Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.1991, Blaðsíða 38

50
LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 1991.
Merming
Handbók sem
leitað verður til
f t*.
Fjöldi mynda prýðir Heiðurshross, af hrossum einum sér og hryssum með afkvæmum
eins og þessi mynd sýnir.
Fyrir nokkru birtist viðtal í Tímaritinu
Eiðfaxa við Kristin Hugason hrossaræktar-
ráðunaut. Þar var hann spurður álits á vænt-
anlegri bók Jónasar Kristjánssonar um nið-
urstöður kynbótadóma árin 1990-1991. Orð-
rétt segir þar: „Reyndar hafði mér aldrei flog-
ið í hug að nokkur maður myndi setja þessar
upplýsingar óyfirfarnar á prent. Því vil ég
biðja hestafólk að hafa í huga að bók Jónas-
ar hefur ekki heimildargildi fyrir hið eigin-
lega kynbótastarf." Þetta er harður dómur
en því miður órökstuddur þar sem dæmi eru
ekki nefnd skoðun hans til áréttingar. Þaö
var því með nokkurri eftirvæntingu að ég
opnaði bók Jónasar. Bókin hefur að geyma
ættbók ofangreindra ára og ættartré þeirra
hesta sem þar hlutu sæti ásamt þeim hryss-
um sem náðu I. verðlaunum þessi tvö um-
Bókmeimtir
Albert Jóhannsson
rædd ár, auk fleira efnis.
Við lestur bókarinnar hef ég ekki rekist á
villur í ættfærslu eða tölulegum upplýsing-
um um aldur, einkunnir eöa niðurstöður
dóma enda er mér kunnugt að gögn þessi
hafa verið borin undir eigendur eða umráða-
menn hrossanna. Þeir hafa greinilega lagt
sig fram um aö hafa þær sem gleggstar og
réttastar enda ættir hrossanna raktar aftur
í sjöunda ættlið en ekki þriðja eins og gert er
í Hrossaræktinni, svo að dæmi sé nefnt til
samanburðar. Það kæmi mér því ekki á óvart
þó að hrossaræktendur leituðu fyrst upplýs-
inga í þessari bók ef þeir vildu fræðast nánar
um ættir hrossa sinna í framtíðinni.
Höfundur bókarinnar Heiöurshross er
kunnur aö því að fara sínar eigin götur, burt-
séð frá því hvað aðrir samferðamenn gera.
Það sést m.a. á þeim orðum sem hann notar
um þau atriði sem mynda hrossadóma. Út í
þaö verður ekki farið nánar hér en sumt af
þeim tillögum er til bóta. Erfiðara á ég með
að sætta mig við hvaöa meðferð landafræðin
hlýtur. Ásahreppur í Rangárvallasýslu heitir
Ásar en það nafn kannast ég aðeins við á
sveit norður í Húnaþingi. Þá eru lögbýli í
nánd við kauptún eða þorp færð þangað, t.d.
Sandhólaferja í Djúpárhreppi sögð í
Þykkvabæ og Tjaldhólar í Hvolhreppi taldir
á Hvolsvelh. En þetta breytir engu um gildi
bókarinnar sem uppsláttarrits í tengslum við
hrossarækt.
Höfundur bókarinnar nýtir vel þá mögu-
leika sem tölvuvinnsla skapar til fjölbreytni.
Aftast er skrá yflr eigendur þeirra hrossa
sem þarna er fjallað um. Þar kennir að sjálf-
sögðu margra grasa en lestur þeirrar skrár,
svo og upplýsingar aftar um bæi þá sem
hrossin koma frá, færa mér heim sanninn
um það að í raun réttri skiptist eigendur
og/eða uppalendur hrossa í tvo hópa: Þá sem
hér er fjallað um, temja hross og koma með
þau til dóms og hina sem láta viðurkennda
hrossarækt lönd og leið, temja ekki eða sýna
undaneldishross og leita lítt eða ekki á þau
mið þeirra hrossa sem þessi bók fjallar um.
Þá eru hross flokkuð hér eftir lit. Sú skrá
leiðii glögglega í ljós hveru hrossum af sum-
um litum fer fjölgandi, t.d. brúnum og jörpum.
Aftast í bókinni eru hrossin skráð eftir
tölvukerfi Bf. ísl. (Bítölu, sem höf. nefnir
svo) Kynbótagildisspá Bf. ísl. fylgir hins veg-
ar ekki hér með enda ærir það óstöðugan
að reyna að fylgjast með henni þar sem hún
breytist ár frá ári.
Skrá er yfir þá bæi og staði sem hrossin
koma frá. Hún talar sínu máli og er afar fróð-
leg. Hún sýnir okkur svo að ekki verður um
villst að sumir ræktendur eru virkari en
aðrir og fleiri hross koma til dóms og hljóta
viðurkenningu úr sumum héruðum en öðr-
um.
Flestar myndir bókarinnar eru teknar af
Eiríki Jónssyni. Hann hefur að mínum dómi
leyst verk sitt mjög vel af hendi og tekist að
sýna falleg hross í því formi sem þeim hæfir.
Nokkuð vantar á að upplýsingar bókarinn-
ar séu samfelldar, niðurstöður dóma á öðrum
stað en mynd og ættargraf. Það vafðist þó
ekki fyrir mér að nota bókina þrátt fyrir það
og vafalaust er hún fallegri með þessari upp-
setningu.
Heiðurshross er fyrst og fremst handbók
sem leitað verður til ef þess gerist þörf að fá
upplýsingar um ættir og dóma. Höfundur á
þakkir hestamanna skildar. Það er ekki hægt
annað en aö dást að elju hans og áhuga. Ef
til vill eigum við eftir að líta augum sambæri-
leg verk um þau hross liðinna ára sem okkur
vantar enn upplýsingar um?
Heiðurshross
Höfundur: Jónas Kristjánsson
Útg.: Hestabækur, Seltjarnarnesi 1991
Heykvísl og gúmmískór
Þessi prósabók Gyrðis Elíassonar er allsér-
stæð. Hann hefur áður sent frá sér skáldsög-
ur og smásögur auk ljóðabóka. En hér eru
rúmlega tuttugu þætti á 80 bls. Ég segi þætt-
ir frekar en sögur, því í fyrsta lagi eru þetta
mjög stuttir textar, 2-5 bls. hver. í öðru lagi
gerist yfirleitt ekkert í þeim, altént er flest
óbreytt í sögulok. Um hvað snúast þessir
textar þá? Þeir virðast flestir gerast í bæ úti
á landi. Stundum má þekkja Akranes, en lík-
legt virðist að aðrir þættir gerist á minni
stöðum. Sameiginlegt er þó kyrrð, fátt fólk
eða ekkert ber fyrir augu, og það lætur lítið
að sér kveða. Oftast kemur fram sögumaður
sem talar í fyrstu persónu, og segir þá tölu-
vert frá sjálfum sér. Hins vegar er mjög
breytilegt hver sögumaður er. Stundum
barn, stundum einbúi á óákveðnum aldri,
eða einstæður faðir með bam, kemur fyrir
að hann sé kvæntur og samvistum við konu
sína og bam. Tvívegis er sögumaður draug-
ur, og einu sinni köttur.
Undiralda
Beint samhengi er ekki sjáanlegt miili ein-
stakra texta nema einu sinni. í sögunni „Yfir
trébrú" er sögumaður drengur sem fer með
foður sínum að heimsækja prest sem býr
einn í húsi. Drengurinn „veit að hann er
áskrifandi að dularfullum tímaritum þessi
prestur." Og mun aftar í bókinni kemur sag-
an „Himnastiginn" og segir frá uppgjafar-
presti sem býr einn í litlu húsi, er áskrifandi
að kiltritunum Playboy og Penthouse, og
þekur alla veggi hjá sér með nektarmyndum
stúlkna úr ritunum. Annars er einkum dreg-
ið fram að þetta sé lítt áberandi maður, geng-
ur bara um bæinn, þar sem hann þekkir
engan, situr á bókasafninu og les þjóðsögur.
En hér er undiralda, sem lítið ber á. Auk
nektarmyndanna er helst að telja að hann
fer upp á þak eina andvökunóttina til að
negla niður lausar plötur, en reiður granni
tekur oröalaust af honum hamarinn. Og text-
anum lýkur á því að prestur klöngrast aftur
upp stiga á þakið, liggur þar og lætur rigna
upp í sig. Engin skýring er gefin á neinu, en
sé titill sögunnar, „Himnastiginn", tengdur
Bókmenntir
Örn Ólafsson
við starf mannsins, virðist hann vera að leita
guðs, enda þótt ekkert sé hér ótvírætt. Og
það er eitt af mörgu sem gerir söguna dæmi-
gerða fyrir bókina. í annarri sögu segir frá
manni sem býr einn í húsi meö barnungri
dóttur sinni. Hún á efitt með að keppa við
dagblað um athygli hans, og saknar móöur
sinnar látinnar. En sögumaður er draugur,
sem bíður eftir því aö stelpan fari í skóla og
maðurinn í vinnuna. Þá ætlar draugsi að fá
sér kaffibolla, og seinna kannski að ryksuga,
hann er heima allan daginn. Þetta minnir á
heimagangandi húsmóður, einnig leikur
draugurinn á munnhörpu, en móðirin lék á
blokkflautu. Þessi undiralda sameiginlegra
atriða gerir tómið eftir móðurina enn átak-
anlegra en eUa, sem og einvera draugsins,
sem er fullur af umhyggju. Ég nefni það í
leiðinni, þótt aukaatriði sé, að hann segist
vera „fyrsti meðaladraugur á íslandi, brugg-
aður fyrir miðja síðustu öld.“ En það hefur
skáldið væntanlega lesið úr orðinu, því í einu
heimildinni sem ég hefi getað fundið um
meðaladraug (Gráskinna hin meiri II, 37),
var slíkur draugur vakinn upp með venjuleg-
um hætti, en síðan komið fyrir í meðali.
Undur
Auk drauga eru hér dverghestar, urrandi
silungar, ýmis dýr tala, sum hlusta á útvarp,
hrútur er drykkfelldur, og fleira mætti telja
Myndskreytingar eftir Elías B. Halldórsson
tylgja sumum sögum í Heykvísl og gúmmi-
skór.
af því tagi. En það er ævinlega sagt frá svona
atriðum eins og ekkert sé, eða öllu heldur
eins og hversdagslegustu fyrirbæri væru. í
einum texta segir sögumaður bara frá því
að hann tíni bláber í hlíð fyrir ofan bæinn,
tali við gamlan mann um hesthús og horfi á
stúlku við stangarveiðar. Allt eins hvers-
dagslegt og hægt er, en inn í það er skotið
tveimur línum sem stinga í stúf viö þetta;
þess efnis, að fyrir þúsundum ára hafi drek-
ar flogið yfir þetta svæði. Ekkert meir, og
við umhugsun virðist líklegt að líf þessara
dreka hafi ekki veriö neitt merkilegra en líf
fólksins sem sagt er hér frá, þaö líf er þá
ekki síður „ævintýralegt" en þetta ævintýra-
lega efni um drekana. I annarri sögu er eng-
in skýring gefin á því að maður lætur græða
á sig hreindýrshorn, og hann eyðir því bara
ef fólk fer að tala um það. En greinilega verð-
ur hann þarmeð í stíl við drykkjufélaga sinn,
hrútinn. Sá er hins vegar vondur með víni,
en hyrndi maðurinn er ljúfur og rólegur.
Horn mannsins voru söguð af honum dauð-
um, svo þau má enn sjá á vegg hjá prestin-
um, þetta er eins og sönnunargögn þjóðsagn-
anna. En hom hrútsins eru eins og tákn
lundernis hans, vaxa honum næstum því oní
augu, og hann brýtur allt og bramlar með
þeim.
Þessi frásögn hefur ramma sem er athyglis-
verður, ekki síst af því að hann kemur ekk-
ert við hana; sögumaður hlustar á gamla
menn segja þessa sögu, sjálfur sofnar hann
í sögulok út frá henni. Og þetta minnir á
annan pólinn í mörgum textamia, samvistir
foreldra og barna eru einkar alúðlegar, sú
hlýja getur líka birst í samvistum dýra og
kvenna, gamalla og barnungra. En hinn póll-
inn er einmanaleiki sem ekki er haft orð á,
en verður þeim mum átakanlegri fyrir bragð-
ið, t.d. í fyurrnefndum sögum um prestinn.
Þessir mörgu stuttu textar eru eins og
grunneiningarnar úr lengri sögum Gyrðis,
en nú eru þær ótengdar á yfirborðinu. Það
reynir þá meira á lesendur að sjá undir yfir-
borðiö, en þar er töluvert að finna. Fyrst er
þó að sjá; eins og ævinlega lýsir Gyrðir
hversdagslegustu hlutum myndrænt, svo að
hlutirnir virðast lifa sjálfstæðu lífi, án tí.1-
gangs utan við. Þaö tengist aftur öllum þess-
um reimleikum og undrum sem hér ber fyr-
ir, enda sýna þeir óbeint inn í sálir persóna
sem fátt segja beinlínis af tilfinningum sín-
um. Hér birtist einkanlega einmanaleiki og
skerandi þrá eftir tilfinningasambandi.
Þetta er ágæt bók, en mér finnst lengri
sögur Gyrðis áhrifameiri, vegna þess að þar
er stígandi í heildinni sem ég finn ekki hér.
Gyröir Elíasson: Heykvísl og gúmmiskór.
Mál og menning 1991, 89 bls.