Dagblaðið Vísir - DV - 24.04.1989, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 24. APRÍL 1989.
15
Undirstöðuatvinnu-
vegir þjóðarinnar
íslendingar lifa á sjávarútvegi.
Þetta er setning sem oft heyrist
þegar rætt er um tilveru íslend-
inga. Þetta má til sanns vegar færa
vegna þess aö megniö af útflutning-
tekjum íslendinga kemur frá sjáv-
arútvegi. Af þessu er dregin sú
ályktun að sjómenn og fiskvinnslu-
fólk brauðfæöi þjóöina og aö allir
aðrir séu afætur sem taki það sem
þessu fólki ber með réttu.
Ekki ætla ég aö gera lítið úr hlut-
verki þessa fólks í félagi sem geng-
ur undir nafninu þjóðfélag. Eg vil
þó varpa fram nokkrum spurning-
um og velta vöngum yfir þeim.
Hvemig stendur á því að sjómenn
í dag veiða margfalt á við það sem
stéttarbræður þeirra gerðu fyrir
100 áram? Af hveiju framleiðir
hver bóndi í dag margfalt á við það
sem bændur gerðu á landnámsöld?
Af hverju getum við byggt okkur
betri hús en þau sem algeng voru
á tímum íslendingasagna?
Jafnrétthár hlutur
Þegar stórt er spurt verður oft
fátt um svör. Ég vil þó fullyrða að
það er ekki vegna þess að sjómenn
nútímans séu margfalt duglegri en
forfeður þeirra. Það er ekki heldur
vegna þess að bændur og smiðir
séu orðnir þau heljarmenni að þeir
vinni margfalt hraðar en áður var.
KjaUariim
Hörður Ragnarsson
verkmenntakennari við Fjöl-
brautaskóla Vesturlands
á Akranesi
Það yrði ekki mikill aíli dreginn á
land ef sjómenn þyrftu að notast
við þá tækni sem forfeður þeirra
notuðu. Það sem gerst hefur er að
tækni og þekking hefur aukist.
Menntun þjóðarinnar hefur aukist
og þar með tekjur hennar. Maður-
inn, sem vinnur við að smíða afla-
skip og viðhaida því, á jafnréttháan
hlut í því sem það kemur með á
land og sjómennirnir sem veiða
þennan fisk.
Hvaða þjóðir eru það sem hafa
hæstu þjóðartekjurnar? Það era
ekki þær þjóðir sem eiga mestar
auðlindir hráefna heldur þær sem
best eru menntaðar. Japanir eru
gott dæmi um að framleiðni fylgir
í kjölfar menntunar.
Eg sem kennari er því alveg
óhræddur við að halda því fram að
við séum að vinna við undirstöðu-
atvinnugrein á íslandi og það era
hrein svik við afkomendur okkar
hvernig farið hefur verið með
skólakerfið á íslandi. Ég byijaði að
vinna sem verkmenntakennari fyr-
ir 10 árum og þá hafði ég um það
bil ein og hálf rafvirkjalaun (ég er
rafvirkjameistari og rafmagns-
tæknifræðingur) en í dag hef ég
hærri laun fyrir að vinna sem raf-
virki en sem kennari. Það má einn-
ig minna á að það er ekki mjög
langt um liðið frá því að alþingis-
menn fóru fram á það að kaup
þeirra væri miðað viö það sem
framhaldsskólakennarar hefðu.
Þeir hafa hklega ekki áhuga á því
núna.
Svik bitna á nemendunum
Kennarastarfið er þess eðlis að
hver kennari er ábyrgur fyrir því
sem hann er að gera. Mjög erfitt
er að fylgjast með starfi kennara
fyrr en eftir á. Það er oft ekki fyrr
en nemendur hafa fengið að súpa
seyðið af mistökum eða vinnusvik-
um kennara.
Þess vegna þurfum viö ekki
seinna en núna að losna við það
fólk úr kennarastéttinni sem getur
lýst því yfir að það kenni 36 tíma á
viku og geti gert það með því að
vinna frá 8-2 fimm daga vikunnar.
Þetta fólk er einfaldlega að svíkj-
ast um í starfi og svik þess bitna á
þeim nemendum sem það á að
sinna. Það þarf að launa kennara-
starfið það vel að það verði eftír-
sótt svo hægt sé að vísa svona fólki
eitthvað annað.
Sagt er að þrengingar séu miklar
í íslenska þjóðfélaginu núna og allt
á niðurleið. Þaö mun rétt vera að
einhver lítils háttar samdráttur
hefur orðið á þjóðartekjum okkar.
En meðan ég sé fólk aka um á bflum
sem kosta meira en íbúðin mín
neita égþví að ég hafi of hátt káup.
Fyrrverandi alþingismaður var
svo utangátta að hann skrifaði af
„gömlum vana“ undir pappíra sem
stjórnarmaður í fyrirtæki. Hann
fékk greiddar yfir 800 þúsund krón-
ur fyrir að hætta að vera alþingis-
maður og verða bankastjóri hjá
stærsta banka á íslandi. Þarf ekki
að gera eitthvað annað á íslandi en
að halda niðri kaupi láglaunafólks?
Og þegar Víglundur Þorsteinsson
kemur í sjónvarpið, í leðurjakka
sem kostað hefur nokkur mánaðar-
laun verkamanns, og lýsir því yfir
að fyrirtækin geti ekki hækkað
kaupið vegna þess að ekkert sé tfl
skiptanna þá verður mér hreinlega
óglatt.
Hörður Ragnarsson
„Hvaða þjóðir eru það sem hafa hæstu
þjóðartekjurnar? Það eru ekki þær
þjóðir sem eiga mestar auðlindir hrá-
efna heldur þær sem best eru menntað-
ar.“
Stilling og styrkur
Atlantshafsbandalagið á fertugs-
afmæh um þessar mundir. Allt ork-
ar tvímælis þá gert er en það hlýtur
að vera skemmtileg afmælisgjöf
fyrir hið fertuga bandalag að vera
talið núna ein helstu friðarsamtök
veraldar. Vopnaöur friður er auð-
vitað hugtak með þverstæðu. Vopn
og friður eru ekki það sama í vit-
und fólksins.
Umræðan um þetta minnir
stundum á fræga ræðu sem þáver-
andi menntamálaráðherra, dr.
Gylfi Þ. Gíslason, hélt þar sem
hann benti á að þjóðir þyrftu stund-
um að gefa eftir hluta af sjálfstæði
sínu tfl þess að halda sjálfstæðinu.
Eins er meö friðinn, þeir sem leggj-
ast á meltuna og halda að allt komi
af sjálfu sér vakna einn góðan veð-
urdag upp við að árás er gerð og
þeir orðnir bandingjar, ef þeir þá á
annað borð era lengur meðal vor.
Friður er bestur
Margir hafa orðið til þess að segja
mikla speki um friðinn. Forn speki
norræn segir að vík skuli á milli
vina og frændur séu frændum
verstir. Þetta eru nokkuð kuldaleg-
ar staðhæfingar, sérstaklega með
tilliti til þess að einnig segir að ber
sé hver að baki nema sér bróður
eigi og í fornum lögum norrænum
eiga menn framfærslurétt til
frænda sinna í allt að fimmta hð.
Þá hafa félagsfræðingar bent á að
því margbrotnari og víðtækari sem
tengsl manna, hópa og þjóða eru
þeim mun líklegra er að friður sé
haldinn. Öfgar nærast á heimsku.
Það getur enginn sagt nokkrum
manni að það þurfi að fara í stríð
við þriðja mann ef hann er vinur
eða kunningi þess fyrrnefnda.
Einnig er erfitt að segja þjóðum að
berjast ef vinátta ríkir á milli ein-
staklinga hjá þjóðunum. Þessi
skoðun styöur það að ríki eigi sem
víðtækust tengsl sín á milli. Við-
skipta- og menningartengsl,
íþrótta- og ferðamennskutengsl.
KjaUarinn
Guðlaugur Tryggvi
Karlsson
hagfræðingur
Margháttuð samskipti
Þjóðir sem eiga í viðskiptum hvor
við aðra, þannig að báðar hagnast
greinilega vel af þeim, eru oftast
vinaþjóðir og það talar enginn um
ófrið. Þjóðir sem tigna sömu menn-
ingu eiga erfitt með að berjast. Trú-
bræður vilja ekki eiga í vopna-
skaki. Allt sem veldur samkennd
og tilfinningu með öðru fólki stuðl-
ar að friði. Fallegt mark í fótbolta,
sem svertingi skorar, vekur að-
dáun hjá hvítum manni og sam-
kennd með þjóð hans. Góð þjónusta
á hóteh í Ásíu eða góð japönsk
myndavél vekur sömu samkennd-
ina og sömu vináttuna. Aht stuðlar
þetta að friði.
Friður og framfarir
Friðurinn er forsenda efnahags-
legrar hagsældar. Þekkt er úr ís-
lendingasögunum að forfeður okk-
ar fóru með vopn sín og veijur út
á akrana tfl þess að veijast inögu-
legri árás. Shkt myndi hagfræði
nútímans ekki telja „framleiðni-
faktor" en fornmennirnir gætu
sjálfsagt bent á að veginn maður-
inn nyti fárra hluta. Sjálfsagt hefur
verið erfitt að hlaupa uppi fé á fjall-
imeð alvæpni.
Aö vísu er sagt að í ófriði verði
til eða komi fram ýmsar framfarir
sem gagnist síðar á friðartímum. í
ófriði neytir maður hæfileika sinna
og getu til hins ýtrasta því að hann
á sjálft lífið að verja. Á hinn bóginn
verða auðvitað ótal tækninýjungar
til á friðartímum. Skipulögð rann-
sóknarstarfsemi eins og núna er
víða stunduð og er forsenda lang-
tímaframfara er auðvitað gífurlega
íjárfrek og nánast óframkvæman-
leg nema á friðartímum.
Viðskipti - samskipti
Friðurinn er forsenda sérhæfðr-
ar atvinnustarfsemi og nútímavið-
skiptahátta. Þess vegna er friður í
sjálfu sér „framleiðnifaktor“ og
ýmislegt til þess vinnandi að efla
hann. Alþjóðaviðskipti era auövit-
að stunduð af ábatavon en þau efla
í sjálfu sér heimsfriðinn. Karl Marx
benti á að öll viðskipti eru hka sam-
skipti. Mönnum sem finnst þeir
gleymdir og yfirgefnir fá samt gíró-
seðlana sína og rukkanir. Þeir era
ekki svo hefllum horfnir að ekki
sé hægt að eiga viðskipti við þá.
Einhvern tíma brá fomkappa
nokkrum í brún því að hann fann
ekki á sér lús. Sjálfsagt hefði þó
gíróið skilað sér.
Dæminu snúið við
Feigðarboð heimsfriðarins eru
þegar aht sýnist glatað og enginn
sér tilgang í neinu. Það þrífst ekki
einu sinni á honum lús og það er
ekki hægt að standa í neinu við
neina. Bjartsýnismenn og fram-
taksmenn eru því í raun friðflytj-
endur. Eftir heimsstyrjöldina síð-
ari gerðust forsetar Bandaríkjanna
vemdarar alþjóðaviðskipta og frí-
verslunar í veröldinni. Bandaríkja-
menn gerðu meira. Þeir veittu
beinan fjárstuðning tfl stríðs-
hrjáðra þjóða til þess að vekja þær
til lífsins. í kjölfar þessa eignuðust
Bandaríkjamenn stóran hluta í
iðnaði og verðmætasköpun ríkj-
anna. Einnig seldu þeir ríkjunum
varning og þjónustu þegar þau
komust á legg. Margir sáu ofsjón-
um yfir þessu og núna má segja að
dæmið hafi alveg snúist við.
Bretar, Þjóðverjar og Japanír
eignast stóran' hluta af bandarísku
efnahagslífi og verðmætasköpun á
hverju ári. Bandarikjamennirnir
sjálfir eru komnir í vörn. Og sporin
hræða, því að auðvitað var það íjár-
magn frá Bretlandi og víðar að úr
Evrópu sem byggði Bandaríkin upp
á hðnum öldum.
Tilboð sem ekki var hægt
að hafna
Það sem er hættulegt í þessari
þróun er sú spurning hvað verði
um fríverslun, hagvöxt og frið í
veröldinni ef enginn heldur uppi
vörnum í málinu. Þetta er brenn-
andi spurning og líklega brennur
hún hvergi heitar en einmitt á hinu
fertuga afmæhsbami vamar og
friðar, Atlantshafsbandalaginu.
Bandaríkin háðu á sinni tíð stór-
styrjöld við heimsveldin í Evrópu
til þess að losna undan kúgun fjár-
magnsins og drottnunarhyggju.
þau vora hka þvinguð út í tvær
heimsstyrjaldir, fjörbrot heims-
veldanna og ragnarök heims-
drottnunar. En flóttafólk misréttis
lénskipulagsins, uppskerubrests og
pólitískrar ánauðar hafði gert ver-
öldinni tilboð sem hún gat ekki
hafnað. Núna er aftur spurning um
tilboðið sjálft. Þeir sem halda uppi
friðnum, fríverslun og hagvexti eru
að tapa og spurningarmerki er
óneitanlega sett við núverandi
gróðapunga. Þetta er höfuðverkur
hins fertuga Atlantshafsbandalags.
Allt er fertugum fært
Ljósið kemur úr austri en það er
líka það eina í þessu sambandi. Síð-
asta heimsveldið er komið að fótum
fram, afhjúpað af foringjanum
sjálfum, biðjandi um þróunarað-
stoð eins og ríki þriðja heimsins og
hugmyndafræði miðstýringar len-
ínismans - kommúnismans gjald-
þrota. Atlantshafsbandalagið er
ekki viðskiptabandalag. Samt hafa
viðskipti og velmegun blómstrað í
þeim friði sem það hefur veitt ver-
öldinni og þau helgast af bjartsýni
og framtaki. Breytingar eiga sér
stað og völd geta færst úr stað. í
þessu tilviki er þetta þó allt innan
bandalagsins sem tryggt hefur frið-
inn hingað tfl. Ríki Atlantshafs-
bandalagsins verða núna að standa
vel í ístaðinu og láta ekki breytt
valdahlutfóll sundurshta friðinn.
Breytt valdahlutfoU mega heldur
ekki verða til þess að veröldin verði
af þeirri hagsæld sem hlýst af
blómlegri heimsverslun í skjóh
friðar. Hið fertuga Atlantshafs-
bandalag er vettvangur fyrir frið-
samlegar breytingar af þessu tagi
og er liklega eini aðihnn sem getur
sannfært aðila málsins um mikil-
vægi sameiginlegrar ákvarðana-
töku og farsæhar niðurstöðu á
kostnað mögulegrar hugmyndar
viðkomandi ríkja um eigið sjálf-
stæði.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
,,Þaö sem er hættulegt í þessari þróun
er sú spurning hvaö verði um fríversl-
un, hagvöxt og frið í veröldinni ef eng-
inn heldur uppi vörnum 1 málinu.“