Dagblaðið Vísir - DV - 03.11.1990, Blaðsíða 22

22
LAUGARDAGUR 3,. NÓVEMBER 1990.
„Það væri alveg hörmulegt ef kall-
inn hætti í pólitík með þéssum hætti
því hvað sem um hann má segja þá
hefur hann verið alveg geysilega öt-
ull að beijast fyrir sitt kjördæmi.
Þetta er velviljaður maður sem
mörgum þykir mjög vænt um og
hafa fulla ástæðu til. Þess vegna
verður sjálfsagt reynt að sætta þetta
mál og fá kallinn til þess að taka
heiðurssætið á listanum.
Margir stuðningsmenn Þorvaldar
réðu honum frá því að fara í þetta
prófkjör en því er þannig farið í póli-
tík að menn taka sínar ákvarðanir
sjálfir og mæta örlögum sínum sjálf-
ir. í þessum slag verður hver að
liggja sem hann hefur um sig búið,“
sagði einn af forvígismönnum vest-
firskra sjálfstæðismanna í samtali
við DV þegar rætt var um örlög Þor-
valdar Garðars Kristjánssonar, fyrr-
um forseta Sameinaðs Alþingis og
þingmanns Vestfirðinga.
Flokksmenn Þorvaldar sendu hon-
um ákaflega skýr skilaboö í próíkjör-
inu sem fram fór fyrir viku. Þar hafn-
aði Þorvaldur, sem sóttist eftir fyrsta
sætinu, í því fjóröa. Hann hlaut að-
eins 212 atkvæði í fyrsta sætið en
Matthías Bjarnason, samherji hans
og andstæðingur að fornu og nýju,
fékk 515 atkvæði í fyrsta sæti og skip-
ar það.
Þorvaldur hefur tekið þessum tíð-
indum fálega og hefur sagt við fjöl-
miðla að hann skilji ekkert í þessum
úrshtum og muni eftirláta öðrum aö
skilja það. Hann hefur sagt aö hann
taki þessi úrslit ekki nærri sér og sé
vanur áföllum af þessu tagi. Þegar
úrslit lágu fyrir eftir prófkjörið var
það fyrsta verk talningarmanna að
hringja í Þorvald og samkvæmt
heimildum DV tók hann úrshtum
mjög illa.
Stuðningsmönnum hans á Vest-
Þorvaldur Garðar Kristjánsson fékk skýr skilaboð frá flokksmönnum sínum sem höfnuðu honum í prófkjöri á dögun
um. Þýðir þetta að hann sé hættur í pólitik eftir áratuga setu á þingi?
við hlið fyrir flokkinn í tveimur efstu
sætunum. Það tókst að bera klaeði á
vopnin og allar götur sínar hafa þeir
félagar skipað fyrsta og annað sæti
listans, Matthías þó ávallt í fyrsta
sætinu.
„Þeir talast við en það er ekki
meira en svo. Þetta hefur alltaf verið
mjög sárt á milli þeirra,“ sagði vest-
firskur sjálfstæðismaöur við DV.
Vestfirskur kenningasmiður full-
yröir að höfnunin nú sé Þorvaldi enn
þungbærari en nokkurt annað áfall
sem hent hefur hann á ferlinum
vegna þess að eftir að Matthías lýsti
því yfir að hann ætlaöi að draga sig
í hlé 1988 hafi Þorvaldur eygt lang-
þráðan möguleika á að verða 1. þing-
maður Vestfirðinga, nokkuð sem
hann hafi dreymt um síðan í fyrstu
kosningunum 1952. Þetta tækifæri
gekk honum úr greipum þegar Matt-
hías ákvað að stíga fram einu sinni
enn.
Þorvaldur hefur ávallt þótt fylginn
sér og tregur tii að láta af þeim emb-
ættum sem hann hefur skipaö. Þann-
ig var hann áfram fulltrúi á þingi
Evrópuráðsins árin 1967 til 1971 þó
hann væri utan þings.
Margir Vestfirðingar segja hann
hafa unnið afar vel fyrir kjördæmiö
og þannig hafi framkvæmdamenn
alls staðar á Vestfjörðum alltaf haft
samband við Þorvald þegar vantaði
peninga til þess að byggja brú eða
leggja veg og veita fé til uppbygging-
ar. Þetta hafi líka giit um þá sem ekki
voru stuðningsmenn hans. Margir
nefna Vestfjarðaáætlun sem eitt
helsta afrek Þorvaldar á þingi en þá
fékk hann fé úr Viðreisnarsjóöi Evr-
ópu til uppbyggingar á Vestfjöröum.
Hvað nú, Þorvaldur?
Spurningin sem flestir velta eflaust
Hvað nú, Þorvaldur Garðai?
fjörðum, sem DV hefur rætt við,
komu þessi úrsht mismikið á óvart
en sumir þeirra segjast hafa séð þetta
fyrir nokkru áður en prófkjörið fór
fram. Aðrir segjast hafa bent honum
á þennan möguleika fljótlega eftir að
ijóst varð að Matthías Bjarnason
gæfi kost á sér.
„Þetta er klassískt dæmi um stjórn-
málamann sem ekki þekkir sinn vitj-
unartíma. Þetta er svipað og þegar
Geir Hallgrímssyni á sínum tíma var
hafnað af flokknum og engum kom
það á óvart nema honum sjálfum,"
sagði vestfirskur sjálfstæðismaður
til margra ára í samtali við DV.
„Það virtist sem menn settu aldur
hans talsvert fyrir sig. Yngra fólk
virðist ekki jafntilbúið og áður til
þess að setja þessa gömlu skarfa í
efstu sætin,“ sagði annar sjálfstæðis-
maður. Þessi yfirlýsing stenst tæp-
lega í ljósi þess að Matthías Bjarna-
son sem lenti í efsta sæti er aðeins
tæpum tveimur árum yngri en Þor-
valdur Garðar.
Kenningasmiðir í hópi vestfirskra,
sem DV hefur rætt við, hafa skýringu
á reiðum höndum.
Ljóst var aö Matthías Bjamason
ætlaði að draga sig í hlé og lýsti hann
því yfir á fundi kjördæmisráðs 1988.
Þorvaldur stefndi hins vegar ótrauð-
ur á efsta sætiö. Ungir menn innan
flokksins vildu gjaman losna við þá
báða og fengu því Matthías til þess
að fara fram á ný með því skilyröi
að hann sæti lítið á þingi næsta kjör-
tímabil svo Guðjón Arnar fengi að
spreyta sig ásamt Einari Guðfinns-
syni.
Þessi leikflétta, sem miöaði að því
að koma Þorvaldi úr öruggu sæti,
virðist hafa gengið upp. Heimildar-
maður, sem tók þátt í talningunni,
segir reyndar að ekki hafi verið hægt
að sjá á kjörseðlum að bandalag hafi
verið í gangi. Matthías Bjamason
viðurkennir að hafa stutt Einar Guð-
fmnsson en segir enga samninga
hafa verið gerða.
Baristumáhæl
og hnakka '
Þorvaldur Garðar Kristjánsson hóf
feril sinn í stjómmálum árið 1952.
Hann lauk prófi frá lagadeild Há-
skóla íslands 1948 og sat þá í Stúd-
entaráði fyrir Alþýöuflokkinn. Hann
stundaði síðan framhaldsnám í einn
vetur við háskóla í London en réðst
til starfa hjá Útvegsbankanum fyrkt
eftir heimkomuna.
Þegar Ásgeir Ásgeirsson, þingmað-
ur Vestur-Isfirðinga, var kjörinn for-
seti fóru fram aukakosningar. Þor-
valdi fannst tilvalið að spreyta sig á
heimavelli en hann er fæddur á
Kirkjubóli í Valþjófsdal við Önund-
aríjörð árið 1919. Hann fór því fram
fyrir sjálfstæðismenn í vestursýsl-
unni og tapaði fyrir framsóknar-
manninum Eiríki Þorsteinssyni á
Þingeyri. Aftur var kosið 1953 og fór
á sömu leið. Næst var kosið 1956 og
nú hafði Þorvaldur unnið þaö mikið
fylgi að Framsókn og kratar mynd-
uðu bandalag gegn honum og mátti
hann þvi enn láta í minni pokann.
Sigurinn var loksins í höfn 1959 þeg-
ar Þorvaldur Garðar var kjörinn á
þing fyrir sitt kjördæmi og var þá
einn af fjórum þingmönnum sem
sjálfstæðismenn áttu í fimm kjör-
dæmum á Vestfjöröum.
Það var skammgóður vermir því
höfuömál kosninganna var breyting
á kjördæmaskipan. Sá elsti og reynd-
asti af sjálfstæðismönnum vestra,
Gísli Jónsson, Baröstrendingur,
leiddi listann og Kjartan Jóhannsson
ísfirðingur var í öðru sæti. Þorvaldur
var því aftur kominn út í kuldann.
1963 gáfu tveir efstu menn listans
ekki kost á sér og í naumri kosningu
tókst Þorvaldi að tryggja sér annað
sæti listans á eftir Sigurði Bjamasyni
frá Vigur. Einu atkvæði munaöi í
kjördæmisráði á honum og nýhða í
landsmálapólitík, Matthíasi Bjarna-
syni, bæjarstjórnarfulltrúa á ísafirði,
sem lengi hafði starfað fyrir flokkinn
á þeim vettvangi, og öllum að óvör-
um komst hann inn á þing sem upp-
bótarþingmaður.
1967 eru aftur kosningar og var nú
hart barist um sæti á listanum. í
kjördæmisráði, sem annaðist skipan
listans enda próíkjör ekki þekkt að-
ferð, féllu atkvæði þannig að Matthí-
as skyldi skipa annað sætið en Þor-
valdur það þriðja. Þetta túlkaöi Þor-
valdur sem óvægna aðíor að sér og
heldur því enn fram að fulltrúinn
eini sem greiddi Matthíasi úrslitaat-
kvæði hafi verið ólöglega skipaður.
Úrskurði kjördæmisráðs varð ekki
hnikað og reiddist Þorvaidur ákaf-
lega og neitaði að taka sæti á listan-
um. Fór því svo að hann var utan
þings næsta kjörtímabfl.
Heimildarmenn DV vestra fullyrða
aö í tengslum við val á lista sjálfstæö-
ismanna bæði 1963 og 1967 hafi bar-
áttan milli þeirra tveggja verið afar
harkaleg og iðulega óvönduðum
meðulum beitt.
Baráttan fór aðallega þannig fram
að þegar einstök flokksfélög kusu
fulltrúa 1 kjördæmisráð þurfti að sjá
tO þess að réttur maður væri kosinn.
Þeir félagar báðir stunduðu grimmar
smalanir á lykilfundi í félögunum og
beittu ýmsum brögðum til þess að
skrá sína stuðningsmenn í félögin.
Gömul félög voru dubbuð upp og
smalað á fundi til þess eins að kjósa
í kjördæmisráðið og jafnvel ný félög
stofnuð.
Heimildarmenn DV segja að 1963
hafi Þorvaldur litið á Matthías sem
nýliða eða aðkomumann í vestfirskri
pólitík og tahð sig eiga meira tilkall
tO öruggs sætis á listanum eftir að
hafa streðað í kjördæminu í rösk tíu
ár. Það hafi naumlega tekist og 1967
hafi Þorvaldi því þótt sem Matthías
sækti sitt mál af mikilli hörku og
fallið þungt aö þurfa að láta í minni
pokann fyrir honum eins og raunin
varð á.
Klæði á vopnin
Áriö 1971 var svo haldið prófkjör
sjálfstæðismanna á Vestfjörðum
vegna komandi þingkosninga. Matt-
hías og Þorvaldur börðust harkalega
um fyrsta sætið og mátti Þorvaldur
láta í minni pokann. Vestfirskur
sjálfstæðismaður, sem sat í kjör-
dæmisráöi á þessum árum, sagði í
samtali við DV að ósamkomulag
þeirra félaga hefði verið slíkt að ráð-
ið hefði unnið mikið sáttastarf tO
þess að þeir gætu barist saman hlið
fyrir sér er sú hvort Þorvaldur hyggi
á sérframboð. Þorvaldur segist sjálf-
ur ekki hafa haft það í huga. Jafnt-
framt segist hann ekki hafa gefist
upp og ekki vera hættur í pólitík.
Fæstir munu gera ráö fyrir því að
hann taki sæti á hsta sjálfstæðis-
manna nema ef tækist að semja um
einhvers konar sættir mOli hans og
annarra frambjóöenda og hefur þá
heiðurssætið, þ.e. það neðsta veriö
nefnt sem ætti þá að sýna að engin
sárindi væru mOli Þorvaldar og
fiokksforystunnar.
Þeir Vestfirðingar sem DV ræddi
við eru varkárir í yfirlýsingum um
hugsanlegt sérframboð. Síðast kom
fram klofningsframboð úr Sjálfstæð-
isflokknum 1983 þegar Sigurlaug
Bjarnadóttir fékk ekki það sæti sem
hún sóttist eftir. T-listinn fékk tals-
verðan stuðning en var langt frá því
að koma manni að. Benda má á að
Guðjón Arnar Kristjánsson var á sín-
um tíma í þriðja sæti T-listans en
hefur tvisvar síöan átt sæti á D-list-
anum og nú í þriðja sæti eftir próf-
kjör. Þetta vilja heimildir DV meina
að sýni að ekki sé grundvöllur fyrir
klofningsfrámboði í röðum sjálfstæð-
ismanna.
Ennfremur benda menn á að með
tilkomu Kvennalista, Þjóðarflokks
og fleiri smærri framboða sé ekki sú
völ á lausafylgi í kjördæminu sem
áður var.
Því eigi Þorvaldur í rauninni engan
fýsilegan valkost, eftir tæplega aldar-
fjórðungs þingsetu, annan en þann
að draga sig í hlé eftir höfnun kjós-
enda í stað þess að hætta með reisn.
-Pá