Dagblaðið Vísir - DV - 27.04.1991, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1991.
15
Þá er kosningunum lokiö. Mikil
umskipti veröa meðal þingmanna.
Gamalreyndir stjómmálamenn
hverfa af sjónarsviöinu og ný and-
lit birtast á skjánum. Margir ágæt-
is menn og konur, sem lengi hafa
setið á þingi, gáfu ýmist ekki kost
á sér ellegar féllu í kosningunum.
Þaö er eftirsjá í flestum þeirra. Ég
legg ekki í að nefna nein nöfn,
gæti móögað einhvern með því að
gleyma honum í upptalningunni.
En nú bíða þeirra þau örlög að týn-
ast og gleymast og tilheyra sögunni
sem gleymir þeim jafnvel líka. Ekki
eru nema nokkrir dagar liðnir frá
kjördegi og samt er eins og heil ei-
lífð sé liðin í því tilliti að fyrrver-
andi þingmenn og sumir ráðherrar
eru gleymdir og grafnir. í póhtík
er engin miskunn og mörgum
sviðsvönum, fyrrverandi alþingis-
manninum mun reynast erfitt að
sætta sig við afskipta veröld, einir
og yfirgefnir. Þeir munu sakna
sviðsljóssins.
Mér telst til að tuttugu og fimm
splunkunýir þingmenn taki nú
sæti á alþingi. Aldrei áður hafa
jafnskýr kynslóðaskipti átt sér
stað. Flestir nýju þingmannanna
eru mannvænlegt fólk, vel mennt-
aðir og hafa getið sér gott orð á sín-
um vettvangi. Sumir munu spjara
sig, aðrir ekki. Það er lífsins gang-
ur. En öll eru þau, sem nú taka
sæti á alþingi, uppfull af spennu
og eftirvæntingu og hyggja á stóra
hluti og drjúgan frama. Enda eðh-
legt. í stjómmálum þurfa menn að
vera metnaðargjarnir. Vonandi
beinist sá metnaður í rétta farvegi.
Tryggð við flokka
Flokkamir hafa verið að hamast
við áð útskýra það fyrir þjóðinni
að úrslit kosninganna hafi veriö
sigur fyrir sig og sína. Alþýðu-
bandalagið telur sig sigurvegara
kosninganna með því að bæta við
sig einu prósentustigi. Alþýðu-
flokkurinn telur sig standa með
pálmann í höndunum vegna
sterkrar stöðu við stjórnarmynd-
un. Sjálfstæðisflokkurinn lýsir sig
sigurvegara með því að ná aftur
upp sama fylgishlutfalli og fyrir
átta ámm. Konurnar segjast hafa
sannað tilvem sína í pólitíkinni
með því að lifa þrennar kosningar
af. Framsóknarflokkurinn segir að
sigurinn sé fólginn í þvi að stjórnin
fékk meirihluta atkvæða.
Þannig draga menn ályktanir
sínar og útskýringar af saman-
burði viö aörar kosningar, aðra
flokka, aðrar spár. Það veröur eng-
um skotaskuld úr því að koma
standandi niður eftir kosninganótt.
Jafnvel Borgaraflokkurinn segir að
laun heimsins séu vanþakklæti.
Með öðrum orðum: það voru kjós-
endur sem léku af sér og töpuöu
en ekki Borgaraflokkurinn.
Ef menn skoða síðan línurit yfir
fylgi flokkanna síðastliðin þrjátíu
ár birtist okkur athyghsverð niður-
staða. Hún er sú að sáralitlar breyt-
ingar eiga sér stað frá einum kosn-
ingum til annarra. Við höfum mis-
munandi ríkisstjómir, alls kyns
ráðherra, búseturöskun, nýjar
kynslóðir á kjörskrá, efnahags-
kreppur og góðæri, hneykslismál
og sprengjuframboð.
Nú síðast búum við jafnvel í nýj-
um umheimi, þar sem múrar falla,
heimsveldi hðast í sundur og ný
álfa og nýir straumar blasa við á
sviði stjómmála og mannlífs. Öll
þessi þróun er að skapa nýtt sam-
félag og hér heima annars konar
þjóðfélag. Samt halda kynslóðir
kjósenda tryggð viö hina gömlu
flokka og endurnýja umboð þeirra
samkvæmt lögmáli sem er ofan og
utan við allar aðrar breytingar í
kringum okkur.
Hending ræður
í þessum kosningum vom óvana-
lega mörg sérframboð á ferðinni.
Þau endurspegla vaxandi óánægju
með flokkaskipan og hina pólitísku
samtryggingu. Engum nýjum
stjórnmálaflokki hefur tekist að
festa sig í sessi ef frá er talinn
Kvennalistinn. Hin sérframboðin
lifa ekki einar kosningar af og smá-
flokkakraðakið í kosningunum um
síðustu helgi reyndist vatn á myllu
gömlu flokkanna. Þau voru sjálfum
sér verst.
Þetta er í sjálfu sér miður vegna
þess að það er löngu tímabært að
stokka flokkakerfið upp, eins og ég
hef margsinnis fært rök fyrir. Fjór-
flokkamir gefa ekki rétta mynd af
skiptingu þjóðarinnar til vinstri og
hægri ef sú skilgreining er þá yfir-
leitt tÚ. Einhver stjómmálafræð-
ingur benti á að þessar kosningar
sönnuðu að stjórnmáhn væru að
færast öh inn á miðjuna. En þess
frekar er flokkaskiptingin villandi.
Það sem eftir stendur er sú stað-
reynd aö flokkarnir eru orðnir
hagsmunasamtök fyrir sjálfa sig.
Enda er niðurstaðan sú að þjóöin
fær sjaldnast þá ríkisstjórn sem
hún óskar sér og atkvæði á einn
flokk getur jafnvel leitt til þess að
annar flokkur njóti þess. Það er
hending hver verður ofan á. Við
sjáum til dæmis stöðuna eins og
hún er í dag, þar sem Alþýðuflokk-
urinn hefur skyndhega lykhað-
stöðu til stjórnarmyndunar og ræð-
ur því hver fær umboðið frá forset-
anum. Alþýðuflokkurinn bætti þó
varla við sig atkvæði frá síðustu
kosningum og hefur samtals 15%
fylgi meðal þjóðarinnar. Er þessi
lykilstaða Alþýðuflokksins í sam-
ræmi við vilja kjósenda?
Sú sjálfhelda, sem íslendingar
eru í á vettvangi stjórnmálanna,
leiðir og th þess að engin vitræn
skýring fæst á því hvort þjóðin
Laugardags-
pistOI
Ellert B. Schram
hafi verið að hafna áframhaldandi
vinstri stjóm eða gefa henni
traustsyfirlýsingu. Hending réð því
að stjórnarflokkarnir fengu 32
þingmenn í stað 33. Jöfnunarsæti
eins þingmanns og eins flokks
ræðst af nokkrum tugum atkvæða
þar sem misstór kjördæmi, tilvilj-
anakennt hlutfall og kannske kjör-
sókn úr einum hreppi skiptir sköp-
um.
Traust eóa vantraust
Með einum þingmanni í viðbót
hefði núverandi ríkisstjórn setið
áfram án þess að þurfa á Borgara-
flokki að halda. Með einum þing-
manni minna hangir meirihlutinn
á biáþræði en samt er það túlkun
Ólafs Ragnars og Framsóknar-
flokksins að þjóðin hafi samþykkt
áframhaldandi stjórnarsetu. Þetta
hefði Jón Baldvin eflaust líka gert
ef samstarfsflokkarnir hefðu ekki
gert það glappaskot að senda hon-
um tóninn í kosningabaráttunni.
Og af því Jóni Baldvin var mis-
boðið stefnir nú í viðreisnarstjórn
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks
og kúvendingu í valdaskipting-
unni. Meira þurfti ekki th.
Ef gengið er til kosninga, þar sem
kjósendum er boðið upp á ákveðin
stjórnarmynstur og stefnumörkun
hverrar ríkisstjórnar fyrir sig,
þyrftu stjórnmálamennirnir ekki
að velkjast í vafa um umboð sín að
loknum kosningum. Þá vissu kjós-
endur sömuleiðis hvað þeir kjósa
um. Það þýðir hins vegar lítið fyrir
Ólaf Ragnar eða reyndar hvern
sem er að lýsa því yfir fyrir kosn-
ingar að hver flokkur gangi sjálf-
stætt th kosninga og með óbundnar
hendur og beina jafnvel spjótum
sínum aö samstarfsmönnum sín-
um og koma síðan eftir kosningar
og halda því fram að kjósendur
hafi verið að taka afstöðu með eða
móti ríkisstjóm. Slíkur málflutn-
ingur er tvískinnungur og gengur
ekki upp.
Meðan mörkin milli stjómar og
stjórnarandstöðu em ekki skýrari
en raun ber vitni; meðan flokka-
skiptingin kemur í veg fyrir að skh-
in mhli vinstri og hægri eru óljós;
meðan kosningar eru ekki þjóðar-
atkvæðagreiðsla um Evrópumál,
stóriðju, skattamál, kvóta, land-
búnaðarstefnu, ríkisfjármál og svo
framvegis, er auðvitað enginn veg-
ur th að átta sig á því hvaða umboð
það er sem flokkarnir fá. Afleiðing-
in er sú að allir flokkar hafa frjáls-
ar hendur um hvaðeina og hvers
konar stjórnarsamstarf eins og
best hentar þeirra eigin hagsmun-
um. Kjósendur eru ekki spurðir.
Sjálfstæðisflokkurinn gæti þess
vegna tekið upp samstarf við Al-
þýðubandalagið, jafnvel þótt yfir-
gnæfandi líkur séu á því að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi ekki síst
hlotið stuðning út á það að koma
Alþýðubandalaginu úr ríkisstjórn!
Það er nefnilega ekki bara í
Kvennalistanum sem Macchiavelh
hefur áhrif. Hann situr beggja meg-
in samningaborðsins og aht um
kring.
Heilræði til Davíðs
Davíð Oddsson hefur fengið um-
boð til stjórnarmyndunar. Hann
mun snúa sér th Alþýðuflokksins
og er kannske búinn að því. Það
er eðlilegt að stærsti flokkur þjóð-
arinnar eigi sæti í ríkisstjóm og
stýri henni. Sjálfstæðismenn og
kratar eiga samleið í álversmálinu,
hafa líkar skoðanir á Evrópumál-
um og vilja báöir draga úr miðstýr-
ingu. í fljótu bragði mætti ætla að
þeir geti nálgast hvor annan í sjáv-
arútvegs- og landbúnaðarmálum.
Báðir munu þeir auðvitað fylgja
þjóðarsáttinni eftir, enda getur
engin ríkisstjórn setið hér deginum
lengur sem missir verðbólguna út
úr höndunum.
Erfiðustu mál þessara flokka
verða ríkisfjármálin. Fullyrt er að
nú vanti flmmtán mhljarða króna
til að endar nái saman og næstu
fjárlög verði afgreidd með greiðslu-
afgangi. Þetta er risavaxin upphæð,
ekki síst í ljósi þess að Sjálfstæðis-
flokkurinn verður að standa við
það kosningaloforð sitt að skattar
verði ekki hækkaðir. Hvað þýðir
þetta? Það þýðir niðurskurð; niður-
skurð á útgjöldum í tengslum við
búvörusamningana, samneysluna
og rekstur hins opinberra.
Það yrði óðs manns æði fyrir
væntanlega stjórnarflokka að af-
greiða þetta viðfangsefni með al-
mennum fyrirheitum um aö stefna
beri að og unnið skuli að og tryggja
beri. Niðurskurðinn verður að
negla niður strax í stjórnarsátt-
mála. Það heilræði get ég gefið
Davíð Oddssyni að ef hann múr-
og naglfestir ekki aðgerðirnar í rík-
isfjármálunum strax í upphafi mun
það aldrei takast á síðari stigum.
Það vel þekki ég til viðhorfa og
vinnubragða í þingflokki sjálfstæð-
ismanna að frestur á þvi átakamáh
er algjörlega vonlaus gálgafrestur.
Hann getur eins farið í gálgann
strax.
Alþýðuflokkurinn á ekki að ljá
máls á neinu öðru en undirskrifuð-
um ákvörðunum um niðurskurð
og aðgerðir ef kratamir meina það
á annað borð að koma þurfi skikki
á ríkisfjármálin. Enda er það for-
senda fyrir þjóðarsátt, forsenda
fyrir hehbrigöu efnahagslífi, for-
senda fyrir skynsamlegu stjórnar-
samstarfi. Alþýðuflokkurinn á að
selja sig því verði. Hann hefur
trompin á hendinni og á að stiha
Sjálfstæðisflokknum upp með völ-
ina og kvöhna. Það eru mín ráð th
Jóns Baldvins.
Að öðrum kosti hefur hann hinn
möguleikann sem er sá að snúa sér
aftur á hina hliðina, á vinstri vang-
ann. Þar vhja menn leysa ríkis-
fjármálin með hækkuðum sköttum
og hafa ekki farið dult með það.
Menn mega ekki gleyma þvi að sú
leið er enn opin ef við eigum okkur
ekki viðreisnar von.
Ellert B. Schram