Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.1988, Blaðsíða 43

«FíMMTllIDAGim/2CTjtMíl988.
I
Menning
Þorir að vera
Studia theologica Islandica 1
Ritröð guðfræóistofnunar
Háskóli íslands 1988
Ritstjóri Jónas Gislason
„Þetta fyrsta hefti Ritraðar (guð-
fræðistofnunar) má skoöa sem lítiö
sýnishorn þeirra rannsókna, sem
kennarar guöfrædideildar leggja
stund á,“ skrifar dr. Björn Björns-
son prófessor í inngangsorðum að
1. hefti Studia theologica Islandica
eða Ritraðar guðfræðistofnunar
sem kom út í vetur.
Ef marka má þetta fyrsta hefti
þá virðist heilmikil gróska í rann-
sóknum starfsmanna guðfræði-
stofnunar sem stofnuð var 1975 en
ekki var veitt fé á íjárlögum til
hennar fyrr en 1986. I þakkarorö-
um dr. Þóris Kr. Þórðarsonar próf-
essors kemur fram að útgáfa ritsins
er ekki síst að þakka Gísla Sigur-
björnssyni, forstjóra Elli- og hjúkr-
unarheimilisins Grundar, sem hef-
ur stutt útgáfuna bæði með „holl-
ráðum" og beinlínis fjárhagslega.
Þetta fyrsta hefti lofar góðu. Sjö
kennarar guðfræðideildar skrifa í
ritið, efnið er íjölbreytt og ritið að
ytra búnaði mjög glæsilegt. Dr.
Bjarni Sigurðsson dósent skrifar
grein um jólasálma Lúters. Dr.
Björn Björnsson prófessor skrifar
eins og svo oft áður um hjónaband-
ið og fjölskylduna. Meðal þess sem
þar kemur fram er að íslendingar
hafa meðal Norðurlandaþjóða
nokkra sérstöðu hvað varðar viö-
horfin til hjónaskilnaða. Virðist
sem íslendingar geri meiri kröfur
til náinna tilfinningalegra tengsla
á milli hjóna en aðrar þjóðir. Þá
er og athyglisvert að íslendingar
álíta mun síður en aðrir að áfengis-
vandamál sé skilnaðarástæða.
Væntanlega segir þetta þá sögu að
íslendingar líti fremur á óhóflega
áfengisneyslu sem sjúkdóm. Dr.
Einar Sigurbjörnsson prófessor
skrifar um kristna trúfræði en
hann er nú að vinna að ítarlegu
trúfræðiágripi á íslensku þar sem
tvö fyrstu heftin af þremur hafa
þegar komiö út. Jón Sveinbjörns-
son prófessor skrifar grein er hann
nefnir „Lestur og ritskýring“ og er
drög að aöferðafræði. Jón heldur
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
því fram að eina leiðin til aö blása
lífi í biblíulestur sé að efla hæfi-
leika hvers einstaklings til aö „lesa
á gagnrýninn hátt". Kristján Búa-
son dósent skrifar grein er hann
nefnir „Nýjatestamentisfræði.
Afangar og viðfangsefni''. Þar rek-
ur hann þróun rannsókna í þessari
fræðigrein sl. 200 ár. Séra Jónas
Gíslason spyr: „Er þörf á endur-
mati íslenskrar kirkjusögu?“ Ekki
óvænt kemst hann að því að svo
sé. Jónas segir að íslensk saga hafi
löngum verið notuð í pólitiskum
tilgangi en nú sé timi til kominn
að taka ofan anddönsku gleraugun.
Óhætt er að taka undir með höf-
undinum þegar hann hvetur til
þess að þúsund ára afmælis
kristnitökunnar verði minnst með
útgáfu nýrrar íslenskrar kirkju-
sögu. Þúsund ára afmæli kristni-
tökunnar er dr. Þóri Kr. Þórðar-
syni prófessor einnig ofarlega í
huga. í grein sinni „Spurningar um
hefð og frelsi“ hvetur hann meðal
annars til þess að afmælisins
„verði minnst með því að hefja
nýtt, fræðilegt „ritningaverk", þýð-
ingar helgra ritninga og skýringar
við alþýðu hæfl“.
Vonlaust er í stuttri grein aö lýsa
innihaldi þessa fyrsta heftis í ritröð
guðfræðistofnunar en verði fram-
haldið eitthvaö í líkingu við það
sem hér er að fmna er full ástæða
til að fagna þessu riti og vonast
eftir að það eigi langa lífdaga fyrir
höndum.
g:a.j.
til og finna til
Þórir Kr. Þóróarson prófessor
Sýnishorn
rannsókna
Winnie Mandela:
Brot af sálu minni
Anne Benjamin bjó til útgáfu
Svart á hvitu, Reykjavík 1987
J frægum fyrirlestri um „starf
stjórnmálamannsins", sem birst
hefur á íslensku, gerir Max Weber
greinarmun á hugarfars- og
ábyrgðarsiðgæði. Hugarfarssið-
gæðið krefst þess af okkur, að við
berjumst fyrir sannleikanum og líf-
inu, hvað sem afleiöingunum líður.
Það skírskotar þannig til réttlætis-
kenndar okkar. En ábyrgðarsið-
gæðið leggur okkur þá skyldu á
herðar aö íhuga afleiöingar gerða
okkar, og það miðar fremur við
kalda og rökræna skynsemi.
Enginn vafi er á þvi, aö suður-
afríski stjórnmálamaðurinn frú
Winnie Mandela aðhyllist hugar-
farssiðgæði í skilningi Webers. í
bók þeirri, sem kom út eftir hana
á íslensku fyrir síðustu jól, vísar
hún til tilfinninga okkar fremur en
skynsemi. Hún bregður upp skýrri
mynd af því óréttlæti, sem svartir
menn hafi lengi búið við í Suður-
Afríku, og hljóta allir upplýstir ís-
lendingar að vera henni sammála
um, að það sé óþolandi. En henni
verður svarafátt um, hvað þar eigi
að taka við. Verður Suður-Afríka í
framtíðinni að venjulegu Afríku-
lýðveldi með þeim ósköpum, sem
því fylgja? Eða mun hinum ólíku
kynþáttum landsins takast að
semja sig hver að öðrum, svo að
landið geti orðiö sannkallað fyrir-
myndarríki í álfunni?
Miklar breytingar í Suður-
Afríku
Ég kynntist því í Suður-Afríku,
þegar ég var þar haustið 1987, að
miklar breytingar hafa orðið í
landinu. Þótt stjórn hvítra manna
haii vissulega hert tökin á fjölmiöl-
um og beiti lögregluvaldi sínu
ótæpilega, er hún smám saman að
gefast upp á aðskilnaðarstefnunni.
Hin illræmdu lög landsins um
vegabréf hafa til dæmis verið af-
numin, og bannið við því, að fólk
af ólíkum kynþáttum mætti sænga
saman eða ganga í hjónaband, hef-
ur verið fellt úr gildi. Menn með
ólíkan hörundslit sækja nú sömu
veitingahús og gistihús og sitja í
sömu lestarvögnum. Ennfremur er
svörtum mönnum nú leyft aö eiga
fasteignir og reka fyrirtæki, en áð-
ur gátu þeir þaö ekki nema í sér-
stökum heimalöndum.
Ástæðan til þessara breytinga er
ekki sú að mínum dómi, að hinir
hvítu Afríkanar (sem svo kalla sig,
en við íslendingar erum því vanast-
ir að kalla þá Búa) hafi skyndilega
látið sannfærast af rökum mann-
vina eða jafnréttissinna heima eða
erlendis. Hún er ekki heldur, að
þeir óttist hið svonefnda Afríska
þjóðarráð frú Mandela og samherja
hennar. Sannleikurinn er sá, að
þaö skiptir litlu máli. (Það tak-
markast að mestu við fólk af
Xhosa-ættflokki, en höfðingi Zulu-
manna, Buthulezi, er miklu hóf-
samari.)
Það, sem veldur þessum breyt-
ingum, er umfram állt, að aðskiln-
aðarstefnan hefur reynst ófram-
kvæmanleg. Hinir ólíku kynþættir
landsins hagnast svo mikið á við-
skiptum hver við annan á frjálsum
markaði, að þeim varð ekki lengur
stíaö í sundur með lagaboði. Svart-
ir menn þurfa þekkingu og fjár-
magn hvítra manna, og hvítir
menn þurfa hið ódýra vinnuafl
svartra manna. Aöskilnaðarstefn-
an var á hinn bóginn tilraun til að
koma í veg fyrir frjáls viöskipti og
önnur samskipti fólks með ólíkan
hörundslit. Þess vegna má tví-
mælalaust telja hana eina greinina
af meiði sósíalismans.
Tryggja verður réttindi
minnihlutahópa
Ábyrgðarsiðgæði í skilningi We-
bers á, hygg ég, nú miklu betur við
í Suður-Afríku en hugarfarssið-
gæði. Ef hinum ólíku hópum lands-
ins tekst ekki að semja sig hver að
Bókmenntir
Hannes H. Gissurarson
öðrum, þá kann að skella þar á
borgarastríð, sem raunar er óvíst,
að svartir menn vinni. Þessir hópar
eru nú allir í sjálfheldu óttans, þar
sem hver þeirra um sig óttast, að
einhver annar hreppi ríkisvaldið.
Þess vegna verður að dreifa þessu
valdi, mynda þannig jafnvægi í
landinu og tryggja síðan réttindi
einstaklinga og minnihlutahópa
sem best.
Því miður virðist frú Mandela
ekki skilja þetta. Á bls. 200-201 ger-
ir hún lítið úr hugmyndinni um
réttindi hvítra manna. Og hún seg-
ir á bls. 206, að í Suður-Afríku fram-
tíðarinnar sé engin önnur leið fær
út úr fátækt en sósíalisminn. Þetta
eru auðvitað hin herfilegustu öfug-
mæli. Víðtæk ríkisafskipti leiöa
undantekningarlaust til fátæktar,
eins og dæmi austantjaldsland-
anna, Kína og Tansaníu sýna.
Frú Mandela er af þessum sökum
ekki sá leiðtogi, sem Suður-Afríka
þarfnast. Þess er ekki getið í bók-
inni, að hún lét svo um mælt í
ræöu fyrir skömmu, aö svartir
menn yrðu nú að berjast með eld-
um yrði sleppt þaðan, að beita ekki
ofbeldi.
Mandela-hjónin eru að vísu ekki
froðufellandi ofstækismenn eða
blindir kommúnistar. En þau eru
greinilega sannfærö um, að allt
vald sé best komið í höndum þeirra
og að tilgangurinn helgi tækið, og
slíkt fólk er alltaf hættulegt. Suður-
Afríkumenn þurfa leiðtoga í lík-
ingu við þá vitru menn, sem stofn-
uðu Bandaríki Norður-Ameríku,
þá George Washington, Tómas Jef-
ferson og James Madison-. Þeir
skildu, að setja þyrfti ríkisvaldinu
strangar skorður, þar sem ekki
væri unnt að treysta því, aö valds-
mennirnir væru englar.
Greinilega enginn engill
Frú Mandela er tilkomumikil
kona á sinn hátt og jafnvel hetja.
Hún þorir að vera til og finna til.
En hún er greinilega enginn engill.
Hún segir til dæmis á bls. 77, að
hún trúi á blóð og járn eins og Bis-
marck hafl gert. Og hún nefnir tvö
tilvik á bls. 33 og bls. 183, þar sem
hún heföi getaö drepið fólk, eins
og hún orðar það sjálf, þegar hún
lenti í útistöðum við það. Þótt mér
detti ekki í hug að mæla stjórnar-
fari í Suður-Afríku bót, er líka ljóst
af frásögn hennar, að það er ekki
nærri því eins harðneskjulegt og í
alræðisríkjum sameignarsinna. Is-
lenskir sjónvarpsáhorfendur og
blaðalesendur vita af eigin raun,
að frú Mandela fær að tala við út-
lenda fréttamenn, og á bls. 55,163
og 167 nefnir hún dæmi um, að hún
hafi unnið mál gegn valdsmönnum
fyrir dómstólum, en það hefði verið
með öllu óhugsandi á Kúbu, í Kína
og í Ráðstjórnarríkjunum. Það
kemur einnig fram á bls. 50, að
Mandeia-hjónin eiga eða hafa til
ráðstöfunar Audi, sem er ekki bein-
línis gerður fyrir fátæklinga. (Og
Winnie Mandela og P.W. Botha. „Ég sé ekki, að mikið sé unnið við það
eitt að skipta um nafn á dyrunum að forsetahöllinni i Pretoriu, þannig
að þar standi Mandela, en ekki Botha.
spýtum og hjólbörðum. Með þessu
var hún vitaskuld að leggja blessun
sína yfir hina kvalafullu aftökuað-
ferð svartra hryðjuverkamanna,
sem bregða hjólbörðum yfir fórn-
arlömb sín, fylla þá af bensíni og
bera eld að. Og eiginmaður hennar,
Nelson Mandela, sem lengi hefur
setið í fangelsi, hefur neitað að
ganga að því skilyrði fyrir, að hon-
raunar hef ég séð einbýlishús frú
Mandela í Soweto, og er það ákaf-
lega glæsilegt.)
Ég sé ekki, að mikið sé unnið við
það eitt aö skipta um nafn á dyrun-
um aö forsetahöllinni í Pretoríu,
þannig að þar standi Mandela, en
ekki Botha. Lausnin liggur ekki í
góðum leiðtogum, heldur réttum
lögum.