Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1984, Blaðsíða 14

14
DV. LAUGARDAGUR 22. DESEMBER1984
KAFLI
ÚR
BÓKINNI:
I formála að bókinni um Guðmund skipherra Kjærne-
sted segir Sveinn Sæmundsson, höfundur bókarinnar,
meðal annars:
„Hver er eiginlega þessi eommander Kjærnested?
Hver er þessi maður sem berst við ofureflið og gefst
aldrei upp? Þessar og þvílíkar spurningar voru daglega
bornar upp við undirritaðan um það leyti sem baráttan
um rétt íslendinga til 50 og síðar 200 mílna fiskveiðilög-
sögu stóð sem hæst. Þeir sem spurðu voru erlendir
blaðamenn, sem hingað komu til þess að fylgjast með
baráttu landsmanna, varðskipanna og Guðmundar
Kjærnested, sem þar stóð fremstur í flokki. Margir þess-
ara manna komu reyndar til þess að fylgjast með eld-
gosinu á Heimaey í janúar, febrúar og mars 1973. Þeir
urðu sumir hverjir vitni að baráttu varðskipanna við
ofureflið og að vissu leyti varð eldgosið og allt sem því
fylgdi til þess að auka enn þá athygli sem barátta
íslendinga við Breta og Þjóðverja vakti erlendis.
Það voru fleiri en blaðamenn sem spurðu um
Guðmund Kjærnested. Sjóliðarnir á freigátum, sem ekki
gátu orða bundist yfir áræðni Guðmundar, þreki hans og
staðfestu. Hann gafst aldrei upp við að verja fiskveiðilög-
söguna. Þetta var þeim undrunarefni.
Mér er nær að halda að Guðmundur hafi á þessum
tiina verið átrúnaðargoð æði margra, sem áttu í baráttu
við ofureflið, því fregnir um athafnir hans fóru víða. En
hver er þá þessi maður, sem vakti virðingu og aðdáun
þeirra sem studdu málstað íslendinga og ýmissa þeirra
sem háðu baráttu við ofurefli? Á hinn bóginn magnstola
reiði þeirra, sem níddust á lítilmagnanum.
Saga Guðmundar Kjærnested er baráttusaga barns við
hroðalegan, næstum banvænan sjúkdóm. Unglings við
rótleysi stríðsáranna og jafnframt við þá óhamingju, sem
erfitt fjöiskyldulíf er börnum slíkra heimila. Síðast en
ekki síst er saga Guðmundar dæmigerð um þá baráttu,
sem ungur maður háir til frægðar og frama og til æðstu
metorða á sínu sviði.”
Á Sæbjörgu
Eg var aldrei hrifinn af smábátaút-
gerö Landhelgisgæslunnar sem
tíökaöist hér fyrr á árum. Eg var hins
vegar á bátunum eftir því sem efni
stóðu til, enda voru launin hærri þar en
heföi maöur veriö kyrr á stóru
skipunum. Til þess aö halda sinni röð
varö maður aö fara á minni skip. Af
Ægi fór ég 2. stýrimaður á Sæbjörgu,
sem upphaflega var björgunarskúta,
en haföi nú verið breytt.
Þegar viö vorum á Sæbjörgu hér í
Faxaflóanum vorum við alltaf á vakt.
Þótt viö kæmum í land og ættum frí
varö aö láta loftskeytastöðina vita
hvar skipstjóri og 1. stýrimaður ættu
heima svo hægt væri aö ná til þeirra í
síma. Þegar svo kallið kom aöbátarnir
ættu í erfiðleikum var hringt í
mannskapinn og venjulega vorum viö
komnir af staö klukkutima eftir aö
hjálparbeiönin barst.
Svona gekk þetta allan veturinn.
Þaö voru mjög fáar inniverur sem liöu
án þess aö beiðni um aöstoö bærist.
Alltaf fórum viö aö sjálfsögöu af staö
og aðstoöuöum bátana. Þetta var ekki
borgaö sérstaklega. Allt innifaliö í
ánægj unni og kaupinu.
Þú spyrö um björgunarlaun?
Þeim var ekki til aö dreifa í þessu
tilliti. Samábyrgö Lslands tryggöi
þessa báta og þá var ekki um
björgunarlaun aö ræöa. Aöeins ef
skipin voru tryggö hjá öörum
tryggingarfélögum. Oftast uröu
vélarbilanir orsökin. Samt kom fyrir
aö bátarnir urðu oiíulausir. Þeir gátu
siglt, þessir mótorbátar, en svo voru
aörir sem voru meö stærri brú og
minni seglabúnað. Þeir gátu ekki
bjargaö sér á seglum. Það var af og
frá.
Þaö var einu sinni meðan ég var á
Sæbjörgu aö viö björguðum áhöfn af
breskum togara sem haföi strandað á
skerjunum milli Geirfugladrangs og
Eldeyjar. Viö fengum tilkynningu um
aö skipinu heföi hlekkst á en staðará-
kvöröun var ónákvæm. Þetta var í
myrkri og þokusudda Við héldum
þarna suðureftir og viti menn, þegar
við komum aö skerjunum sáum viö
hvar togarinn haföi sokkiö en brú og
möstur stóöu upp úr og þar var megniö
af áhöfninni. -
Veöriö var gott en mikill sjór.
Þegar viö sjósettum bátinn slóst hann í
skipiö og brotnaöi. Ég var kominn í
hann meö fjóra háseta. Við höföum
annan bát, en hann var mjög þungur
og viö heföum ekki getaö róiö honum
aö togaranum vegna mikils straums
sem þarna var.
Allt í einu sjáum viö lífbát sem
maraöi í hálfu kafi og í honum all-
marga menn. Þama var hluti
áhafnarinnar. Viö lögöum aö bátnum.
Eg fór niöur í hann og hjálpaði
mönnunum upp í Sæbjörgu. Þeir voru
allir aöframkomnir af kulda. Viö
hlúðum aö Bretunum eins og viö
t gátum, en ég hélt sumir ætluöu aö
drepast í höndunum á okkur. Þeir voru
mjög illa haldnir, sérstaklega vél-
stjórinn, sem skalf svo mikiö aö ég var
hræddur um aö hann myndi gefa upp
öndina þá og'þegar. Eg reyndi aö gefa
honum kamfóru í mola en hann vildi
ekki taka þann helvítis óþverra.
Brennivín átti ég ekki en eitthvaö varö
aögera.
Einhver sagöi aö einn hásetinn ætti
hálfa flösku og hún var sótt fram í. Eg
deildi þessu í sjö krúsir, gaf vél-
stjóranum heldur meira en hinum. Þaö
var eins og viö manninn mælt.
Maöurinn hætti aö skjálfa og eftir aö
hlúö haföi verið aö honum gat hann
sofnað. Hinir mennirnir hresstust líka,
svo þetta fór vel.
Eftirmálin uröu hins vegar þau aö
ég ætlaði aldrei aö geta fengið
flöskuna borgaöa. Hjá Landhelgis-
gæslunni var enginn bókhaldslykill
fyrir brennivín ofan í skipbrotsmenn
og eftir aö hafa reynt það haföi ég
samband við Slysavamafélag Islands
og spuröi hvort þeir vildu borga
flöskuna.
Þar var sama svariö. Ekkert í
reikningshaldinu þar sem hægt var aö
koma brennivíni inn á. Mig minnir aö
þaö hafi verið Henry Hálfdánarson og
Guöbjartur Olafsson sem slógu saman
og greiddu hásetanum flöskuna aö
síöustu.
IMorthern Grey
Þetta var í sjálfu sér ekki inikil
björgun, en samt minnisstæð. Meöan
við vorum aö hressa mennina úr líf-
bátnum komu fiskibátar á staöinn.
Lítill bátur úr Sandgeröi var meðal
þeirra og formaöur hans og áhöfn
sýndu góöa sjómennsku og áræöi. Þeir
sigldu upp undir flakiö, skutu línu yfir
brúna, sem enn stóð upp úr, og drógu
alla mennina sem eftir voru um borö.
Breskir útgeröarmenn sendu öllum
sem aö þessari björgun unnu heiðurs-
skjal. Þetta var afhent í hófi, sem
haldið var af þessu tilefni. Þó varþetta
alls ekki erfitt, heldur venjuleg vinna
sem maöur var heppinn aö geta
kláraö.
Skerin suövestur af Eldey geta
veriö hættuleg og ýmsum hefir orðiö
hált á að hætta sér of nærri þeim. En
þarna eru fiskimið nærri og því sækja
menn þarna uppundir. I góöu veöri
sést heldur ekki brjóta á skerjunum.
Húllið. . . ?
Já, svo sannarlega er þar boöi.
Menn greindi lengi á um hvort svo
væri. Eg hefi einu sinni séö brjóta á
honum og þaö úr flugvél.
Pétur Sigurðsson forstjóri Land-
helgisgæslunnar fór á mælingabátnum
Tý og leitaöi aö boöanum, því hann
eins og fleiri haföi heyrt menn þræta
um hvar boöinn væri.
Hann leitað nokkra daga og fann
ekki boðann. Þaö var svo einu sinni
þegar þeir létu reka aö hann kom á
dýptarmælinn og aöeins þrír metrar
niöuráhann.
Eiríkur Kristófersson skipherra
segir frá því í bók sinni Á stjórn-
pallinum, þegar hann og skipshöfn
hans á Þór bjargaði skipshöfn bresks
togara sem strandaöi á þessum boða í
Húllinu. Þetta geröist í október 1956.
Varöskipiö Þór var statt í Garössjó,
þegar neyðarkall barst frá breska tog-
aranum Northern Grey. Tilkynnti
skipstjórinn aö hann heföi strandað á
biindskeri noröan við Reykjanes.
Veöur var slæmt, vest-suðvestan
stormur og mikill snjór. Um 20 mílur
voru til strandstaöar en Þór komst
þangaö í tæka tíö og Eiríki Kristófers-
syni og áhöfn hans tókst aö bjarga
öllum mönnunum sem þá voru komnir
í gúmmíbjörgunarbáta. Þarna mátti
þó ekki tæpara standa því meðan á
björgun stóö sáu þeir togarann hrapa
út af skerinu og sökkva í djúpiö. Þessi
boöi í Húllinu er þverhníptur,
sennilega goskjarni frá því í fyrndinni.
Sagan af því hvernig boöinn
endanlega fannst er dálítið
skemmtileg. Það var í stríðinu aö
gæsluflugvél frá Keflavíkurflugvelli
var á eftirlitsflugi viö Reykjanes.
Flugmenn sáu þá brjóta á einhverju og
álitu aö þama væri kafbátur á feröinni.
Hófst nú mikiö djúpsprengjukast.
Ovinurinn skyldi ekki sleppa. En
hvernig sem kastaö var og sprengt
héldu brotin áfram og um síöir varö
flugmönnunum ljóst aö hér var eitt-
hvaö annaö en kafbátur. Ekki var
boöinn samt merktur inn á kort þegar
þetta gerðist. Þaö var ekki fyrr en
löngu síöar eins og fyrr segir.
Ég var tvær vetrarvertíðir á Maríu
Júliu sem báöar vertíðirnar var
gæsluskip viö Vestfiröi.
Þaö voru Vestfiröingar, sem
söfnuöu fé til aö kaupa þetta skip og
því skyldu þeir njóta þjónustu þess.
Þaö var skemmst frá aö segja aö
gæslan viö Vestfirði var erfitt og leiði-
gjarnt starf. Viö höfðum samastaö á
tsafirði og komumst aldreí heim alla
vertíöina.
Vestfirðingar eru gott fólk og þar
búa harósæknír sjómenn. Þarna eru
líka verstu vetrarveðrin og því lítt