Dagblaðið Vísir - DV - 27.02.1988, Side 30

30
LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1988.
LAUGARDAGUR 27. FEBRÚAR 1988.
43
i
„Þegardýrk-
un á hinu
unga og
óreynda er
komin út í
öfgar þá er-
um við komin
á hættu-
mörk.“
m
Lágmenning í íslenskum leikhúsum:
- segir Arnar Jónsson sem hlaut Menningarverðlaun DV í leiklist
Arnar Jónsson leikari var valinn af
dómnefnd sém verölaunahafi leiklistar
er Menningarverölaunum DV var út-
hlutað sl. fimmtudag. Arnar hefur þótt
standa sig frábærlega vel í hlutverki
Kajs Munk, í einþáttungum Harolds
Pinter, sem sýndir eru um þessar mund-
ir hjá Alþýðuleikhúsinu, hlutverki
Juans í Yermu og Péturs í Bílaverkstæði
Badda. Arnar Jónsson á langan leiklist-
arferil að baki. Hann hefur verið at-
vinnuleikari frá 21 árs aldri en verið
viöloðandi leikhús ailt frá barnsaldri.
Faðir hans var áhugaleikari og má segja
að eins sé með Arnar og marga aðra leik-
ara að leiklistin er honum í blóð borin.
Arnar Jónsson hefur um langt árabil
verið fastráðinn leikari við Þjóðleik-
húsið. Hann hefur getið sér gott orð sem
uppbyggjandi áhugaleikhúss, bæði á
Akureyri og með Alþýðuleikhúsinu.
Hlutverkin hafa verið færri innan veggj a
Þjóðleikhússins. Arnar hefur engu að
síður haft nóg að gera og starfað tölu-
vert með öðrum leikhúsum og leik-
hópum:
Talað hefur verið um að ungir leikarar
fái fremur hlutverk í leikhúsunum um
þessar mundir en þeir sem eldri og
reyndari eru. Ég spurði Arnar í upphafi
spjalls okkur hvort sú væri raunin. Sam-
tal okkar snerist því í upphafi um þroska
leikarans, uppeldi, þjálfun og þessa nýju
stefnu leikhúsanna. Það er nefnilega
ekki ýkja langt síðan ungir og óreyndir
leikarar áttu erfitt uppdráttar innan
veggja Þjóðleikhússins og Iðnó.
„Það eru að miklu leyti íjölmiðlar og
gagnrýnendur sem stjórna þessu,“ svar-
ar Arnar með sinni sterku og djúpu
rödd. „Það er einmitt mikið áhugamál
mitt um þessar mundir og kannski eðli-
legt, þegar maður er farinn að eldast,
að hugsa um uppeldisstarfið, hvernig
það hafi tiltekist og hverju sé áfátt. Það
skiptir mjög miklu fyrir listina að ein-
staklingurinn sé ræktaður og að hann
fái að þroskast á réttan hátt - að hann
fái að glíma við þau verkefni á hverjum
tíma sem henta honum," hélt Arnar
áfram.
- Hefur það ekki verið þannig?
„Nei, ég held að það sé alveg óhætt að
segja að það sé of mikið tilviljunum háð.
Ég efast kannski ekkert um góðan vilja
til þess en það hefur ekki tekist.“
- Nú virðast ungir leikarar og jafnvel
ólærðir eiga upp á pallborðið í leikhúsun-
um og er það af sem áður var. Hvað
finnst þér um það?
„Þetta er einmitt það sem er að gerast
og er hluti af tíðarandanum. Þar eiga
fjölmiölar og gagnrýnendúr stóran þátt.
Þessi nýjungagirni, þessi dýrkun á hinu
unga og óreynda. Þegar hún gengur út
í öfgar og er farin að hafa áhrif á list-
greinar, t.d. leikhús, þá er hún ekki
endilega af hinu góða. I leikhúsi þarf sá
yngri að læra af hinum eldri ef vel á til
að takast. Fyrir kemur að ungur leikari
verður stjarna í einni sýningu en síðan
er hann gleymdur og kemur kannski
aldrei aftur á fjalirnar. Það er eitthvað
mjög skrýtið. Hugsanlega hefur leikar-
inn kiknað undan hlutverkinu eða
hreinlega verið ofætlað. Það getur
ruglað ungan leikara í ríminu þegar
gagnrýnendur og aðrir blása framgöngu
hans upp í óeðlilegar stærðir, telja hann
útvalinn. Það gerist oft að við sem erum
eldri finnum fyrir því, þegar þetta fólk
mætir okkur á sviði, að búið er að ala
það af gagnrýnendum í gegnum Nem-
endaleikhús. Að þau séu hin útvöldu og
Nemendaleikhúsiö sé besta leikhús
landsins og svo framvegis. Það vill bara
oft verða miklu minna úr þegar þau
þurfa að takast á við hina sem hafa ver-
ið lengi í glímunni.“
- Er rígur á milli ungu leikaranna og
þeirra eldri?
„Það held ég alls ekki. Mér virðist þaö
unga fólk sem ég hef komist í tæri við
skypja og skilja mikilvægi þess aö nema
af þeim sem hafa á löngum tíma náð að
fóta sig á hálli braut listarinnar. Þau
hafa'bara fengið svo fá tækifæri til þess.
Svo er það aldarandinn, sem reyndar
vanmetur þjóðfélagslegt gildi listanna
og brenglar dómgreindina. Gagnrýnend-
ur dansa oft með. Iðulega skortir þá
yfirsýn, þeir þekkja ekki feril lista-
mannsins og miða því ekki gagnrýni
sína út frá honum. Þó tel ég alls ekki að
gagnrýnendur eigi að segja listamönn-
um faglega til. Þeir gætu veitt listastofn-
unum visst aðhald í að rækta sitt
listafólk þegar ljóst er að misbrestur er
á því. Maður sér stundum að það er eitt-
hvað mikið að gerast hjá listamönnum,
sem lengi hafa klappað steininn, en eftir
því er ekki tekiö. Fjölmiðlar líta ekki á
það sem spennandi hlut. Öll einbeitingin
er annars staðar, á ungu fólki, á því
nýja. Það er allt í lagi en vægið þarf að
vera rétt. Þá er ég aftur kominn inn á
uppeldið, fyrst inn á við í leikhúsinu en
ekki síður út á við, uppeldi áhorfenda.
Það er viss vá fyrir dyrum og ég var ein-
mitt að lesa grein í Newsweek um vanda
bresks leikhúss. Annars vegar er Thatc-
her alveg að ganga af því dauðu. Hins
vegar er það söngleikjafárið, menn eru
logandi hræddir um að annars konar
leiklist, sem annars verður að teljast
grunnur leikhússins, muni eiga undir
högg að sækja. Þetta er kannski að ger-
ast hjá okkur líka.“
- Eru það gróðasjónarmið sem ráða þar
sem meiri markaður virðist vera fyrir
létta söngleiki en þung, dramatísk verk?
„Jú, þar komum við að því. Ég sé þetta
allt sem hluta af einni heild. Söngleikir
eru hluti af poppmenningu sem kemur
mikið til okkar í gegnum sjónvarp og er
viss lágmenning sem er hættulegt að
játast alfarið undir."
- Er þessi lágmenning ríkjandi í leik-
húsum hér?
„Ekki enn. Ég held þó að margir leikar-
ar séu uggandi út af þróun mála. Þegar
ákveðið er að þetta skuli vera það sem
hefur mest áhrif og á öllu að þjóna þá
eru þeir ekki vinsælir og litnir hornauga
sem gagnrýna slíka hluti. Mér finnst
ansi mikið offors fylgja afstöðu þess
fólks sem hefur játast undir að þetta sé
það sem koma skal og svona eigi þetta
að vera. Það er eins og ekki megi koma
með neina gagnrýni öðruvísi en allt ætli
vitlaust að verða. Það er í fyrsta lagi lít-
ið umburðarlyndi og í öðru lagi mikil
skammsýni.
Þá get ég nefnt þegar verið er að flytja
sýningar milli landa, nánast alveg end-
urgerðar. í sumum tilfellum er það
skilyrði en stundum er það svo að menn
hreinlega stela höfundarrétti. Þeir fara
utan, stúdera sýningar og setja upp hér
og þá finnst mér vera lágt lagst,“ sagði
Arnar.
- Nú hefur Iðnó ákveðið að taka upp
sýningar á Hamlet og hefur valið ungan
leikara í það erfiða hlutverk. Hvað finnst
þér um þá ákvörðun?
„Mér finnst það orka tvímælis. Þegar
sett er upp stór klassísk sýning er skyn-
samlegra að huga slíkt út frá grunnein-
ingunni, þ.e. leikaranum. Á leikhúsið
leikara sem þarf - og ætti hér og nú að
glíma við þetta stóra, sígilda hlutverk?
Sé svo þá skal hiklaust að mínum dómi
ráðast í verkefnið. Ég er þeirrar skoðun-
ar aö það þurfi að breyta vinnubrögðum
og ég held að með skipulagningu sé það
vel hægt. Alltof oft gerist það að leikarar
fá í hendur mjög stórt hlutverk, næstum
á samlestri leikverks. Það nær auðvitað
ekki nokkurri átt.“
- Hefðir þú viljað hlutverkið?
„Mér er nokkuð sama. Ég er búinn að
afskrifa Hamlet enda hefði verið nær að
Þjóðleikhúsið hefði látið mig í hlutverkiö
fyrir nokkrum árum. Þjóðleikhúsið hef-
ur oft haft skrýtnar hugmyndir um
notkun á fólki, bæði mér og öörum. Þeir
heföu átt að ala mig og fleiri upp og nota
í slík hlutverk. Þess vegna eigum við fáa
mjög kröftuga leikara af yngri kynslóð.
Það er ekki á hverjum degi sem maður
sér stjörnuleik eða stórleik. Klassíkina
höfum við kannski ekki tekið þeim tök-
um sem uppeldið inn á við og út á við
krefst."
- Nú er nokkuð talað um að frægir leik-
arar sjáist ekki í stórum hlutverkum í
Þjóðleikhúsinu og fólk spyr: Hvar er
Árni Tryggvason, Róbert, Bessi og marg-
ir fleiri? Hvar er allt þetta fólk?
„Þetta er alveg rétt og er mjög slæm
þróun og kjánaleg. Heilu leikárin geta
liðið án þess að við sjáum suma af okkar
reyndustu og bestu leikurum bregða fyr-
ir, fólki eins og Kristbjörgu, Þóru
Friðriksdóttur, Margréti Guðmunds-
dóttur, Helga Skúlasyni, Baldvin Hall-
dórssyni, Helgu Bachmann og fleiri á
sviði. Þú getur kannski ímyndað þér
hvað það gerir leikaranum og leikhús-
inu. A meðan er Litla sviðið rekið á
hálfum afköstum vegna þess að leikarar
eru teknir úr Bílaverkstæði Badda yfir
í Vesalingana. Þetta tel ég ekki skynsam-
legt.“
- Nú hlýtur þú Menningarverðlaun DV
í leiklist í ár. Hvert er álit þitt á þeirri
viðurkenningu?
„í dómnefnd er fólk sem þekkir inn-
viði þessarar listgreinar og á aö vera
afskaplega vel í stakk búið að dæma
hæfni eftir því sem það er hægt. Þegar
listamaður finnur' að vel er staðið að
hlutunum er slík viðurkenning fyrst og
fremst hvetjandi og ánægjuleg fyrir við-
komandi. Kannski er fátt nauðsynlegra
á þessum síðustu og verstu efnishyggjut-
ímum en að hlúð sé að listinni. Kannski
er ekkert jafn-þjóðhagslega nauðsynlegt
í svona ungu og rótlausu þjóðfélagi. Þess
vegna er sérhver viðleitni, sem minnir
á mikilvægi lista, af hinu góða um leið
og hún getur verið listamanninum
hvatning á grýttri braut.“
- Hér í eina tíð voru leikurum veitt verð-
laun, silfurlampi, fyrir góða frammi-
stöðu. Finnst þér að taka eigi upp slík
verðlaun aftur hér á landi?
„Nei, það finnst mér ekki. Það er hins
vegar alltaf mjög gleðilegt fyrir lista-
mann að finna að einhver fylgist meö
því sem hann er að gera. Maöur er þó
eftir sem áður í sinni glímu - því þetta
er jú glíma.“
- Er mikil samkeppni milli leikara?
„Frekar myndi ég segja að það væri
samvinna. Mín skoðun er sú að þrátt
fyrir mikla fjölgun leikara sé ennþá
pláss fyrir alla, sérstaklega alla sem eitt-
hvað hafa til brunns að bera. Hitt er svo
annað mál að vegna eðlis vinnunnar
erum við varnarlausir að mörgu leyti.
Við þurfum að opna okkur, geta og þora.
Stundum fellur fólki ekki hverju við
annað, sem gerist á öðrum vinnustöðuni
líka, þar getur fólk leitt það hjá sér. Það
er erfiðara á leiksviði. Leikari þarf að
geta treyst því fólki sem hann vinnur
með og geta tekið það inn á sig. Þess
vegna er ekkert óeðlilegt þó að klíkur
myndist. Þannig verður þetta alltaf og
mér finnst það eðlilegt. Leikarar sem
vinna vel saman skipta miklu máli fyrir
leikhúsið. Ef þeir fá að leika mikið sam-
an eignast leikhúsið kannski afburða-
fólk."
- Hvað er svona eftirsóknarvert vid
starfið?
„Leikhúsið er heillandi heimur og mér
finnst það mikil synd að allir geti ekki
fengið að kynnast því. Það mundi hafa
sérdeilis holl og góð áhrif. Öll áhuga-
mennskan um allt land ber því vitni og
ég held að í öllum tilfellum hafi hún
verið mannbætandi. Verst er að leiklist-
in skuli ekki vera meira inni í skólum
landsins.“
- Er lítil samvinna milli Leiklistarskóla
íslands og leikhúsanna?
„Já, því miður. Tilraunir hafa veriö
gerðar til að bæta samvinnuna en ég hef
aldrei skilið þessa einangrunarstefnu
skólans, sem er ekki af hinu góða. Mér
fmnst að leiklistarnemar eigi að alast
upp í leikhúsinu og hvergi annars stað-
ar," svaraði Arnar.
- Oft er því slegið fram að leiklistin sé
arfgeng. Ert þú að ala upp nýja kynslóð
af leikurum?
„Ætli þaö ekki. Mér sýnist það helst.
Ég á fimm börn. Öll nema yngsta, sem
er fimm ára, hafa komiö nálægt leiklist-
inni. Guðrún, sú elsta, hefur lagt stund
á nútímadans. Sólveig, sem er næstelst,
ákvað þégar hún var þriggja ára að
verða leikari og leikstjóri. Allt sem hún
tekur sér fyrir hendur miðast að því.“
- Nú hefur þú einnig fengist talsvert við
kvikmyndaleik og fékkst boð um að
koma á kvikmyndahátíð. Hvers konar
hátið er það?
„Já, mér er boðiö að koma á kvik-
myndahátíð í Rúðuborg í Frakklandi
sem haldin verður 2. til 8. mars. Á hátíð-
inni verða Útlaginn og Á hjara veraldar
sýndar. Það eru Frakkar sem halda há-
tíðina til kynningar á norrænum
kvikmyndum og mér skilst að þeir vilji
gera hana að árlegum viðburöi. Þeim
rennur blóöið til skyldunnar, forfeður
okkar hjuggu þarna mikið strandhögg,
þannig að ýmislegt á þessum stað minnir
á norræna menn. Það er stjórn hátíðar-
innar sem býður mér og það er mjög
skemmtilegt að fá tækifæri til að prófa
að vera á slíkri hátíð,“ sagði Arnar Jóns-
son leikari en boðið á kvikmyndahátíð-
ina er önnur viðurkenningin sem hann
hlýtur nú á örfáum dögum.
-ELA
Arnar Jóns-
son i hlut-
verki sínu
sem Kaj
Munk. DV-
myndirBrynj-
ar Gauti