Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.1990, Blaðsíða 15

'EATTGXRDAGUR 3. FEBRÚAR 1990.
15
Stöð tvö hefur um langt skeið
sýnt sjónvarpsþætti, sem nefnast
Bjargvætturinn á íslenzku. Þetta
eru bandarískir þættir. Bjargvætt-
urinn er reiðubúinn til að svara
ákalb hvers þess, sem er í vanda.
Þar hefur einkum verið um að
ræða stúlkuböm, sem lenda í
háska. Einhver rænir þeim eða sit-
ur um líf joeirra. Þættimir hafa
verið vinsæbr. Bjargvætturinn
tekur yfirleitt ekkert fyrir þjónusta
sína. Hann auglýsir í blööum. Nú
hafa kjarasamningar tekizt hér
heima við þorra launþega. Og svo
vib til, að þar er á ferð maður, sem
yfirleitt er einnig kabaður Bjarg-
vætturinn. Sumir segja þetta í
glensi. Aðrir meina þetta og líta
upp tb þessa manns. Vissulega á
Einar Oddur Kristjánsson stærstan
þáttinn í kjarasamningunum.
Hann hefur lengi stefnt að ein-
hverri lausn í efnahagsmálum, sem
breyti frá fyrri stefnu.
Tómt sukk
Lítum á, hvernig staðan hefur
verið. Viö bjuggum við mikið góð-
æri fyrir 2-3 ámm. Þá hefði verið
gott tækifæri. Við höfðum árum og
áratugum saman lent í skuldafeni
gagnvart útlöndum. Komandi og
upprennandi kynslóðir verða að
greiða þann reikning. í góðærinu
hefðu landsfeðurnir getað safnað
handa þjóðinni. En þess i stað var
eytt gifurlega í óarðbærar fram-
kvæmdir. Dúsur voru áfram gefnar
til óarðbærs landbúnaðar og hvers
kyns óarðbærra gæluverkefna.
Þetta var dýrt spaug. Varla geta
menn gert sér fulla grein fyrir, hve
mikiö fór í súginn við þetta fram-
ferði landsfeðranna. Við gagnrýn-
um núverandi ríkisstjórn. Sjáb-
stæðisflokkurinn blómstrar sam-
kvæmt skoðanakönnnunum. En
getum við vitað, hvort það reyndist
þjóðinni affarasæba að breyta um
stjóm? Svo ætti að vera. En reynsl-
an sýnir, einkum frá hinum nýlegu
tímum góðærisins, að oft virðist
btlu skipta, hver flokkurinn eða
hverjir flokkanna sitja í ríkisstjórn.
Vandinn er nefnilega sá, að alhr
flokkarnir eru bundnir fyrir-
greiðslupóbtík. Albr eru þeir á
valdi einhverra þrýstihópa. Það á
við í samsteypustjórnunum, að þótt
einn flokkurinn vbji eitthvað laga,
þá koma bara aðrir flokkar og
tryggja áframhaldandi sukk. Við
þekktum, hvernig þetta var í góð-
ærinu. Halbnn á ríkissjóði var gíf-
urlegur, þótt vissulega hefði átt að
vera unnt að reka ríkissjóð halla-
lausan við þær aðstæður. Ríkis-
halbnn jók á verðbólgu, sem var
mikb. Menn muna varla þann
tíma, að verðbólga hafi hér á landi
verið eitthvað svipuð og í sambæri-
legum löndum. Við munum frá
góðærinu og árunum þar á undan,
hvemig verðbólgan innanlands
gerði tíðar gengisfelhngar óhjá-
kvæmilegar. Ekki þýðir að halda
gengi föstu, þegar útflutnings-
greinar riða tb falls og verðbólga
hér er miklu meiri en í viðskipta-
löndum okkar. Við þekkjum hinn
mikla viðskiptahalla, sem við höf-
um strítt við vegna verðbólgunnar.
Nú hafa samningar verið gerðir við
þorra launþega. Spurningin verð-
ur, hvort út úr þeim samningum
kemur eitthvað það, sem breytir
þessari vitleysu landsfeðranna.
Vissulegga vekja samningarnir
vonir - að minnsta kosti í þessum
efnum.
Lítið fyrir
láglaunafólk
Einar Oddur, Bjargvætturinn
svokabaði, er höfuðpaur þeirra
samninga, sem enn hafa náðst. En
hefur hann þá eins og kobegi hans
í henni Ameríku reynzt bjargvætt-
er enn óséð, hvernig úr þeim verð-
ur spilað. Þar hvbir mikið á stjórn-
völdum. Vissulega er ekki gæfulegt
fyrir álit á stjórnarstefnunni, að
hún leggi af stað með þriggja til
fjögurra milljarða ríkishalla, halla
sem gæti orðið miklu meiri. í samn-
ingunum er gert ráð fyrir rýrnun
kaupmáttar í ár. Gert er ráð fyrir
um 7 prósent verðbólgu. En ríkið
gæti aukið þá verðbólgu með sín-
um ríkishalla. Ríkið gæti svindlað,
eins og fólk hefur vanizt, og hækk-
að opinbera þjónustu umfram það,
sem gert er ráð fyrir á þessum degi.
Staðreyndin hefur oftast orðið, að
landsfeðurnir eru býsna forhertir
í sbkum efnum. Síðan koma laun-
þegasamtökin og mótmæla. Þau
halda fjölmenna útifundi. Lands-
menn mótmæla. En samt hefur
reynslan orðið sú, að mótmæbn
falla dauð og ómerk. Landsfeðurnir
hafa samt farið sínu fram - með
frekju.
Núllió
Niðurstöður kjarasamninganna
eru svokölluö núb-lausn. Það þýðir
til dæmis, að kaupmáttur vex ekki
heldur rýrnar frekar en hitt. Þetta
er ekki niðurfærsluleið. Það var
hugmynd bjargræðisnefndarinnar,
sem Einar Oddur var potturinn og
pannan í fyrir tæpum tveimur
árum, að farin yrði niðurfærslu-
leið. Þá yrði lækkað verðlag og
kaupgjald. Þá leið fór minnihluta-
stjórn Alþýðuflokksins 1959 - með
fulltingi Sjálfstæðisflokksins. Um
niðurfærsluleiðina þá er að segja,
að henni var illa tekið í fyrstu. Síð-
ar snerust æ fleiri á sveif með
henni. Niðurstaða var, að kratar
unnu fylgi á þessari aðferð. En í
hittiðfyrra reyndist ekki póbtískur
grundvöllur fyrir niðurfærsluleið.
Spurningin er nú, hvort aðstæður
séu fyrir núll-lausninni. Það kemur
til dæmis í ljós í verkalýðsfélögun-
um næstu daga. Vissulega má gera
ráð fyrir, að almenningur hefði
viljað komast lengra. Fólk vildi
meiri kjarabætur, meiri kaup-
hækkanir, en slíkt hefði bara hefnt
sín. Á tímum minnkandi fram-
leiðslu má í bbi vel við una, að
þessi leið lítilla hækkana var valin.
Því verður að segja, að samninga-
menn unnu sitt starf vel. Þetta er
vissulega ekki í fyrsta sinn á síðari
árum, sem samningamenn Al-
þýðusambandsins sýna ábyrgð. Því
miður hafa sbkir menn fyrr á árum
oft fengið hnífinn í bakið. Aðrir
hafa brugðizt.
Leiðin nú er komin úr hug-
myndabanka Einars Odds og fé-
laga. Vel væri, ef fólk í verkalýðs-
félögunum samþykkti þessa leið,
þegar til kasta þess kemur. Við
megum ekki hætta að svo búnu.
Við verðum að reyna þessa leið til
þrautar.
Almenningur er ekki í stakk bú-
inn til átaka á vinnumarkaði.
' Það yrði ekki heldur tb neins
annars en áð minnka framleiösl-
una frekar, auka verðbólgu og
herða á gengisfelhngum.
Nú eru vonir til þess, að ein-
hverju megi bjarga, komist aðbar
ekki upp með sviksemi.
Á þessu stigi er því ástæða tb að
taka samningunum vel, hversu
stór orð sem menn vilja nota. Von-
andi kemur ekki tb þess, að bjarg-
vættur breytist í háðsyrði. Einar
Oddur Kristjánsson hefur gott lag
á að heilla menn, eins og hann fékk
smám saman samningamenn á sitt
band. Viö verðum í lengstu lög að
vænta þess, að þessi tbraun hans
takist.
En mörg ljón eru á veginum.
Hættan er einkum sú, að í hópi
þeirra, sem bera ábyrgð á samning-
unum, reynist menn, sem bregðast,
þegar að þeim kemur.
Haukur Helgason
Einar Oddur ásamt bændaforingjanum Hauki Halldórssyni. Einar er talinn bjargvættur en bændur hafa sitt
á þurru.
Bjargvættir
þar og hér
gleymum þó ekki sök landsfeðr-
anna, sem hafa með vitlausum
ákvörðunum aukið á kreppuna.
Við höfum búiö við tvenns konar
böl: Annars vegar hefur fram-
leiðsla minnkað - hins vegar hefur
því fé, sem samt hefur verið tb,
verið sóað. Jafnvel svokallaður
Bjargvættur getur ekki hindrað
sóun fjármuna, sem stjórnvöld
standa fyrir. Með samningunum
eru byrðar lagðar á ríkissjóð. Ekki
væri neitt vit í öðru en aö mæta
þeim með niðurskurði ríkisút-
gjalda. En þar rekst hver ráðherr-
ann á annan, hver flokkurinn á
annan. Þá komum við aftur að
spurningunni um, hverju eða
hveijum hafi verið bjargaö með
þessum samningum. Láglauna-
fólkið mun áfram um hríð lepja
dauðann úr skel. En vonir hafa að
minnsta kosti vaknað um, að nú
muni takast að koma efnahag þjóð-
arinnar úr lægðinni, þegar á líður.
Það er þó abtaf gott aö hafa von-
ina. Samningarnir eru um margt
tímamótasamningar, en aubvitað
ur bágstaddra? Hefur hinum fá-
tæku verið bjargað? Nær björgunin
til einstæðra foreldra, eUilífeyris-
þega og öryrkja? í samningunum
eru bætur handa sumu fólki, auk
hinna almennu kauphækkana. En
viðurkenna verður, aó slíkar bætur
ná skammt. Samningamenn ætluð-
u sér að fá fram kjarabætur með
því að halda búvöruverði nær
óbreyttu, með því að halda verði á
opinberri þjónustu nær óbreyttu
og með lækkun vaxta. Þetta er
þungamiðjan. Með þessu er ætlun-
in að ná verðbólgunni niður á það
stig, sem er í viðskiptalöndunum.
Þá væri mikið unnið. Þá ætti að
vera unnt að komast hjá gengis-
febingum. Gengislækkun veldur
auðvitað í sjálfu sér verðbólgu hér
innanlands. Þetta hefur verið víta-
hringur. Samningamenn vonast tb
að komast út úr honum. Við færum
þá allt í einu að búa við stöðugleika
í efnahagsmálum. Sá stöðugleiki
gerði framfarir mögulegar, um leið
og við komumst út úr verstu krepp-
unni. Hagspekingar segja, að
kreppunni ljúki, um leið og fáum
eitt ár, þar sem sjávarafli minnki
ekki. Minnkun sjávarfangs hefur
verið undirstaða kreppunnar. En
Laugardagspistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri