Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1984, Blaðsíða 26

26
DV. LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 1984
Stærsta eldfjall i Asiu. Sovéskir rannsóknarmenn fara þarna á hundasleða að hinu 4850 metra háa eldfjalli, Klutschewskaja Sopka, sem erá Kamtsjatkaskaga. Það er stærsta eldfjall i Asiu.
Pegar
sýður
upp
úrjörð
Inni
Mestu náttúruhamfarir, sem vitaö
er til aö orðið hafi á jörðinni okkar,
urðu fyrir um það bil 20.000 árum. Þá
sprengdi eldgos 40 kílóinetra breiða og
100 kílóinetra langa gjá á indónesísku
eynniSúmötru.
Ský af hvítglóandi ösku dreifðist yfir
eyna með mörg hundruö kilómetra
hraða á klukkustund. Eftir gosiö huldi
ský, sem var næstum því 20.000 ferkíló-
metrar.eyna.
Leiöandi vísindamenn nú á dögum
telja uð þetta gos og afleiðingarnar
sein þaö haföi á andrúmsloftið gætu
hafa nægt til þess aö valda síðasta
ísaldarskeiöi.
Þaim 18. maí 1980,20.000 árum síöar,
skalf rikiö Washington í norðvestur-
horni Bandaríkjanna þegar fjalliö St.
Helens sprakk eins og fallbyssuskot
eftir að ókyrrð og smærri gos höfðu
veriö á svæðinu um mánaðarskeið.
Þrátt fyrir að vakað væri yfir fjall-
inu með þeim besta búnaði sem menn
eiga og þrátt fyrir að herskarar af
rannsóknarmönnum hafi tekið þátt í aö
fylgjast með þróuninni kom útrúlega
kröftugt gos St. Helens þeún í opna
skjöld u og það svo að 34 menn dóu.
400 ferkílómetrar
lögðust í eyði
Eyðmgin var ógurleg. Hálfum
teningskílómetra af fjallstindinum var
skotið næstum 20 kilómetra upp í
andrúmsloftið. A fáum sekúndum
lagði gosiö um það bil 400 ferkílómetra
í kringum St. Helens í eyði.
Eyðileggjandi þrýstibylgjan, sem
fór meö að minnsta kosti 160 kílómetra
hraöa á klukkustund, lagði mörg
hundruð ára gömul tré út af á nokkrum
sekúndum eins og þau væru eldspýtur.
Trén rifnuöu upp með rótum og börk-
urúin flagnaði af þeim.
Því næst kom syndaflóð af glóandi
ösku, sjóðandi drullu og bráðnuöum
jökulis sem ruddi sér leið niður fjallið
og eyddi öllu sein á vegi þess var:
brúm, vegum og byggúigum.
Þegar tröllaukið öskuskýið yfir eld-
f jallinu barst með vindinum í austurátt
breyttist dagsbirtan í dimmasta myrk-
Fórnarlömb Vesúviusar voru mörg þusund er fjallið sprakk árið '79 og aska
lagðist yfir Pompeji og ibúa borgarinnar. Uppgröftur fornleifafræðinga
sýnirhve skyndilega þetta hefur borið að.
ur, ösku rigndi yfir næstum því milljón
ferkílómetra í ellefu amerískum fylkj-
um.
Þegar komin var nokkurn veginn á
kyrrð í náttúrunni haföi umhverfiö í
kringum St. Helens, áöur vinsælt af
póstkortaljósmyndurum, breyst í
litlaust, liflaust eyðisvæði þar sem
brennisteinsfnykinn lagði yfir. Þaö
sem eftir var af fjallstindinum gnæföi
eins og skemmd tönn mót himni.
Geysileg tækni 20. aldarinnar hafði
ekki komið að neinu haldi gegn nátt-
úruöflunum.
Þó stórt væri var gosið í St. Helens
langt frá því aö vera hiö mest eyðandi
ef litiö er til síðustu tvö hundruð ára.
Þegar úidónesíska eldfjalliö
Krakatoa sprakk árið 1883 dóu 36.000
manns. Geysilegt öskuský, sem mynd-
aöist við gosiö, sveúnaði í mörg ár um-
hverfis jörðu í allt aö átta kilómetra
hæð. Það olli kynlegum fyrirbærum
eins og grænbláu sólsetri og bleikrauðu
mánaskini. Öskuskýið haföi einnig
áhrif á veðrið. Á nyrðri hluta hnattar-
úis lækkaöi hitastig um allt að hálfa
gráöu því að öskulagiö hindraði að
hluti sólargeislanna næði til jaröar.
Nítján árum síðar dóu 30.000 þegar
Mount Pelé á karabisku eynni
Martinique sprakk í gosi sem varö
þann 8. maí 1902. Á nokkrum minútum
urðu eitraðar gastegundirnar 30.000
mannsaðbana.
Listinn yfir söguleg gos er langur. .
Frægast er líklega gos í Vesúvíusi árið
79, samkvæmt okkar tímatali. Bæirnir
Pompeji og Herculaneum grófust í
metraþykku hraun- og öskulagi.
Etna slitur toglínu. Sikileyjarbúar hafa smám saman lært að lifa við Etnu
jafnvelþó að hún valdi oft miklum skaða eins og að rifa niður toglinu.
10.000 íslendingar fórust
þegar gos drap húsdýrin
Island er einnig á þessum lista meö
mánaðarlöngu gosi í Laka, áriö 1783.
Þá dóu 10.000 Islendingar, eöa um
fúnmti hluti af íbúum. Astæðan var sú
að eitraðar gufur frá eldf jallúiu drápu
stóran hluta búfénaðar.
Einmitt þetta gos er athyglisvert
vegna þess að að svo miklu leyti sem
vitaö er var þetta í fyrsta súin sem tek-
ið var eftir því að gos höfðu áhrif á veð-
urfar.
Sá sem fékk þær hugmyndir var
Benjamín Franklín sem var nýskipað-
ur sendiherra Bandaríkjanna í Paris.
Hann tók eftir óvenjumiklu mistri yfir
Evrópu sem leiddi af sér svöl sumur
og óvenjukalda vetur. Astæöan var
Þrátt fyrir alla niltímatækni er madurinn næsta máttlítill þeg'ar eldgos verður.
Askan, hraunið og margar eitraðar lofttegundir spiia dauða og eyðileggingu á nokkrum
sekúndum og það hefur áhrif á veðurfar um margra ára skeið.
Rannsóknarmenn reyna án árangurs að segja fyrir um gos.