Dagblaðið Vísir - DV - 06.10.1988, Síða 14

14
FTMMTUDAGUR 6. OKTÓBER 1988.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÚNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Auralaus sjóðaþjóð
íslendingar ættu rúmlega 20 milljörðum króna meira
sparifé á þessu ári og skulduðu útlendingum sennilega
mörgum milljörðum minna, ef raunvextir hefðu fengið
að dafna hér í lengri tíma en heimilað hefur verið af
stjórnmálamönnum, sem eru fangar eigin lýðskrums.
Guðmundur Magnússon, fyrrum háskólarektor, benti
nýlega í erindi á nokkrar shkar tölur. Rétt fyrir upphaf
verðtryggingar, árið 1978, nam sparnaður íslendinga
19% af þjóðarframleiðslu. Eftir eins áratugar verðtrygg-
ingu hafði sparnaðurinn aukizt í 34% árið 1987.
Þetta þýðir, að innlent fjármagn, sem er til ráðstöfun-
ar handa þeim, er hungrar og þyrstir í lán, er ekki 38
milljarðar, eins og verið hefði við óbreytt ástand, heldur
68 milljarðar. Verðtrygging og raunvextir hafa fært
þjóðinni 30 milljarða króna aukasparnað á áratug.
Ef raunvextir hefðu ekki fæðst í skjóh Ólafslaga,
væri annaðhvort 30 milljörðum minna til útlána um
þessar mundir eða þjóðin skuldaði útlendingum 30
mihjörðum meira. Sennilega hefði tjónið skipzt tiltölu-
lega jafnt milli fjársveltis og erlendrar skuldasöfnunar.
Þótt skynsemin hafi fengið að ráða í einn áratug, erum
enn töluvert á eftir iðnaðarþjóðum heims, þar sem raun-
vextir hafa lengur haft frið fyrir handafh stjórnmála- *
manna. Við höfum aukið sparnað úr 19% í 34%, en aðr-
ir eru með sparnað á bilinu 40-45% og Japanir með 50%.
Munurinn á okkur og þessum samanburðarþjóðum
er rúmir 20 mihjarðar króna. Það er sparifé, sem við
höfum ekki, en hefðum, ef við hefðum búið við raun-
vexti í nokkru lengri tíma en frá Ólafslögum. Það eru
peningar, sem margir vildu fá að láni, ef tU væru.
Ef sjóðahönnuðir stjórnmálanna leyfðu auralausri
þjóðinni að halda óbreyttum raunvöxtum, mundum við
á nokkrum árum komast í meira en 40% sparnað eins
og hinar þjóðirnar. Þá mundu rúmlega 20 milljarðar
bætast við innlendan sparnað og nýtast tU athafna.
Aukinn innlendur sparnaður hefur einkum þrenns
konar gUdi. í fyrsta lagi gerir hann kleift að grynna á
erlendum skuldum, sem flestir viðurkenna, að eru orðn-
ar of miklar. Annars vegar færir hann þjóðinni aukið
fé til að mæta hinni miklu lánsfjárþörf í landinu.
Ekki skiptir þriðja atriðið minnstu máh. Það er, að
aukinn sparnaður til jafns við aðrar þjóðir færir okkur
nær langþráðu markmiði jafnvægis miUi framboðs og
eftirspumar lánsíjár. Það er hornsteinn þess, að raun-
vextir geti lækkað á nýjan leik án handafls.
Athyghsvert er, að stjórnmálamenn, sem sjá ofsjón-
um yfir verðtryggingu og raunvöxtum tU þeirra inn-
lendu aðUa, sem þeir á ögurstundu kaUa Qármagnseig-
endur og jafnvel okurkarla, eru meira en fúsir að láta
þjóðina borga raunvexti tU útlanda í staðinn.
SkUjanlegt er, að formaður Alþýðubandalagsins telji
henta sér að hóta svoköUuðum fjármagnseigendum öUu
Ulu. Hann er að leika ljúfa tónhst fyrir öfundsjúku mið-
stéttarhópana, sem eftir em í stuðningshði flokksins,
síðan alþýðufylgið hvarf til Kvennahstans.
Dapurlegra er fyrir formann Framsóknarflokksins .
að sitja yfir höfuðsvörðum stefnunnar, sem forveri hans
bar gæfu til að koma til framkvæmda fyrir áratug. En
Ólafur Jóhannesson var stjómmálamaður, en ekki
lukkuriddari á borð vlð þá, sem nú ráða ríkjum hér.
Ömurlegast er þó fyrir hagfræðing á borð við banka-
og sjóðaráðherra Alþýðuflokksins að bera ábyrgð á
vaxtahandafli, sem stórskaðar auralausa sjóðaþjóð.
Jónas Kristjánsson
Nokkur orð til vamaðar:
Ný lánskjara-
vísitala
Ríkisstjórnin ætlar aö breyta
lánskjaravísitölunni. Vísitalan hef-
ur marga ókosti. Hana á að endur-
skoða í ljósi fenginnar reynslu.
Hugmyndir ráðamanna um nýjan
vísitölugrunn eru vafasamar. Nýja
vísitalan er að mörgu leyti óheppi-
leg. Hún er líklegur þensluvaldur.
Undanfarin fjögur ár hefði hún til
dæmis hækkaö 10% meira en hin
gamla.
Lánskjaravísitalan
Gamla lánskjaravísitalan er sett
saman úr tveimur grunnvísitölum,
vísitölu byggingarkostnaðar og
vísitölu framfærslukostnaðar.
Framfærsluvísitalan hefur tvöfalt
vægi á við byggingarvísitöluna.
Það er óheppileg samsetning. Hiö
mikla vægi framfærsluvísitölunn-
ar veldur því að á fárra ára fresti
verður misgengi lánskjara og
launa. Þessi ókostur kom í ljós 1983
og 1984. Uppbygging lánskjaravísi-
tölunnar átti sinn þátt í því aö
margar fjölskyldur gátu ekki staðiö
í skilum og urðu gjaldþrota. Ríkis-
stjómin hefur lýst því yfir að hún
muni breyta reiknigrunni láns-
kjaravísitölunnar. Eftir. breyting-
una mun svonefnd launavísitala
vega þyngst í visitölugrunninum.
Vægi hennar verður 50%. Fram-
færsluvísitala og byggingarvisitala
munu einnig ganga inn í nýja
grundvöllinn. Þær vega jafnt, 25%
hvor. Tilgangurinn með breyting-
unn' er að auka vægi launa í láns-
kjaravísitölunni. A þann hátt
hyggjast menn skapa betra sam-
ræmi á milii lánskjara og launaþró-
unar. Nýju lánskjaravísitölunni er
ætlað að fylgja almennri launaþró-
un. Með því verði komið í veg fyrir
að alvarlegt misgengi lánskjara og
launa verði aftur.
Misskilningur
Þrátt fyrir góðan tilgang hefur
mönnum orðið á í messunni þegar
grundvöllur nýju vísitölunnar var
settur saman. Það kemur í ljós þeg-
ar nýja vísitalan er borin saman
við hina gömlu. Best er að gera
samanburðinn á mynd. í mynd 1
er nýja vísitalan borin saman við
hina gömlu frá 1984. Á henni sést
að nýja vísitalan hefði hækkaö
9,7% meira en hin gamla siðastliðin
4 ár. Húsbyggjandi, sem tekiö hefði
verðtryggt lán að fiárhæð 1,0 millj-
ón krónur 1984, hefði til dæmis tap-
að 240 þúsund krónum á nýju vísi-
tölunni. Nýja vísitalan hefur þó
ýmsa kosti. Ef hún hefði verið í
notkun árin 1983 og 1984 hefði að
miklu leyti verið tekið fyrir það
misgengi sem þá varð.
Launavísitalan stendur ekki
undir nafni
Orsaka þeirra vankanta, sem hér
hafa veriö taldir, er að leita í launa-
vísitölunni. Hún stendur ekki und-
ir nafni. Vísitalan metur launin á
röngum forsendum. Misgengi láns-
kjara og launa verður þegar al-
mennar launatekjur hækka minna
en lánskjaravísitalan. Með al-
mennum launatekjum er átt viö
regluleg laun meirihluta launþega
í landinu. Launavísitaian mæhr
ekki laun þeirra. Inn í hana eru
einnig teknar svonefndar atvinnu-
tekjur. Það eru laun sem vinnuveit-
endur hafa af rekstri eigin fyrir-
tækja. Ennfremur mæhr launavísi-
talan yfirborganir og aukavinnu.
Þeir „launþegar", sem ráöamenn
hugðust líklega miða launaþáttinn
í nýju lánskjaravísitölunni við, eru
hvorki atvinnurekendur né þeir
sem vinna ómælda aukavinnu.
Miða á viö launþega sem hafa fram-
færi sitt af taxtakaupi og hóflegri
yfirvinnu. Þeirra „taxtakaup" veg-
Kjallarixm
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
ur hins vegar of htiö í launavísi-
tölunni. Vegna eiginleika sinna
mæUr launavísitalan þenslu á
vinnumarkaði og auknar tekjur
fyrirtækja. Þegar launþegar auka
við sig vinnu til að láta endana ná
saman hækkar launavísitalan.
Sama. máU gegnir þegar þensla
verður í einni atvinnugrein. Hækk-
unin gengur síðan að hálfu inn í
nýju lánskjaravísitöluna. Hún mun
þannig skapa nýja tegund af mis-
gengi.
Fjórþætt lánskjaravísitala
Auðvelt er að setja saman grund-
vöU sem nær þeim markmiðum
sem að er stefnt með nýju láns-
kjaravísitölunni. Einfaldasta leiðin
væri að nota vísitölu byggingar-
kostnaðar eina sér. Hún er sú vísi-
tala sem fer næst því að mæla eign-
ir landsmanna. Því fylgja þó ann-
markar að styðjast við eina grunn-
vísitölu. Af þeim sökum er æskfiegt
að setja lánskjaravísitöluna saman
úr nokkrum óskyldum grunnvisi-
tölum. Hana má setja saman úr
fiórum grunnvísitölum sem reikn-
aðar eru í dag:
Launavísitala 30%
Byggingarvísitala 30%
Framfærsluvisitala 20%
Gengisvísitala 20%
í þessum grundvelU hefur grunn-
vísitölunum verið gefið ólíkt vægi.
Laun koma fyrir í launavísitölu og
byggingarvísitölu. Þau vega um
45% af grundvelUnum. Gengi er-
lendra gjaldmiðla vegur 20% og
framfærslukostnaður 20%. Þessi
samsetning hefur þá kosti að inn í
hana ganga margir óskyldir þættir.
Hún er hvorki eins viðkvæm og
gamla lánskjaravísitalan né sú sem
fyrirhuguð er. Þegar dregið er úr
vægi launavísitölunnar, vægi
byggingarvísitölu aukið og gengis-
vísitölu bætt við hverfa sveifluein-
kenni hinnar fyrirhuguðu láns-
kjaravísitölu. Með þvi að gefa fram-
færsluvísitölunni Utiö vægi er
skorið á þá sjálfvirkni sem nú er á
miUi lánskjaravísitölu og hennar.
SjáUvirknin skapast vegna þess að
fiármagnskostnaður er innifalinn í
framfærsluvísitölu. Þegar láns-
kjaravísitalan hækkar vex hann og
þar með framfærsluvísitalan.
Hækkun hennar veldur síðan aftur
hækicun lánskjaravísitölunnar. í
mynd 2 er fiórþætta vísitalan borin
saman við hina gömlu árin 1980 til
1988. Árin 1983 og 1984 hefði hún
lækkað gagnvart þeirri gömlu og
komiö í veg fyrir misgengi láns-
kjara og launa. Frá 1984 haldast
vísitölumar í hendur. Af því má
merkja að fiórþætta vísitalan hefði
ekki hækkað eins mfidð og hin
nýja eftir 1984 eins og sést á mynd 1.
Stefán Ingólfsson
„Misgengi lánskjara og launa verður
þegar almennar launatekjur hækka
minna en lánskjaravísitalan. - Með al-
mennum launatekjum er átt við reglu-
leg laun meirihluta launþega í
landinu.“
HYND 1 - NÝJA OG GAMLA LÁNSKJARAVÍSITALAN
1984 - 1988 (Nýja = 100, 1985)
Nýj a vísita
/ / ^Gamla i/ísitalar = 100S
L
82 83 84 85 86 87 88 Ár
Nýja og gamla lánskjaravísitalan 1984-1985 (Nýja = 100, 1985).
Takið eftir að nýja vísitalan hækkar meira en sú gamla.
MYNO 2 - FJÚRMIIA LÁNSKJARAVÍSlIALAN
Nýr grunduöllur borinn saman viö gamlan
Fjórþætta lánskjaravísitalan - nýr grundvöllur borinn saman við gamlan.