Dagblaðið Vísir - DV - 16.07.1988, Blaðsíða 30

LAUGARDAGUR 16. JÚLÍ 1988.
30
Ríkisstjómin eins árs:
Ég hef ekki áhuga á að
vera í svona ríkisstjóm
- sættir verða að nást eigi rí kisstjómin að starfa áfram, ségir Þorsteinn Pálsson forsætisráðherra
„Ég sé engan tilgang í því aö halda saman
rikisstjórn aö forminu tilefþar næst ekki efnis-
leg pólitísk samstaða. Ég hef ekki nokkurn
áhuga á því og ætla ekki aö gera það," sagöi
Þorsteinn þegar hann var inntur eftir því hvort
vænta mætti stjórnarslita á næstunni.
Eins og þjóðinni er kunnugt hefur hrikt mik-
iö í stjórnarsamstarfmu allt starfsár hennar
og hafa innbyröis deilur ráöherra einkennt
þetta tímabil. Nú upp á síðkastið hefur Þor-
steinn þótt sýna á sér nýja hlið. Hann hefur
komið fram í fjölmiðium öllu hvassyrtari í
garð samráðherra sinna ett áður og þykir
mörgum sem ekki verði neinu bjargað úr því
sem komið er. „Stjórnarslit" eru á vörum fólks
og þykir sem það sé bara spurning um hvenær
sjóði endanlega upp úr.
En ríkisstjórnin átti ársafmæli í síðustu viku
og héldu ráðherramir upp á það með því að
bjóða hver öðrum í kaffi í Ráðherrabústaðnum.
Eins og vera ber í öllum afmælisveislum var
boðið upp á afmælistertu og í þetta sinn var
kertið eitt.
Þorsteinn blés á kertiö og var hann spurður
hvort hann hefði óskað sér einhvers sérstaks
viö það tækifæri:
„Nei, í raun er það ekki stórmerkilegur við-
burður þótt ríkisstjórnir verði eins árs. Þaö
gefur ekki tilefni til að vera með mikil veislu-
höld. Sumt hefur tekist ágætlega og í byrjun
var gripið til aðgerða til þess að taka á of-
þenslu í hagkerfmu - aðgerða í skattamálum,
lántökuskatta, niðurskurðar á erlendum lán-
um og fleira af því tagi. Allt hefur þetta skilað
árangri í þá veru. Síðan hafa komið upp önnur
efnahagsleg vandamál, fyrst í kjölfar þess aö
dollarinn feilur, síöan vegna verðfalls á afurð-
um. Við höfum verið að glíma viö það að að-
laga þjóðarbúskapinn þessum breyttu ytri að-
stæðum."
- Og finnst þér það hafa tekist?
„Það hefur ekki tekist nægjanlega vel; meðal
annars vegna þess aö það hefur verulega skort
á að innan þessarar stjórnar hafl verið sú póli-
tíska samstaða sem er nauðsynleg við aðstæð-
ur sem þessar. Þaö þurfti að visu ekki að koma
á óvart að þriggja flokka stjórn yrði erfiöari
aö þessu leyti. Þaö er gömul saga. Við bentum
á það fyrir síðustu kosningar að ef úrslit yrðu
þannig að ekki yrði annarra kosta völ en aö
mynda þriggja flokka ríkisstjórn þá myndi það
auka hættuna á pólitísku sundurlyndi. Að því
leyti kemur þetta ekki á óvart. Samt hafa það
veriö vonbrigði að þessir hlutir hafa verið tíð-
ari en ástæða hefur verið til.“
- Hefur þá vandi þessarar ríkisstjórnar fyrst
og fremst verið pólitiskur en ekki efnahagsleg-
ur?
„Þessi ríkisstjóm hefur verið að takast á við
efnahagsleg vandamál og í ýmsum efnum hefur
þaö tekist en ekki nægjanlega að mínu mati
og meðal annars vegna þess að skort hefur á
innri samstöðu í stjóminni. Það er það sem ég
hef orðið fyrir mestum vonbrigðum meö.“
- En nú fer það ekki fram hjá neinum að mark-
mið ríkisstjórnarinnar að draga úr þenslu hefur
ekki tekist. Nú síðast skilar Þjóðhagsstofnun
spó þar sem allt bendir til að þróun efnahags-
mála verði áfram i þessum farvegi. Hvernig list
þér á spá Þjóðhagsstofnunar?
„Það em bæði jákvæðir og neikvæðir þættir
í henni. Það er að vísu ekki rétt að ekki hafi
tekist að slá á þensluna. Það sem gert hefur
verið, þó að það hafi ekki verið nóg, hefur skil-
að verulegum árangri í því að draga úr þenslu.
Þessi þjóðhagsspá sýnir að þjóðarframleiðslan
dregst ekki jafnmikið saman og menn höföu
reiknað meö, meðal annars vegna þess að afl-
inn verður, þráft fyrir allt, heldur meiri en
reiknað haföi verið með. Þá hefur veriö mjög
hátt verö á áli. Hagvöxturinn hefur verið meiri
en reiknað var meö. Auðvitað gefur þetta okk-
ur í heild betri vígstöðu en við stöndum ennþá
frammi fyrir alvarlegri rekstrarstöðu í útflutn-
ingsgreinunum. Við höfum mætt því í vetur
með lækkun á gengi krónunnar. Slíkar aðgerð-
ir valda alltaf tímabundinni verðbólgu. Þaö er
ekki hægt að lækka gengi krónunnar ööravísi
en það hafi áhrif á verðlag. Við stöndum áfram
frammi fyrir vanda í sjávarútveginum og það
má alveg vera ljóst að við rekum ekki þetta
þjóðfélag með halla og því þarf að gera ýmsar
breytingar í sjávarútveginum. Almennur við-
varandi halli er auðvitað ekki viðunandi í þeim
efnum. Viö höfum tekið ákvarðanir eftir því
sem áfóllin hafa dunið yfir sjávarútveginn.
Eitt af því sem hefur gert það aö verkum að
meira los hefur verið í kringum þessar aðgerð-
ir allar er hve lengi dróst að gera kjarasamn-
inga í vetur."
- En hvað segirðu um þó spá ýmissa hagfræð-
inga að vart verði komist hjá gengisfellingu
aftur í haust og verðbólgugusu?
„Ég er búinn að svara slíkum spurningum
svo oft. Jafnvel þótt ég ætlaði að fella gengið
hérna á eftir þá myndi é'g ekki segja það hér
og nú að ég ætlaði aö gera það. Eg held að
menn verði aö gæta sín í öllu tali um gengis-
breytingar. Það er talað mjög gáleysislega um
gengisbreytingar. Þær geta verið óhjákvæmi-
legar til þess að mæta þeim áfóllum sem út-
flutningsframleiðslan verður fyrir. En þetta
gáleysislega tal, sem hefur fariö fram, er mjög
varasamt og ýtir í sjálfu sér bara undir spá-
kaupmennsku og óvissu.“
- Þetta er þá að þínu mati bara gáleysislegt tal
hagfræðinga?
„Þeir sem tala um gengisfellingar með þeim
hætti sem gjarnan er gert eru að fjalla af miklu
gáleysi um þau mál. Hagfræðingar eru hvorki
betri né verri en aðrir í þessum efnum. Ég er
ekki meö þessu að útiloka gengisbreytingar
sem hagstjórnartæki enda höfum viö gripið til
þeirra í tvígang á þessu ári. En ég hugsa að
það þekkist hvergi í siðmenntuðu ríki að hag-
fræðingar og forystumenn í atvinnulífi tali af
jafnmiklu gáleysi og hér á landi um jafnálvar-
legan hlut og gengisskráning er. Og ég gagn-
rýni þaö.“
- Hverjir eru þá raunhæfir möguleikar til að
koma verðbólgunni niður og efnahagsmálun-
um á betri kjöl?
„Það þarf mjög strangar aðgerðir í efnahags-
málum. Útgjöld þjóðarinnar eru meiri en verð-
mætasköpunin. Draga verður úr einkaneyslu
og fjárfestingu. Þetta verður að takast. Þetta
gerum við meðal annars með lánsfjárlögum,
fiárlögum, með þeirri peningastefnu sem fylgt
er og með almennum efnahagslegum aðgerö-
um.“
- Voru það mistök að gefa vextina frjálsa á
sínum tíma?
„Nei. Það var reyndar forsenda fyrir því að
sparnaður ykist. Stærsti vandi þjóðarinnar var
sá að spamaður hennar var hruninn. Einn
stærsti vandi atvinnulífsins er alltof lítið eigið
fé i atvinnurekstri. Því þarf að auka eigið fé í
atvinnulífinu og sparnað þjóðarinnar."
- Eru vaxtamálin ekki komin í vítahring?
„Okkar vandi er verðbólgan. Mér finnst allt-
of mikið gert að því að líta á afleiðingar hlut-
anna frekar en aö horfa á rætur vandans sem
felast í eyðslu umfram verðmætasköpun. Þar
eigum við að stöðva hlutina.“
- Nú eru margir á því að ríkisstjórninni hafi
gjörsamlega mistekist í aðgerðum sínum og
hafa ýmsir látið hafa það eftir sér að það sé
bara spurning um hvenær stjórnin segi af sér.
Menn, sem annars fylgja ríkisstjórnarflokkun-
um, hafa lýst þessu yfir opinberlega. Hvað
finnst þér um ummæli af þessu tagi?
„Ég er þeirrar skoöunar að þessir flokkar
hafi ekki náö þeirri samstöðu ,sem nauösynleg
er og það leitt til þess að stjómin hefur ekki
komið fram á þann trúverðuga hátt sem nauð-
synlegt er við þessar aðstæður. Það er ekkert
launungarmál aö það urðu mér mikil von-
brigði hvemig hlutimir æxluðust í kringum
gengisfellinguna í maí. Ég sé engan tilgang í
þvi að halda saman ríkisstjóm að forminu til
ef þar næst ekki efnisleg pólitísk samstaða og
hef ekki nokkum áhuga á því og ætla mér
ekki aö gera þaö. Ég lít þó á þaö sem skyldu
okkar að gera úrslitatilraun tfi þess að ná þess-
ari samstöðu. Við þessar aðstæður væri það
ábyrgðarlaust af þessum þremur stærstu
flokkum í þinginu að gera ekki þessa úrslitatil-
raun. Ég hef ákveöið aö leggja mig fram um
að ná þeirri samstöðu en ef það tekst ekki ætla
ég ekki að halda þessu áfram."
- Ertu bjartsýnn á að það takist miðað við það
sem á undan er gengið?
„Ég ætla ekki að vera með neina spádóma í
þeim efnum. Ég segi það eitt að samstaðan
hefur ekki verið næg og að skylda okkar er
að reyna til þrautar að ná þessari samstöðu
þvi það eru gífurlegir hagsmunir í húfi fyrir
þjóðina. Svo verður að koma í ljós hvort það
tekst eða ekki.“
- Undir hveiju eða hverjum er það þá helst
komið að þetta takist?
„Öllum. Við höfum allir jafna skyldu ogjafna
ábyrgð í þeim efnum.“
- Tekurðu þessar róstur í kringum ríkisstjórn-
ina pgrsónulega til þín; að þér hafi ekki tekist
að stjórna sem skyldi?
„Það verður hver flokkur að taka ábyrgð á
sínum ráðherrum. Af ásettu ráði gerði ég það
sem í mínu valdi stóð til að leiða deilur sem
mest hjá mér og það má eflaust gagnrýna mig
fyrir það að hafa leitt þessar deilur um of hjá
mér. Þaö var gert í þeim tilgangi að halda þeim
niðri og að reyna að skapa farveg fyrir sam-
stöðu en það eru takmörk fyrir því hvað hægt
er að sýna mikla þolinmæöi. Að þessu leyti er
hún á þrotum. Þess vegna hefur núna upp á
síðkastið komiö til snarpari átaka út á við á
milli flokkanna en áður var.“
- Það er einmitt talað um að þú hafir verið
hvassyrtari en áður; ert þú einfaldlega búinn
að fá nóg af framsóknarmönnum?
„Nei, nei, þetta hefur bara gengið með þess-
um hætti of lengi og tilráunir til að skapa sam-
stöðu með því að láta yfirlýsingagleði yfir sig
ganga skilaði ekki árangri. Þvf gat það ekki
endað með öðra en að það hrikti í.“
- Hefurðu sem sagt komist að því að stjórn-
málamenn verði að svara hver öðrum opin-
berlega með þessum hætti?
„Mér finnst að þess ætti ekki að þurfa. Þess
vegna byijaði ég samstarf af þessu tagi með
því að láta yfirlýsingar sem vind um eyru
þjóta, En þegar þvílíkt gengur of lengi verður
ekki hjá því komist að taka í. Þaö getur kostað
opinber átök eins og þau sem átt hafa sér stað.“
- í síðasta helgarblaði Alþýðublaðsins viður-
kennir Jón Baldvin að ríkisstjórnin hafi verið
slegin út af laginu og það sé veikleiki hennar
og mistök;
„Jón hefur nú gaman af því að gefa svona
skáldlegar yfirlýsingar og er kannski ekki mik-
ið tilefni til að túlka þær.“
- Er ekki alvarlegt að fjármálaráðherra segi
þetta?
„Sjálfsgagnrýhi er ekki alltaf óholl."
- Jón Baldvin segir einnig að eftir síðustu geng-
isfellinguna hafi ríkisstjórnina borið af leið.
Ertu sammála því? Var gengisfellingin mistök?
„Nei, það er alrangt. Það varð ekki hjá því
komist að leiðrétta rekstrarskilyrði sjávarút-
vegsins og þaö varð ekki gert með öörum hætti
en þessum. Annars hafa þeir sem standa að
þessari ríkisstjórn verið of veikir í því að verja
það sem nauösynlegt hefur verið aö gera.“
- Hann segir þó líka að Alþýðuflokkurinn hafi
verið. frumkvæðisaðili i þessari ríkisstjórn. Er
hann að gera lítið úr þinni forystu?
„Hann er vafalaust að reyna að upphefja
sjálfan sig eitthvað. Sem betur fer hafa allir
flokkarnir, að því leyti sem menn hafa náö
saman um nauösynlegar aðgerðir, átt frum-
kvæði í þeim efnum.“
- Fjármálaráðherra segir þó líka að helsta
vandamál stjórnarinnar sé óstjórn liðinnar tið-
ar:
„Því er ekki aö neita að nokkuð er til í því.
Okkur hefur alltaf mistekist að nýta okkur
uppsveiflumar til aö styrkja atvinnulífið og'
ná jafnvægi í efnahagsmálum. Það má vafa-
laust færa rök að því að efnahagsstjóm síðustu
ríkisstjómar hafi ekki lagt nægjanlega áherslu
á nota uppsveifluna til að styrkja úndirstööuat-
vinnuvegina og greiöa niður erlendar skuldir.
Þessari uppsveiflu var veitt út í einkaneysluna
í of ríkum mæli. Það getur enginn borið á
móti því.“
- Er Jón Baldvin að gagnrýna þig og þín störf
í Fjármálaráðherrastóli?
„Hann var í stjórnarandstöðu á síðasta kjör-
tímabili og hann er auðvitað að gagnrýna efna-
hagsforystu síðustu ríkisstjórnar. Þótt ýmis-
legt hafi vel tekist í stjórnun efnahagsmála hjá
síðustu ríkisstjórn er hún ekki hafin yfir gagn-
rýni.“
- En hvaða hlutir eru það sem hafa tekist vel
hjá þessari rikisstjórn?
„Það hafa verið gerðar ráðstafanir í skatta-
málum, lánsfiármálum, til þess aö draga úr
þenslu og það hefur tekist á ýmsa lund. Einnig
höfum við gert ráð9tafanir til að treysta undir-
stöðu sjávarútvegsins eftir því sem áfóllin hafa
dunið yfir. Þau hafa verið að ágerast á þessu
ári og stöndum við frammi fyrir miklum
vanda. Á ýmsum öðram sviðum höfum við
veriö að koma fram mjög mikilvægum og
merkum málum. Tökum sem dæmi nýju fram-
haldsskólalöggjöfina sem er geysilegt fram-
faraspor. Unniö hefur verið að undirbúningi
að stóriðjuframkvæmdum og í fyrsta skipti í
mörg ár virðist komið á rekspöl að viö getum
hafið sókn á því sviði. Lagður hefur verið
traustari grunnur aö örari uppbyggingu í fisk-
eldi sem á eftir að auka þjóðarframleiðslu og
skapa hér ný verðmæti."
- Nú hafa allir tekið eftir, og þú látið hafa eft-
ir þér, að Framsóknarflokkurinn virðist hafa
verið hálfvolgur í þessu samstarfi. Væntirðu
einhverra upphlaupa frá miðstjórnarfundi
hans sem haldinn verður á næstunni?
„Við eigum okkar samstarf viö Framsóknar-
flokkinn og það eru ráðherrar hans sem koma
fram fyrir hönd flokksins í því. Okkar sam-
starf er við ráðherrana en ekki flokkssamkom-
ur Framsóknarflokksins. Þeir verða sjálfir og
án okkar afskipta að taka á sínum innan-
búðarvandamálum ef þau era til staðar. Það
er þeirra aö hafa áhyggjur af því, ekki okkar.
Ef uppi er óánægja innan flokksins um ríkis-
stjórnarsamstarfið eða annað þá verða fram-
sóknarmenn að-lýsa henni gagnvart sínum eig-
in ráðherrum."
- En hefur ekki verið erfitt fyrir þig sem forsæt-
isráðherra að þurfa að stjórna og taka á alvar-
legum málum þegar einn ráðherrann hefur sí-
fellt rokið upp i stjórnarandstöðu?
„Það situr engin ríkisstjórn ef einhveijir aðil-
ar að henni ætla að leika það hlutverk að vera
bæði í stjórn og stjórnarandstöðu. Svoleiðis
ríkisstjórn situr ekki lengi. Slíkt dregur úr afli
og tiltrú ríkisstjórnarinnar.“
- Væri mögulegt að mynda nýja stjórn án þess
að efna til kosninga ef kæmi til stjórnarslita á
næstunni?
„Það er of snemmt að spyrja spurninga af
þessu tagi. En ég geri ráð fyrir að á það yrði
látið reyna.“
- Hvaða flokka sæirðu fyrjr þér í nýrri stjórn?
„Ég get nú ekki séð það fyrir og veit ekki
hvort nýjar kosningar myndu breyta valda-
hlutfóllum flokkanna svo að staðan breyttist í
grundvallaratriöum. Fyrir einu ári var ekki
möguleiki að mynda annars konar stjórn en
þessa. Mér finnst ástæöulaust að vera með ein-
hveijar bollaleggingar í þessa átt fyrr en að
því kemur. Einhvern veginn er það nú þannig,
svo við tökum samlíkinguna við hjónabönd,
að þótt heilmikið gangi á í þeim þá eiga menn
nú ekki að halda fram hjá meöan hjónabandið
varir. Á meðan stjórnarsamstarf stendur þá
syndga menn ekki pólitískt."
- Ólafur Ragnar Grímsson segir að með þess-
um breytta framgangsmáta hafir þú hreinlega
verið að reka framsóknarmenn úr ríkisstjórn-
inni og að í alvörulandi, þar sem væri alvörurík-
isstjórn, færi það ekkert á milli mála. Hvað
segirðu um þessi ummæli?
„Ólafur er nú þekktastur allra stjómmála-
manna fyrir aö búa til dellukenningar og ég
held að þetta sé ein af þeim.“
- En orð flokksbróður þíns, Davíðs Oddssonar,
þar sem hann segir að Sjálfstæðisflokknum sé
varla vært í rikisstjórn þar sem óstöðugleiki í
efnahagsmálum sé svo mikill, eru þau ekki
vantraust á þig og ríkisstjórnina?
„Þú veröur aö spyija hann hvort hann van-
treysti mér og ríkisstjórninni. Hins vegar er
ég alveg sömu skoðunar og hann að því leyti
að á það hefur skort aö við höfum getað komið
okkur saman um nauðsynlegar aðgerðir í efna-