Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.1990, Blaðsíða 20

29,
LAUGARD^GUR 3. FEpRÚAR 1990.
Ilse Steinecke. DV-myndir Hjalti Jón Sveinsson
Orgelsjóður Hallgrímskirkju:
Dugar von-
andi fyrir lít-
illi bassapípu
- þýsk kona safnaði tíu þúsund mörkum
Jóhanna S. Sigþórsd., DV, V-Þýskalandi'.
„Vonandi dugar þetta fyrir einni
lítilli bassapípu í orgelið í HaU-
grímskirkju. Maðurinn minn hafði
mjög fallega bassarödd og hann
hafði mjög gaman af að syngja,"
sagði Ilse Steinecke, þegar hún
hafði afhent ávísun að upphæð
10.000 þýsk mörk eða sem nemur
360 þúsundum íslenskra króna í
orgelsjóð Hallgrímskirkju. Afhend-
ingin fór fram í sendiráði íslands í
Bonn í Þýskalandi, eins og DV hef-
ur greint frá, og veitti gjöfinni við-
töku Hjálmar W. Hannesson sendi-
herra.
Ilse Steinecke safnaöi þessum
peningum í orgelsjóðinn í minn-
ingu um mann sinn, Volkmar
Steinecke. Hann var mikill áhuga-
maður um ísland og stofnaði m.a.
og var formaður fyrir íslandsvina-
félagi í Dortmund. Hinsta ósk hans
var sú að þeir sem vildu minnast
hans keyptu ekki blóm né kransa
heldur létu peningana renna til
styrktar orgelsmíði í Hallgríms-
kirkju. Hún er nú sem kunnugt er
hafin og gert ráð fyrir að verkið
kosti um 70 milljónir íslenskra
króna.
„Áhugi mannsins míns á íslandi
vaknaði mjög snemma og þegar
hann var tólf ára strengdi hann
þess heit að nota fyrstu peningana
sem hann ynni sér inn sjálfur til
aö ferðast 'þangað,“ sagði. Ilse.
„Þetta stóð hann við og dvaldi þá
sex vikur á landinu."
Það var svo árið 1983 sem Volk-
mar Steinecke kynntist Herði
íslandsvinurinn Volkmar Stein-
ecke sem lést árið 1985.
Áskelssyni þegar sá síðarnefndi
hélt tónleika í Dusseldorf. Höröur
hélt síðan hljómleika í Dortmund
fyrir tilstilli Volkmars, ásamt eig-
inkonu sinni Ingu Rós Ingólfsdótt-
ur. Þetta varö tD þess að áhugi
Volkmars á orgelsmíði í Hallgríms-
kirkju vaknaði og framhaldið varð
sem hér að ofan greinir.
Síðasta verk Volkmars í þessu
lífi var svo að efna til íslandsviku
í Dortmund. Hann var þá orðinn
veikur og hafði undirbúið hana
gaumgæfilega, ekki síst fyrir þær
sakir að hann vissi að hann myndi
fara beint á sjúkrahús að henni
lokinni og gangast undir aðgerö.
Þetta gekk eftir og að íslandsvik-
unni lokinni lagðist Volkmar
Steinecke inn á spítala. Hann lést
árið 1985.
Hans Gerd Klais, forstjóri orgelsmiðjunnar, tekur við tiu þúsund marka
ávfsuninni úr hendi Hjálmars W. Hannessonar sendiherra. Á myndinni
eru einnig llse Steinecke, sem safnaði peningunum, svo og Giinter Löb.
Um fimm þúsund
pípur verða í Hall-
grímskirkjuorgelinu
- DV heimsækir Klais-orgelsmiðjuna í Þýskalandi
Hans Gerd Klais, forstjóri samnefndrar orgelverksmiðju, skoðar hér pípur
sem komið hafa inn til viðgerðar.
Jóhaima S. Sigþórsdóttir, DV, V-Þýskalandi:
Það lætur ekki mikiö yfir sér húsið
sem stendur við Kölnarstræti númer
148 í Bonn í Þýskalandi. Þetta er
rauðtíglótt hús sem stendur ekki
einu sinni sjálfstætt heldur er hluti
af ósamstæðri húsalengju sem máluð
er í hinum og þessum litum. Engu
aö síöur er þetta hús okkur talsvert
tengt því þar liggur hið tilvonandi
orgel í HaUgrímskirkju á teikniborð-
inu. Eða ættum við að segja á tölvu-
skerminum. Staðreyndin er nefni-
lega sú að þetta tilvonandi hljóðfæri
Hallgrímskirkju er að miklu leyti
hannaö á tölvuskermi. Að þessu og
miklu fleiru komust tíðindamenn DV
þegar þeir heimsóttu þessa frægu
orgelsmiðju í Bonn nú nýverið.
Orgelsmiðjan er kennd við Klais
því að hún var stofnuð af Jóhannesi
nokkrum Klais árið 1882. Nú rekur
hana Hans Gerd Klais sem er sonar-
sonur Jóhannesar. Fyrirtækið hefur
sumsé haldist í sömu ættinni allt
fram á þennan dag, og svo mun lík-
lega verða enn um sinn því að sonur
Hans Gerd, sem heitir því virðulega
nafni Philipp Caspar Andreas Klais,
hefur ákveðið að gerast orgelsmiður
og er nú við nám í þeim fræðum.
En það verður ekki bara lítið hús
í langri húsalengju sem hann tekur
við því þegar ekið er inn á bílastæöi
á bak við húsið kemur í ljós þyrping
bygginga sem allar tilheyra orgel-
smiðjunni. Og húsakosturinn reynd-
ist svo sannarlega stærri en litið
hafði út fyrir í fyrstu þegar hann var
skoðaður í fylgd eigandans, Hans
Klais.
Tíu ára ábyrgð
Aðalmerki Klais-orgelsmiðjunnar
eru pipuorgelin. Þar hafa veriö fram-
leidd fjölmörg orgel, bæði stór og
smá, sem farið hafa til hinna ýmsu
landa. Má nefna Bandaríkin, Japan
og England. Þá hafa orgel verið seld
aUa leið til Afríku. Og nú er ísland
að bætast í hópinn.
Mörg þessara hljóðfæra, sem verk-
stæðiö hefur framleitt, eru afar mik-
il og voldug. Má nefna orgelin í dóm-
kirkjunni í Munster og í Worms í
Vestur-Þýskalandi. Einnig hið geysi-
mikla hljóöfæri Fílharmóníunnar í
Köln, og annað engu minna við Fíl-
harmóníuna í Munchen. Svona
mætti lengi telja. Þaö er ekki nóg
með að þessi hljóöfæri séu aíbragð
annarra slíkra hvað tóngæði og
hljóm varðar heldur eru þau einnig
hrein listaverk því mörg þeirra prýð-
ir alls konar útskurður og flúr sem
gert er af miklu listfengi. Og þá er
komið aö einu mikilvægu atriði sem
er ótrúlegt, en dagsatt. Allt það sem
þarf til að fuDbúa hljóðfæri er unniö
í orgelsmiðjunni, allt frá minnstu
málmplötu og upp í útskorin viðar-
listaverk. Við þetta vinna 60-70
manns sem voru svo önnum kafnir
við vandasöm störf sin, að erfitt
reyndist að fá þá til að líta upp eitt
augnablik til myndatöku. Enda má
ekkert fara úrskeiðis, svo sem nærri
má geta, þannig að mikil ábyrgð og
vandvirkni hvíUr á hveijum starfs-
manni. Það er líka greinúegt að eig-
andi orgelsmiöjunnar treystir sínum
mönnum því á hveiju hljóðfæri er
hvorki meira né minna en tíu ára
ábyrgð. Ekki nóg meö það, ef eitthvað
kemur fyrir greiðir smiðjan allan
kostnað vegna sérfræðings sem
sendur er til að líta á hljóðfærið,
hvort heldur er ferðakostnaður eða
vinnulaun. „Við getum leyft okkur
að hafa þetta svona af því að viö vit-
um að'hlutirnir eru í lagi,“ segir
Gerd Klais. „Ef framleiðslan væri
ekki 100 prósent örugg yrði þessi tíu
ára ábyrgð fljót að setja okkur á
hausinn."
Pípur úr
málmklumpum
Það fyrsta sem fyrir augu bar, þeg-
ar við gengum inn í orgelsmiðjuna,
var ótölulegur íjöldi af málmvafning-
um. Þetta var það efni, blanda af blýi
og tini, sem notað er í pípurnar í
orgelinu. En efnið, sem er 62% tin
og 48% blý, þarf að ganga í gengum
talsverðar breytingar áður en það
kerpst í vafningana, því inn á verk-
stæðið er það keypt í ólögulegum
málmklumpum. Þar er það brætt og
síöan flatt út í þynnur.
í næsta vinnuherbergi, sem við
gengum inn í, voru tveir menn önn-
um kafnir við að móta og festa saman
pípur úr þessu efni. Þær lengstu, sem
framleiddar eru, ná tíu metra hæð
svo menn geta gert sér í hugarlund
það umfang sem orgel með slíkum
pípum krefst. Hið nýja orgel í Hall-
grímskirkju verður til dæmis með
um það bil fimm þúsund pípum, stór-
um og smáum. Minnstu orgelin eru
með þetta 56 pípum sem allar eru
auðvitað smáar í sniðum.
Rétt er annars að geta þess að and-
rúmsloftið í þessari „verksmiðju" er
allt annað en á öðrum framleiðni-
stöðum. Þama em engir stórir salir
heldur er henni skipt niður í smærri
verkstæöi. í hveiju þeirra fer fram
einn sérstakur þáttur gerðar hljóð-
færisins. Hvergi heyrðist í glymjandi
útvarpi eða annar álika hávaði held-
ur var hljóðlátt í allri byggingunni.
Það var helst að heyrðist suð í ein-
hveiju smíðatæki, svo sem raf-
magnsbor eða -sög. Þegar svo hádeg-
isverðarhlé skaD á, meðan viö stöldr-
uðum við, neyttu menn matar síns
hljóðlátlega en lögðu sig síöan á borð
og bekki til að slaka á eftir einbeit-
ingu morgunsins. Eigandinn bað
okkur að ganga hljóðlega um og
bætti við að mönnunum væri hádeg-
ishvíldin ekki of góð þar sem það
væri annað og meira en eitthvert
dútl að búa til hljóðfæri.
Vandað til viðarins
Það væri að æra óstööugan, sem
ekkert þekkti tíl orgelsmíði, að ætla
að fara að lýsa því hér sem fyrir
augu bar. Hér og hvar voru menn
að vinna við ótal smáhluti sem allir
áttu eftir aö enda í einhveiju orgel-
inu. Fyrir augu bar alls kyns málm-
þynnur, hólka, viðarstokka, strengi,
skrúfur og spýtur, sem útilokað er
að gera nánari skD í stuttri blaða-
grein. Sumt virtist vera nýtt, en ann-
að eldra. Það átti sér þá skýringu að
í orgelsmiðjunni er ekki einungis
unniö við að búa tíl ný hljóðfæri
heldur eru eldri tekin inn og gerð
upp. Er þá ekki látið staðar numiö
fyrr en þau eru orðin sem ný „og
helst betri“, eins og Klais orðaði það.
Það er heldur betur vandaö til vals-
ins á þeim viði sem notaður er í hljóð-
færin. Aðeins er notaður viður úr
öldnum tijám, þetta 280-300 ára
gömlum. Klais gekk með okkur um
viðargeymsluna, sem raunar var úti
undir beru lofti, og sýndi okkur við-
arstaflana. Hver stafli var unninn
úr einu tré og mátti ráða af því að
þau hefðu ekki verið af minni gerð-
inni. „Þessi eik, sem þessi viður var
unninn úr, hefur verið ævagömul,"
sagði hann og benti á einn staflann.
„Við hættum aö telja árhringina þeg-
ar komið var upp í 350 þannig að hún