Dagblaðið Vísir - DV - 16.07.1988, Blaðsíða 18

18
LAUGARDAGUR 16. JÚLl 1988.
Gengið um Spöngina á Þingvöllum:
„Hérvar alþingi íslendinga íyrst"
- segir Guðmann Ólafsson, bóndi í ÞingvaUasveit
Guömann Ólafsson, 78 ára bóndi
á Skálabrekku í Þingvallasveit, man
tímana tvenna í sveitinni. Hann flutt-
ist að Skálabrekku árið 1941 en hafði
áður búið með foreldrum sínum í
Hagavík í Grafningi. Hann sótti skóla
hjá séra Guðmundi á Þingvöllum og
segist hafa verið meðal þeirra sem
sóttu eldivið í skóginn sem var aust-
an við Nikulásargjá. „Maður á ekki
að segja frá því,“ segir Guðmann.
Hann hefur nefnilega miklar áhyggj-
ur af landeyðingu og gróðursetur
daglega í landi sínu bæði tré og lúpín-
ur. „Það er ægilegt að sjá fjöllin hér
í kring,“ segir Guðmann. „Hvemig
haidið þiö að landið verði eftir þús-
gjána. Hún reyndist erfið til köfunar
þar sem vatnið er mjög kalt
„Þarna er Lögberg," sagði Guð-
mann og benti yfir á staðinn þar sem
alþingi stóð og íslenski fáninn blakti
við hún. Flestir íslendingar vita um
þann stað en færri sjálfsagt um lög-
berg á Spönginni. „Og þama sjáið
þið neðri Velli og efri Vellir koma
þar upp með,-“ sagði Guðmann og
benti í norðurátt frá Spönginni. „Þar
var gamla yalhöll sem rifin var fyrir
árið 1930. Á Völlum var hús Dana-
konungs, Friöriks 8., hér áður fyrr.
Hvar er Flosahlaup?
Það er ekkert skrýtið þótt hér
um það,“ hélt hann áfram og skimaði
í kringum sig.
Lögberg á Spönginni
í bók Matthiasar segir: Það er
fyrst í búðaskipun Sigurðar lög-
manns Bjömssonar frá 1700 að sú
skoöun stingur upp höfðinu að lög-
berg hafi verið á Spönginni. Segir þar
að búö Guðmundar ríka hafi áður
verið austan ár „austur undan Þor-
leifshólma, skammt frá því gamla
Lögbergi sem millum gjánna var og
einstigi að“.
Þá segir ennfremur í bókinni: Nú
hefur Sigurður lögmaður og fleiri
sem hafa verið kunnugir Njálssögu
verið til foma. „Fólk verður alltaf
jafnhissa og fær glampa í augun er
ég segi frá þessu," sagði hann.
Guðmann bóndi Olafsson er í eng-
um vafa um að þarna hafi alþingi
verið og sýnir okkur jafnframt þann
stað sem hann telur að Flosi hafi
stokkið yfir Nikulásargjá. „Hann
hefði hvergi annars staöar getað
stokkið yfir,“ sagði hann. Guðmann
þekkir ömefni allra staða í þjóðgarð-
inum og bendir okkur á höggstaðinn
þar sem menn voru teknir af lífi fyrr
á öldum. „Þá er Drekkingarhylur
þama,“ sagði hann „þar sem mörg-
um konum var drekkt. Þeir höfðu
„Hér stökk Flosi yfir,“ segir Guðmann Ólafsson sem fylgdi DV-mönnum um þingstaðinn til forna á Spönginni á Þingvöllum.
und ár? Þeir ráða ekkert við land-
græðsluna vegna sand- og moldfoks."
Guðmann er vel kunnugur sínum
heimaslóðum og hann tók vel í að
ganga með okkur DV-mönnum um
Spöngina. Þar segir Guðmann að al-
þingi íslendinga hafi verið og sýndi
okkur staðinn. Visku sína segir hann
sig hafa úr riti er nefnist Þingvöllur
og skrifaö var af Matthíasi Þórðar-
syni þjóðminjaverði. Ritið gaf al-
þingissögunefnd út árið 1945. Það er
höfuðrit um þennan merkilega stað.
„Þið ættuð að lesa ritið,“ sagöi Guð-
mann. „Þar er að finna margan fróö-
leik en staðurinn hét áður Þingvöll-
ur.“
Mikil verðmæti
Viö gengum upp að Nikulásargjá
sem í daglegu tali fólks er gjaman
nefnd peningágjáin. „Hér er alltaf
verið að kasta peningum. Alltaf bæt-
ast við nýir og nýir peningar. Síðan
hverfa þeir meö tímanum og fara
ofan í þörungagróðurinn. Þama eru
gamhr peningar. Þegar ég var krakki
var mikið um að fólk kastaði pening-
um hér ofan í. Menn kasta peningum
vegna þess að þeir sökkva svo
skemmtílega niður á botninn. Það
eru áreiðanlega mikil verðmæti í
gjánni. Ég held að eina ástæðan fyrir
að fólk kastar peningum hér ofan í
sé hversu skemmtilegt er aö sjá þá
fara niður. Ég hef aldrei heyrt ann-
að,“ sagði Guðmann. Fyrir nokkrum
árum fóm kafarar niður og könnuðu
hafi verið þingað," sagði Guðmann
er við gengum lengra eftír Spöng-
inni. „Hér em gjár til beggja hliða
og því erfitt fyrir ódæðismenn að
komast að þingmönnum. Svo em
menn ekki á eitt sáttir hvar Flosi
Þóröarson stökk yfir gjána. Það er
sagt að hann hafi ekki getað stokkið
vestur yfir því þar er gjáin svo breið.
Hann hlýtur því aö hafa stokkið aust-
ur yfir þar sem gjáin er þrengst.
Þama sjáum við Þinghól, “ sagði
Guömann og bentí á hól á miðri
Spöng. „Hér vom þingmennimir af-
markaðir. Engir gátu komið hér að-
vífandi. í þá daga var barist á al-
þingi."
Er við gengum eftir Spönginni
komum við aö steini þar sem stendur
Byrgisbúð á 11. og 12. öld. Guðmann
hafði gaman af gönguferðinni enda
sagði hann vera langt síðan hann
hefði komið á þessar slóðir. „Byrgis-
búð er ein frægasta búðin,“ sagði
hann. Byrgisbúð er nefnd í Njálssögu
og segir í bók Matthíasar Þórðarson-
ar að Byrgisbúð hafi verið gerð sem
margar aðrar búðir úr torfi og gijóti
og að bæði hún sem alþingisbúð á
dögum Flosa og dómsstaður þeirra
Hafliða hjá henni rúmri öld síöar
hljótí að hafa verið í þinghelgi.
„Þessi staður er ekkert ósvipaður
og héma hinum megin,“ sagði Guð-
mann er hann settist á Þinghóhnn.
„Það hefur nú ekki verið auövelt að
komast að þeim hér. Alþingi var hér
fyrst þó ekki hafi allir veriö sammála
skilið það rétt að lögrétta var þá þeg-
ar sagan gerðist austan Öxarár og
ályktað þá af því að lögberg hljótí þá
jafnframt að hafa verið austan ár.
Milh árinnar og Flosagjár var enginn
staöur sem gaf neina ákveðna bend-
ing um að lögrétta eða lögberg hefði
verið þar en austur að Spönginni var
hin foma hringmyndaða girðing eöa
rúst og hún stóð á bergi á einkenni-
legum staö sem var einnig þannig af
náttúrunnar hendi að einstigi var að
og auðvelt gat því verið að veija hann
fyrir ólöglegum átroðningi. Hér hef-
ur Sigurði lögmanni þótt sýnt að
gamla lögberg hafi verið riiillum
gjánna.
I bók Björns Th. Björnssonar um
Þingvelh segir hann í upphafi kafla
sem nefnist Lögberg: „Það er næsta
ótrúlegt um íslendinga sem haldið
hafa hveiju smæsta örnefni sínu til
haga að þeir skyldu týna sjálfu Lög-
bergi á Þingvöllum.“ Þama á Björn
við Lögberg á Spönginni.
Spöngin hefur þrjú nöfii
Séra Heimir Steinsson þjóðgarðs-
vörður segir að Spöngin hafi í raun
haft þijú nöfn í síðari alda heimild-
um, gamla Lögberg, heiöna Lögberg
og Spöng. „Þama var dómstaður þar
sem Þorghs Oddsson var dæmdur.
Við höfum nokkuð ömggar heimildir
fyrir því,“ sagði séra Heimir. Hann
sagði að oft hafi hann nefnt við ís-
lenska ferðamenn er hann sýnir
þeim Spöngina að þar hafi alþingi
Guðmann Olafsson, bóndi í Þing-
vallasveit, byrjaði að skera út fyrir
fermingu en lærði þaö síðar og hef-
ur stundað tréskurð allar götur síð-
an. Askar hans og hillur eru enn
vinsæl. DV-myndir JAK
ekki mikiö áht á konum, blessaöir,“
sagði Guðmann.
Þó að allflestir íslendingar hafi
komið oftsinnis á Þingvelh er ekki
víst aö margir þeirra þekki sögu stað-
arins. Það væri vel þess virði að
ganga um svæðiö með leiðarbók, t.d.
bók Bjöms Th. Bjömssonar, því
ferðamenn hefðu mun meiri
skemmtun af staðnum ef þeir væru
búnir að kynna sér sögu hans. í bók
Björns eru margar myndir og þær
vel skýrðar.
Bróðir Kjarvals spilaði
á fiðlu
Guðmann man eftir þegar Dana-
konungur kom í heimsókn að Þing-
völlum árið 1921. Hann var auðvitað
líka viðstaddur alþingishátíðina
1930. „Það var ákaflega skemmtilegt
þá. Hér var aragrúi fólks,“ rifjar
hann upp. „Mig minnir endilega að
kóngur hafi komið hér 1923 en aðrir
em mótfallnir því og segja þaö hafa
verið 1921. Það var nú ekki mjög
margt fólk þá. Krakkar eins og ég
máttu ekki koma nærri kónginum.
Lögregluþjónar stjökuðu við okkur
og hentu okkur frá. Æth ég hafi ekki
verið þrettán ára. Það var ekki eins
og í dag þegar börnin fá að koma
nálægt og horfa á þjóðhöfðingja. Ég
gekk þá bara í burtu frá kónginum
og ráfaði um. Ég var eitthvaö að
skoða er ég gekk fram á hóp manna
sem stóðu í hnapp. Þar var þá maður
að spha á fiðlu og herma eftir fuglum
og öllu mögulegu. Þetta var þá Ingi-
mundur fiðla, bróðir Kjarvals. Hann
spilaði svo asskoti vel og það var
besta skemmtun mín að horfa á hann
spila. Karlinn var alveg elskulegur
og hafði ánægju af að spila fyrir okk-
ur,“ sagði Guðmann og hló.
Allt skógi vaxið
„Hér var aht skógi vaxið aht fram
til ársins 1927,“ segir Guðmann og
bendir okkur í átt til austurs frá
Spönginni. „Þegar ég var að læra hér
á Þingvöllum fór ég í skógarhöggið
og borgaði kennsluna með því. Við
vorum tveir við höggið en þriðji
maður fór með vagninn. í gamla daga
var þetta aht skógi vaxið. Hjá bænd-
unum, sem bjuggu hér, var bara úti-
gangur, féð gekk hér um. Þetta var
fyrir árið 1930 því þá var allt friðað
hér. Landeyðingin er alveg hræðileg.
Æth allt fari ekki í auðn,“ segir Guð-
mann og hristi höfuðið.
„Hér enda gjárnar,“ sagði Guð-
mann er við höföum arkað upp eftir
ahri Spönginni. Frá þessum stað
heitir gjáin Nikulásargjá. Það er erf-
itt að lýsa því í blaðaviötah er Guð-
mann benti okkur á aha hugsanlega
staði með nafni, t.d. Gálgaklett þar
sem auðnuleysingjar og flækingar
voru teknir af lífi. Ekki vildi Guð-
mann meina að neinir draugar væru
á Þingvöllum á vorum dögum. „Þjóð-
félagið er svo breytt frá því sem áður
var,“ sagði hann.
Fimbulveturinn 1920
Guömann Ólafsson er ekki fædd-
ur í Þingvallasveitinni. Hann er
fæddur á Syðri-Brúnavöllum á
Skeiöum. „Á Skeiðunum var enginn
skógur, bara mýrar og móar. Árið
1920 var mjög harður vetur, fimbul-
vetur. Foreldrar mínir urðu þá eldi-
viðarlausir, mólausir. Þá fengu þeir
að fara, bróöir minn og faðir, í Mið-
engisskóg. Ég man að þegar þeir
komu til baka spurði ég hvort þeir
myndu fara aftur því ég var alveg
rasandi yfir að þeir skyldu vera að
höggva niður skóginn og svo kæmi
ekkert í staðinn. Vorið 1920 fluttum
viö í Hagavík og þá var allt vaðandi
í birkiskógi þar. Veturinn eftir kom
maður með stóran sleða að bænum
og spurði hvort hann gæti fengið
eldivið. Þá var allur skógur búinn í
Miðengi. Maðurinn fékk aö höggva
og hann kom aftur seinna og fékk
að höggva í annað sinn. Það leist mér
ekkert á. Það var búið að höggva
niður flöt við vatnið því þaö var ekki
hægt að komast með sleðann á ísinn.