til eins mesta hitamáls
samtíðarinnar. Þar er um að ræöa
viðhorf þeirra til fóstureyðinga.
Greinilegt er að Eðvarð vill aö sín
sjónarmið, sem greinilega eru af-
dráttarlaus, komi fram og um það er
gotteittaösegja.
Þaö sem ég tel mig helst geta sett út
á þessa bók er persónusköpunin. Hún
heföi veriö í góöu lagi hefði hún átt að
lýsa ungu fólki nálægt tvítugu. En 15
ára unglingar hafa ekki jafnhrein og
bein viðhorf og þau Árni og Lísa. Eg
þekki engan 15 ára strák sem er jafn
þroskaður og yfirvegaöur og Árni og
ólíklegt er að stelpa, 15 ára gömul, fari
fyrst aö hugsa um hvort hún eigi að
fara að búa meö strák þegar hún fær
þær fréttir að hún sé ólétt.
En sé á heildina litið er Fimmtán ára
á föstu vel skrifuö og skemmtileg bók
fyrir unglinga og kannski þaö sé rétt að
vitna í umsögn unglingstelpu sem las
hana: „Þetta er frábær bók.” Þaö er
sá vitnisburður sem skiptir kannski
mestu máli.
sh.
segja á honum kost og löst í gerð og lífi,
gerir hann einkar lifandi og skýran
þeim sem ekki þekkja til.
Þegar maöur fer að lesa Djúpdæla
sögu verður þaö þegar ljóst að skil-
greining Sölva í aðfararorðum er rétt
— Stefán á Höskuldsstööum er arftaki
þeirra Gísla Konráðssonar og Espó-
líns. Hann er sannkallaður sagnamað-
ur á gamla vísu, ritar alþýðlegar frá-
sagnir og setur jafnan fólk í öndvegi og
hann er mjög bundinn við heimahéraö
sitt, fer varla á ókunnar slóðir austur í
dali eða vestur fyrir Vötn.
Kristmundur skýrir þessa samleiö
betur og klykkir út meö því að segja að
með Stefáni hafi horfið af sjónarsviði
síðasti fulltrúi fornrar söguheföar í
Skagafirði. Vel má ætla að rétt sé, og
þurfi varla að nefna Skagafjörð einan
til þeirrar missu.
Djúpidalur gengur austur af Flugu-
mýri inn í fjöllin sunnan Glóöafeykis.
Þar hafa lengi verið byggðar tvær
jarðir, Djúpidalur og Litlidalur, en
ekki aðrar byggðir nema sel og beitar-
hús í þessum veöursælu og vel grónu
dölum til ýmissa átta þar í hrikafjöll-
unum. Mér finnst vanta í þetta rit ofur-
lítið greinilegri lýsingu á þessum völ-
undardölum, ókunnugum til glöggvun-
ar. Hana er ekki að finna nema á hrifl-
ingum í Djúpdæla sögu Stefáns.
Raunar veröur fljótlega ljóst við
lesturinn að ofrausn er að gefa ritverki
Stefáns nafniö Djúpdæla saga, þótt
fjallað sé aö mestu um fólk sem búið
hefur í Djúpadal síðustu tvær eða þrjár
aldir og ættmenn þess eða venslafólk.
Þetta er ekki samfelld saga, heldur
sagnaþættir af þessu fólki og lífi þess í
ríki sinu og nágrenni. Þetta er ekki
fellt í samfellda sögu. Þetta eru smá-
sögur og þættir, byggðir á munnlegum
heimildum, kveðskap og kirkjubókum
en styrktir til sanngildis eftir föngum
með leiðsögn ritaðra eða prentaðra
heimilda af öðrum toga.
En þessir sagnaþættir eru engu aö
síöur stórfróðlegir og bráðskemmtileg-
ir. Ég nefni fyrstu kaflana þar sem
segir frá skiptum og skákum Eiríks í
Djúpadal og Skúla Magnússonar er
hann var sýslumaður Skagfirðinga og
sat Akra. Það er dauður maður sem
ekki hlær í barm sér við þann lestur.
Og þótt sagan sé ekki samfelld er hún
býsna skilgóö um gerð fólksins, lífs-
hagi þess og tíöaranda. Þótt margt sé
þama á prenti í fyrsta skipti er einnig
greint frá ýmsu sem veriö hefur á ferli
áður og oft meö nýjum þáttum og viö-
aukum og má nefna sem dæmi um það
þjófaleitina í Bólu hjá Hjálmari skáldi.
Djúpdæla saga er því hin skemmti-
legasta syrpa fróöleiks og frásagna um
líf á liðinni tíö, rituð af trúverðugum
fræöimanni sem hefur gamla og orð-
prúða frásagnarlist á valdi sínu. Hún
er gefin út af alúö, reynt að greiða
henni leið til nútíðarlesenda án þess að
umtuma frásagnarstíl sagnaþulsins.
Bókin er öll vönduð aö gerð og henni
lokað með nafnaskrá.
Andrés Kristjánsson.
COTT VECCRIP
GÓÐ ENDING
öDmffl am?
— Öll hjólbarðaþjónusta fyrir fólksbíla og sendibíla —
GOODWYEAR
GEFUR ^RÉTTA GRIPIÐ
IHIHEKLAHF
J Laugavegi 170-172 Sír
Sími 21240
Hvort er mikilvægara griphæfni hjól-
baröans eöa ending?
Hvortveggja skiptir miklu og pess vegna
eru báöir þessir eiginleikar í hámarki í
Goodyear uitra Grip börðunum. Þetta eru
hjólbaröar með sérstæöu munstri, sem
gefur ótrúlega fast grip, jafnvel í bröttum
brekkum. Þeir standa einstaklega vel á
hálku og troða lausamjöll vel undir sig.
Munsturgerðin og hin sérstaka
gúmmíblanda valda því aö barðinn
heldur eiginleikum sínum að fullu
út allan endingartímann, sem er
mjög langur. Munsturraufarnar eru
þannig lagaöar, að þær hreinsast af
sjálfu sér í snjó og krapi.
Á auðum vegi eru uitra Grip
barðarnir mjúkir og hljóðlátir.
Á Ultra Grip hefurðu öryggið með í
förinni.
Goodyear gerir enga málamiðlun,
þegar um er að ræða umferðar-
öryggi.