Dagblaðið Vísir - DV - 03.11.1990, Blaðsíða 14

14
LJtgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SÍMI (91J27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Miðflóttaafl tungumála
Þegar leigubílar í Barcelona eru lausir, stendur ekki
lengur „libre“ á skiltinu í glugganum, heldur „lliure“
upp á katalónsku. Veriö er aö breyta götuskiltum úr
því, sem við köllum spönsku yfir á katalónska tungu.
Sama er að segja um matseðla veitingahúsa.
Þegar ferðamaður í Bárcelona reynir að gera sig skilj-
anlegan á eins konar spönsku, er hann vorkunnsamlega
spurður, hvort hann tah kastilísku, en svo er spánska
kölluð í Katalóníu. Samtalið færist venjulega yfir í
ensku, sem margir Katalónar taka fram yfir kastilísku.
Hið sama er að gerast í Valensíu, þar sem töluð er
katalónsk mállýska. Báðar þessar tungur eru á milli
frönsku og hefðbundinnar spönsku, sem töluð er á há-
sléttum Kastilíu. í humátt á eftir fylgja svo Galisíu-
menn, sem tala enn aðra tungu, er minnir á Portúgal.
Baskar á norðurströnd Spánar eru harðastir allra í
að afneita kastilísku. Jafnvel í ferðamannabæ á borð
við San Sebastian er búið að taka niður kastilísku götu-
skiltin og setja upp ný á baskamáli. Þannig hafa sér-
tungumálin blómstrað í nýfengnu lýðræði á Spáni.
Á Bretlandseyjum hefur í nokkur ár verið sjónvarpað
á velsku, sem er keltneskt mál í Wales. Nú er komin
hreyfmg á annað keltneskt mál, kornísku, sem töluð er
lítils háttar á skaganum fyrir sunnan, í Cornwall. Bók-
menntatímarit á kornísku kemur nú út tvisvar á ári.
Upplausnin í Sovétríkjunum hefur leitt til nýrrar
áherzlu á tungumál minnihlutahópa, sem haldið var
niðri, meðan miðstjórnaraginn var þrúgandi. Trúar-
brögð og tungumál eru fremst á oddi þeirra, sem reyna
að efla sjálfstæði gagnvart valdamiðjunni í Kreml.
Sjálft móðurlandið, Rússland, er að liðast í sundur,
því að einstök héruð hafa lýst yfir fuhveldi eða eru að
undirbúa það. Tartaraland, sem er suðaustur af
Moskvu, hefur lýst yfir fullveldi gagnvart Rússlandi,
sem hefur lýst yfir fullveldi gagnvart Sovétríkjunum.
Málin verða enn flóknari, þegar Baskírar, sem eru í
suðurhluta Tartaralands, lýsa yfir fullveldi gagnvart
Törturum, sem lýsa yfir fullveldi gagnvart Rússum, sem
lýsa yfir fullveldi gagnvart Sovétríkjunum. Þannig eru
víða minnihlutahópar innan í minnihlutahópum.
Samkvæmt einni mælingaraðferð eru töluð tæplega
200 tungumál í Sovétríkjunum. Það eru því ekki aðeins
fimmtán lýðveldi í Sovétríkjunum, sem óska eftir sjálf-
stæði, heldur ótal sjálfsstjórnarsvæði innan lýðveldanna
og jafnvel svæði innan sjálfsstjórnarsvæðanna.
Gorbatsjov forseti er að reyna að halda Sovétríkjun-
um saman með því að taka tillit til óska tungumálasvæð-
anna um sjálfsstjórn, þó þannig að utanríkismál og her-
mál, samgöngur og myntslátta, orka og hráefni, svo og
skattheimta verði áfram í höndum Kremlveija.
Ólíklegt er, að honum takist þetta, því að miðflótta-
afl tungumálasvæðanna mun hrifsa til sín meira af því
valdi, sem verður til skiptanna, og sum svæði munu
hreinlega yfirgefa ríkjasambandið að fullu. Miðstjórnin
í Kreml hefur ekki lengur aga eða tök á þróun mála.
í vörninni fyrir hönd ríkisheildarinnar munu Kreml-
veijar reyna eins og Kastilíumenn á Spáni eru að reyna
að gera, að læra af Svisslendingum, sem hefur tekizt
að halda uppi einingu í landi sínu með því að dreifa
töluverðum hluta miðstjórnarvaldsins til kantónanna.
Tími fjölþjóðavelda er hðinn. Með vaxandi lýðræði
munu tungumál og trúarbrögð ráða, hvernig fólk raðast
saman í ríki og í aðrar einingar fullveldis.
Jónas Kristjánsson
LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 1990.
Flugslys og
prestsmorð eignuð
leynistofnunum
Ríkisstofnanir sem starfa á laun,
leyniþjónustur og njósnanet af
ýmsu tagi, eru í eöli sínu stór-
háskalegar. í skjóli leyndarheim-
ildarinnar freistast stjómendur
þeirra til aö traðka á lögum og regl-
um þegar svo býöur viö aö horfa.
Og einstakir armar leyndarkerf-
anna geta átt þaö til aö setja sér
eigin markmið og vinna aö þeim
meö óprúttnum meöulum, án vit-
undar og jafnvel þvert gegn vilja
þeirra sem stjórnskipulega ábyrgð
bera á hlutaðeigandi stofnun. Enn
hefur ekkert það eftirhtskerfi fund-
ist, sem girðir fyrir þennan háska
af þeim sem starfa samkvæmt regl-
unni aö villa á sér heimildir.
Upp eru komin í Bandaríkjunum
og Frakklandi mál sem þykja mikl-
un tíöindun sæta og sanna enn einu
sinni hættuna sem fylgir leynd-
inni. Bandaríska sjónvarpsstööin
NBC kveðst hafa heimildir fyrir aö
rannsókn hafi leitt í ljós aö sprengj-
an sem grandaði flugvélinni Pan
Am 103 og 270 manns í desember
1988 hafi verið falin í farangri á
vegum Fíkniefnaeftirhts Banda-
ríkjanna (Drug Enforcement Adm-
inistration eða DEA). Og á opin-
berum vettvangi í París ríkir upp-
nám vegna sígilds, fransks
hneykslismáls. Þar blandast sam-
an leynilögreglustofnun, morö á
presti og tilraun til aö koma kunn-
um mönnum, þar á meðal ráö-
herra, í vandræði meö því aö leiða
þá í hommavændisgildru.
Pan Am 103 kom til jarðar í þorp-
inu Lockerbie í Skotlandi. Lög-
regluyfirvöld þar og í Bandaríkjun-
um hafa haft rannsókn málsins
meö höndum. Fyrir löngu sögðu
Skotar að komið væri á daginn í
hvaða tösku í farangursrými
sprengjan hefði leynst sem grand-
aði vélinni. Samt hefur engin niö-
urstaða veriö kunngerö af rann-
sókninni.
í fréttaflutningi í Bandaríkjunum
hafa öðru hvoru birst fregnir af aö
böndin bærust að hryðjuverka-
samtökum, og hafa þau ýmist verið
rakin til írans, Sýrlands eða Líbýu.
Bent hefur verið á að sumarið 1988
skaut bandarískt herskip íranska
farþegaflugvél niður yfir Hormuz-
sundi meí 290 manns. Getum hefur
verið leitt að því að tilræðið við Pan
Am 103 hafl átt að Vera hefnd fyrir
þann atburð.
Talsmenn samtaka bandarískra
aðstandenda þeirra sem fórust yfir
Lockerbie hafa kvartað yflr seina-
gangi á rannsókninni og þó alveg
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
sér í lagi að rannsóknarmenn lög-
reglunnar hafl ekki fengið aðgang
að niðurstöðum af sérstakri rann-
sókn leyniþjónustustofnana á at-
burðinum. Flugfélaginu Pan Amer-
ican var einnig neitað um þá vitn-
eskju sem þannig hefur fengist og
var svarið á þá leið að gegn banda-
rískum öryggishagsmunum stríddi
að láta berast út fyrir leyniþjón-
ustustofnanir, hvers þær hefðu
orðið áskynja um málið.
Slík svör eru jafnan gefin, þegar
talið er að birting upplýsinga gæti
svipt hulunni af duldum heimildar-
mönnum eða tvínjósnurum í leyni-
þjónustum óvinveittra ríkja. Nú
segja heimildarmenn National
Broadcasting Corporation að
ástæðan fyrir leyndinni sé að af-
drif Pan Am 103 hafi reynst afleið-
ing af notkun bandarísku stjórnar-
stofnunarinnar DEA á þessari ílug-
leið fyrir sendiboða sína, sem
laumað hefur verið inn í dreifikerfi
alþjóðlega fíkniefnamarkaðarins.
Menn á vegum DEA, einatt með
mál yfir höfði sér vegna fyrri fer-
ils, voru fengnir til að koma sér í
samband við heróíninnflytjendur í
bandarískum borgum og heróín-
birgðastöðvar í löndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs. Varninginn
fluttu þeir vestur um haf með við-
jcomu í Frankfurt, af því þar höfðu
yfirmenn DEA komið því til leiðar
við flugvallaryfirvöld og starfslið
afgreiðslu Pan Am að fikniefna-
sendingarnar sem DEA átti von á
voru settar um borð í flugvélar fé-
lagsins framhjá eftirliti og sluppu
því við hvers konar skoðun, svo
sem gegnumlýsingu, sem sérstak-
lega er ætluð til að finna faldar
sprengjur.
NBC segist svo frá að um borð í
Pan Am 103 hafi verið einn af sendi-
boðum DEA, rúmlega tvítugur Líb-
ani búsettur í Bandaríkjunum.
Hald heimildarmanna sjónvarps-
stöðvarinnar er að Austurlanda-
menn sem hann átti skipti við hafi
komist á snoðir um hverra erinda
hann gekk í raun og veru og komið
fyrir sprengju innan um heróínið.
Yfirlýst markmið DEA með því
að koma sínum erindrekum á laun
inn á fíkniefnamarkaðinn er auð-
vitað að afla með því móti sönnun-
argagna, einkum gegn viðtakend-
um í Bandaríkjunum. Komi í ljós
að með þessu hafi farþegaflugi ver-
ið bakaður aukinn háski með því
að virða að vettugi alþjóðlegar eft-
irhts- og öryggiskröfur, sem banda-
rísk flugmálayfirvöld eru manna
hörðust á að framfylgt sé, verður
það mikið áfall fyrir stofnunina.
Hún hefur tekið sér frest áður en
hún tjáir sig um fregn NBC. Einnig
er komin hreyfing á bandarískar
þingnefndir að kanna máhð.
Leynilögregluhneykslið í París er
þannig vaxið að Jean-Marc Dufo-
urg hefur verið rekinn úr starfi í
einni leynilegustu leynilögreglu-
stofnuninni og hggur undir grun
um að eiga aðhd að morði á ungum
mótmælendapresti. Hann hét Jos-
eph Dounce, var forustumaður
samtaka prestvígðra homma og
sást síðast í fylgd með þrem lög-
reglumönnum. Lík hans fannst svo
flett klæðum og hla útleikið úti í
skógi.
Dufourg snerist til varnar með
því að eiga viðtal við dagblaðið Le
Figaro og gefa þar til kynna að
hann hefði frá ýmsu að segja, ef í
það færi. Til að mynda hefðu yfir-
menn sínir falið sér að ráða
hommaskækjur í því skyni að
flækja í opinber hneyksli þrjá
kunna menn, þar á meðal Pierre
Arpaillange sem th skamms tíma
var dómsmálaráðherra í ríkis-
stjórn sósíahsta.
Þetta þótti Frökkum saga th
næsta bæjar og hefur ekki verið
um annað meira fjallaö i fjölmiðl-
um í liðinni viku. Málið hefur verið
rætt á þingi, Arpaillange hefur
höfðað mál til að fá þann angann
sem að honum snýr rannsakaðan
niður í kjölinn, og innanríkisráð-
herrann, flokksbróðir hans og yfir-
maður leynilögreglunnar, hefur
boðað frumvarp um aö komið skuli
á eftirliti af hálfu þingsins með slík-
um leynistofnunum.
Eftir er að sjá hverju það fær
áorkað í Frakklandi. Um langan
aldur hafa komið þar upp með
nokkru mhlibih leynilögreglu-
hneyksh. Eigast þar ýmist við mis-
munandi leynistofnanir eða ein-
hver þeirra leitast við að koma
höggi á aðha sem hún vill ná sér
niðri á, einatt stjórnmálamenn.
Eftir mikið fiaðrafok koðna þessi
mál svo yfirleitt niður þegar frá hð-
ur og athygli almennings beinist
ekki lengur að þeim, í hæsta lagi
er skuld skellt á einhverjar undir-
tyllur.
Magnús T. Ólafsson
Gígurinn í Lockerbie þar sem Pan Am 103 kom niður 21. desember
1988. Rústir hruninna húsa standa á gígbarminum.