Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.1991, Blaðsíða 32

44
LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 1991.
Tortryggni Loftleiðamanna
breyttist í hálfgert hatur
- útdráttur úr ævisögu Sigurðar Helgasonar, fyrrverandi forstjóra Flugleiða
Forstjórar Flugleiða: Siguróur Helgason, örn Ó. Johnson og Alfreð Elíasson. Þessi mynd var tekin skömmu eftir
að Sigurður fluttist heim að nýju.
- Nú fyrir jólin kemur út bókin „í
sviptivindum", ævisaga Siguröar
Helgasonar, eftir Steinar J. Lúðvíks-
son ritstjóra. Sigurður Helgason
hafði afskipti af íslenskum ílugmál-
um í tæp 40 ár. Hann kom inn í stjórn
Loftleiða á frægum byltingarfundi í
félaginu. í tæplega hálfan annan ára-
tug var hann framkvæmdastjóri
Loftleiða í Bandaríkjunum og átti
drjúgan þátt í að byggja upp það stór-
veldi sem Loftleiðir urðu a sínum
tíma. Eftir sameiningu Loftleiða og
Flugfélags íslands og stofnun Flug-
leiða árið 1973 kom Sigurður heim
og gerðist einn þriggja forstjóra fé-
lagsins. Hann gegndi síðan einn for-
stjórastöðu félagsins um árabil en á
árunum 1984-1991 var Sigurður
stjórnarformaður félagsins. í bók-
inni rekur Sigurður lífshlaup sitt og
þar kemur glögglega fram að ýmis-
legt, sem gerðist, var í meira lagi
sviptivindasamt.
Hér fer á eftir hluti 7. kafla bókar-
innar þar sem Sigurður fjallar um
það er hann var fenginn til þess að
koma heim frá Bandaríkjunum og
gerast einn af forstjórum Flugleiða:
Flugleiðir-
átök og togstreita
Með sameiningu Flugfélags íslands
og Loftleiða árið 1973 var stigið nýtt
skref í íslenskum atvinnurekstri.
Aldrei áöur í atvinnusögu landsins
höfðu tvö svo stór fyrirtæki samein-
ast og það sem gerði sameininguna
enn athyglisverðari var að félögin
höfðu lengst af háð harða, og jafnvel
harðvítuga samkeppni, eins og áöur
hefur komið fram í bókinni. Því
höfðu ýmsir, ekki síst þeir, sem voru
ókunnugir málum og stóðu utan við
þau, nokkrar efasemdir um að sam-
einingin gæti blessast. Það kom líka
fljótt í ]jós að ýmis ljón voru í vegin-
um. Kannski var það ekki nema eðli-
legt aö starfsfólk félaganna tveggja
liti í fyrstu ekki á sig sem Flugleiða-
fólk og reyndi að halda uppi merki
sinna gömlu félaga sem það hafði
jafnvel starfað hjá í áratugi. Flug-
mennirnir voru einna harðskeyttast-
ir þegar til lengdar lét og skapaði
afstaða þeirra hinu nýja félagi veru-
lega erfiðleika um tíma.
Það sýndi sig einnig fljótt aö meðal
stjómenda lifði enn í gömlum glæð-
um. Flest var reynt til þess að ágrein-
ingur kæmi ekki upp á yfirborðið og
þar liti sem flest slétt og fellt út. En
undir niðri kraumaði og það, öðru
fremur, varð til þess að erfiðlega
_ gekk að koma á fullri sameiningu,
svo sem að hafði verið stefnt með
samkomulaginu árið 1973.
Skömmu eftir sameiningu Flugfé-
lags íslands og Loftleiða var Sigurður
Helgason kallaöur heim frá New
York og hann varð einn þriggja for-
stjóra Flugleiða. Það var við ýmsa
eríiðleika að etja og honum fannst
of lítið miða í rétta átt, árangur sam-
einingarinnar lét á sér standa. Hann
taldi stjómkerfi félagsins leiða til
ómarkvissra vinnubragða og þar
kom að hann áformaði að fara frá
félaginu. Þá loksins var tekið af skar-
ið.
Annað vinnulag en
ég átti að venjast
Aðkoman hjá Flugleiðum var eins
og vænta mátti. Verið var að vinna
að ýmsum útfærsluatriðum samein-
ingarinnar og gekk það yfirleitt
snurðulítiö fyrir sig. Mér var fengin i
skrifstofukompa frammi á gangi.
Örn hafði viðlíka kompu, en þeir
Kristján og Alfreð voru hins vegar
með ágætar skrifstofur á besta stað
í húsinu. Út af fyrir sig var þessi
vinnuaðstaða óviðunandi, ekki síst
fyrir mig sem bæði var góðu vanur
og eins þurfti mjög oft aö taka á
móti mönnum sem áttu erindi við
mig. Var þáoftast ekki um annað að
ræða fyrir mig en að fara með þá í
fundarherbergi sem var á öðrum
stað í húsinu.
Það sem kom mér hvað mest á
óvart eftir að ég hóf störf hér heima
var hversu vinnulag manna var allt
öðru vísi en ég hafði vanist á þeim
tæpum þrettán árum sem ég var
búinn að vera í Bandaríkjunum. Það
ríkti strax „bírókratíst" andrúmsloft
hjá Flugleiðum. Það gekk mjög erfið-
lega að fá það sem beðið var um og
aUt stjórnkerfið var mjög þungt í
vöfum. Mér fannst líka fólk vera í
endalausum fríum, pásum, matar-
timum eða kaífitímum. Stundum
fannst mér það ekkert ganga sem ég
var að gera og lét það fara í taugarn-
ar á mér. Auðvitað átti ég að vita það
að vinnulag á íslandi var allt öðru
vísi en vestra þar sem gífurlegt fram-
boð var af fólki og þeir voru einfald-
lega látnir hætta sem stóðu sig ekki.
Ég var bara orðinn öðru vanur og
það tók góðan tíma fyrir mig að kom-
ast „inn í kerfið“ hérna, ef svo má
að orði komast.
Yfirmenn kyntu
undirtogstreitu
Fyrsta árið höföum við ærinn
starfa við að koma á þeirri hagræð-
ingu í rekstrinum sem sameiningin
bauð upp á. Umtalsverður spamaður
náðist á mörgum sviðum og veitti
ekki af þar sem ytri rekstrarskilyrði
voru mjög slæm bæði á árinu 1973
og árið 1974. Rúmu ári eftir að Flug-
leiðir tóku til starfa hafði starfsfólki
fækkað um 130. Var fækkunin aðal-
lega á söluskrifstofunum, en einnig
náðist sparnaöur í almennu skrif-
stofuhaldi. Uppbygging Loftleiða og
Flugfélags íslands var mjög ólík.
Skrifstofur Flugfélagsins voru yfir-
leitt litlar og fámennar og voru þær
því fremur lagðar niður en Loftleiða-
skrifstofurnar. Þegar farið var að
segja upp starfsfólki, eða færa það
til, myndaðist strax togstreita og
jafnvel tortryggni. Stór hluti starfs-
fólksins leit enn á sig annað hvort
sem Flugfélagsfólk eða Loftleiðafólk
og því miður gekk illa að stilla saman
strengi þess svo það yrði Flugleiða-
fólk. Það hjálpaði heldur ekki að ein-
staka áhrifamenn kyntu frekar undir
þessum viðhorfum heldur en að slá
á þau. Var Aifreð EUasson meðal
þeirra, en hann virtist strax loka sig
inni í einhverjum ímynduðum Loft-
leiðaheimi og telja það skyldu sína
að draga taum fyrrverandi starfs-
manna Loftleiða, hvernig svo sem
mál voru í pottinn búin. Örn tók hins
vegar töluvert öðruvísi á málum,
jafnvel þótt lengi eimdi eftir af Flug-
félagsviðhorfum hjá honum. Ég leit
hins vegar á mig sem Flugleiðamann
frá fyrsta degi. Það var búið að sam-
eina félögin og því voru það hags-
munir hins nýja félags sem fyrst og
fremst áttu að vera í fyrirrúmi. Þessi
viöhorf mín, og það að ég skyldi ekki
skilyrðislaust taka undir viðhorf Al-
freðs og þeirra manna sem stóðu
honum næstir, sköpuðu endalausa
tortryggni þeirra í minn garð og átti
hún jafnvel eftir að breytast í hálf-
gert hatur þegar tímar liðu.
Upphlaup vegna
eignamatsins
Eins og áður hefur komið fram var
ákveðið, þegar félögin sameinuöu
starfsemi sína, að Landsbanki ís-
lands tilnefndi þijá óvilhalla menn
til þess að meta eigur félaganna.
Ragnar Ólafsson, sem var einn virt-
asti hæstaréttarlögmaður landsins,
var formaöur nefndarinnar og með
honum í henni voru þeir Guðlaugur
Þorvaldsson prófessor og Guðmund-
ur Bjömsson verkfræðingur. Félögin
tilnefndu síðan fulltrúa sína til þess
að starfa með nefndinni og afla henn-
ar þeirra upplýsinga sem hún taldi
sig þurfa. Flugfélag íslands tilnefndi
Axel Einarsson lögmann, en Axel var
mjög vel metinn maöur og afskaplega
laginn við það sem hann tók sér fyr-
ir hendur. Framkoma hans, ein út
af fyrir sig, varð til þess að vinna
honum traust. Stjórn Lofitleiða ákvaö
að tilnefna Grétar Br. Kristjánsson
lögmann fyrir sína hönd. Ég var mjög
ósáttur við þá ákvöröun og óttaðist
að Grétár myndi ekki halda nógu vel
á málinu fyrir okkur. Ég þóttist vita
að nefndin hefði þá tilhneigingu að
jafna hlut félaganna sem mest og því
var mjög áríðandi fyrir Loftleiðir að
hafa duglegan og útsjónarsaman
mann til þess að vinna með nefndar-
mönnunum og koma ár okkar sem
best fyrir borð.
Vinna matsnefndarinnar tók lang-
an tíma og það var ekki fyrr en 6.
febrúar 1976 að hún lagði matsgjörð
sína fram. Niðurstaða nefndarinnar
var sú að heildareignir félaganna
væru um 1,3 nnlljarðar króna sem
skiptust þannig aö eign Loftleiða var
685 milljónir króna og Flugfélagsins
um 597 milljónir króna. Eignarhlut-
follin voru því sem næst 54% Loft-
leiðir og 46% Flugfélagið. Þetta voru
í raun allt aðrar tölur en við höfðum
verið að tala um þegar eignaskipti
voru rædd í sameiningarviðræðun-
um og vitanlega urðu margir
óánægðir, þeirra á meðal ég. Ég gerði
mér þó grein fyrir því að á þeim tíma,
sem leið frá því að sameiningarvið-
ræðumar hófust og þangað til að
þeim lauk, versnaði staða Loftleiða
stórlega. Félagiö gekk daglega á eigið
fé. Því til sönnunar má nefna að í
árslok 1970 var eiginíjárstaða Loft-
leiða jákvæð um 498 milljónir króna
en í árslok 1973 var hún orðin nei-
kvæð um 3.649 milljónir króna. í
Bandaríkjadölum var þessi upphæð
jákvæð um 565.670 dollara árið 1970
en neikvæð um 4.344.552 dollara árið
1973 og hafði staðan því versnað um
tæpar 5 milljónir dollara á tímabil-
inu. Séu þessar fjárhæðir reiknaðar
til núvirðis samkvæmt byggingavísi-
tölu er um meira fjón að ræða, eða
alls um 800 milljónir króna. Hefði
verið gengið frá samningum í árs-
byijun 1972, svo sem til stóð, þá hefði
þetta hlutfall orðið allt annað. Sjálfur
hafði ég búist við því að hlutföllin
yrðu eitthvað nálægt 60% Loftleiðir
og 40% Flugfélagið. En niðurstaða
nefndarinnar var „hæstaréttardóm-
ur“. Báðir aðilar höfðu skuldbundið
sig til þess að hlíta úrskurði nefndar-
innar. Þar varð engu um breytt.
Talað um stuld
Það varð mikið fiaðrafok út af nið-
urstöðum nefndarinnar. Alfreð El-
íasson og þeir sem stóðu honum
næstir tóku hana mjög nærri sér. Það
heyrðist talað um stuld og annað eft-
ir því. Þótt ég ætti sjálfur talsverðra
hagsmuna að gæta vegna hlutabréfa-
eignar minnar í Loftleiðum og niður-
stöður nefndarinnar þýddu í raun
fiárhagslegt tjón fyrir mig, þá fannst
mér það ekki skipta öllu máli. Úr því
sem komið var skiptu Flugleiðir
meginmáli og hvemig því félagi
vegnaði í framtíðinni. Þegar ég hélt
þessum sjónarmiðum fram og var
ekki óðfús að taka undir gagnrýni á
störf nefndarinnar, sem í raun var
tilgangslaust, þá var það óðar túlkað
þannig af gömlu félögunum mínum
í Loftleiðum aö ég væri orðinn hallur
undir Flugfélagsarminn og að þeir
væru þar með komnir í minnihluta
í nýja félaginu!
Ákveðinn í að fara
frá Flugleiðum
Samkvæmt samkomulaginu, er
gert var við sameiningu Loftleiða og
Flugfélags íslands árið 1973, skyldi
fyrsti aðalfundur hins nýja félags,
Flugleiða, vera árið 1976. Þurfti
reyndar lagabreytingu til þess að
slíkt væri mögulegt. Þegar fyrsti að-
alfundurinn nálgaðist var farið að
huga að því hveijir tækju sæti í
stjóm og hvaða stjórnskipulag ætti
að vera til frambúðar. Var nú í raun
komið að því sem um hafði verið tal-
aö að fyrstu árin væri einskonar að-
lögunartími hjá félaginu, ætlaður til
þess að sníða ýmsa agnúa af, sem
óneitanlega urðu í sambandi við
sameininguna, og þá einkum og sér
í lagi varðandi starfsmannahaldið.
Mér varð það snemma ljóst að menn
hefðu tæpast kjark til þess að taka á
málunum í tengslum við aðalfundinn
og þegar 16. febrúar 1976 tilkynnti
ég einstökum stjórnarmönnum að ég
teysti mér ekki til þess að taka áfram
þátt í stjórnamefndinni að óbreyttu
ástandi. Voru þau mál, svo og hversu
margir menn ættu sæti í stjórninni,
nokkuð til umfiöllunar á næstu vik-
um. Það var eindregin skoðun mín
að stjórnin væri alltof stór og að
fækka bæri í henni. Ræddi ég þetta
við Öm, Óttarr Möller og Axel Ein-
arsson og voru þeir allir sammála
mér í fyrstu. Þegar farið var að
kanna máhð nánar kom í ljós að
menn vom yfirleitt tregir að gefa
stjómarsæti sín eftir og var þá strax
farið að hörfa og jafnvel að tala uin
að fiölga þyrfti í stjóminni til þess
að sætta öll sjónarmið. Þetta þótti
mér ekki góðs viti.
Vildu óbreytt
fyrirkomulag
17. mars ræddum við Örn Ó. John-
son saman um framtíðarskipulag
stjómunar hjá félaginu. Ég lagði að
Emi að taka að sér stjórnarfor-
mennskuna og kvaðst hann tilleiðan-
legur að gegna því starfi í tvö til þijú
ár til viðbótar, en lýsti því jafnframt