Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1992, Blaðsíða 32

4
LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1992.
Reykjavík fyrr og nú
„Núerveður
til að skapa"
Harrastaðir árið 1928 - mynd Stefán Thorarensen
Harrastaðir árið 1992 - DV-mynd Brynjar Gauti
Suður í Skerjafirði er skemmtileg
og fjölskrúðug þyrping einbýlis-
húsa á ölliun aldri. A þeim slóðum
iðkaði meistari Þórbergur
Mullers-æfingar sínar, allsber í
fjörunni, og þar hitti Tómas Guð-
mundsson Drottin á fornum vegi
og hóf með honum endurbætur á
heiminum eins og frá er greint í
ljóðinu.
Höfn og stóriðja
í Skerjafirði
Þéttbýliskjami á þessum slóðum
á m.a. rætur að rekja til glæstra
drauma Einars skálds Benedikts-
sonar og ýmissa fjársterkra at-
hafnamanna fyrri tíma. Drauma
um Port Reykjavík - stóra haf-
skipahöfn við Skerjaíjörð, virkjun
Þjórsár, rekstur áburðarverk-
smiðju og uppskipun frá Skeija-
firði á áburði til útflutnings.
Nú eru það helst götuheitin
„Fossagata“ og „Þjórsárgata“ sem
minna á þessi stórfenglegu áform
Umsjón:
Kjartan Gunnar
Kjartansson
er aldrei sáu dagsins ljós. En íbúða-
byggð á þessum slóöum dafnaði
engu að síður allt frá öðrum áratug
aldarinnar og í byrjun seinni
heimsstyqaldar náði nokkuð sam-
felld byggð frá Skildinganesi og allt
norður að Skiidinganeshólum þar
sem nú eru Hjónagarðar Félags-
stofnunar stúdenta.
Litli og stóri
Skerjafjörður
í stríðinu setti flugvallargerðin
strik í þessa byggð. Fjöldi húsa
varð að víkja fyrir vesturflugbraut-
inni en byggðin klofnaði í tvennt,
norður- og suðurhluta eða - eins
og málvenjan kveður á um - Litla,
og Stóra-Skerjaljörð. Upphaflega
töluðu þó Reykvíkingar ætíð um
byggðina suður í Skildinganesi en
ekki um Skeriafjörðinn eins og síð-
ar varð alsiða.
Þorp fremur
en hverfi
Aðkomumenn sem setjast að í
Stóra-Skeijafirði, sunnan flug-
brautar, verða þess fljótlega varir
að þeir hafa flutt í þorp, fremur en
venjulegt borgarhverfi.
Fyrir þessu eru ýmsar ástæður.
íbúðabyggðin á sér sögu sem sjálf-
stæð heild og sem reyndar tilheyrði
ekki Reykjavík heldur var í lög-
sagnarumdæmi Seltjamamess
fram til 1932. í hverfmu býr ennþá
fjöldi fólks sem komið er yfir miðj-
an aldur, sem fætt er í Skeijafirðin-
um, þekkist vel innbyrðis og kann
skil á sögu húsanna og íbúum
þeirra. Auk þess er það töluvert
algengt að böm þessa fólks reisi sér
hús við foðurleifðina eða þar í ná-
grenninu enda vora upphaflegu
byggingalóðimar í Skeijafirðinum
óvenju stórar. Þá má geta þess að
flugvöllurinn hefur einangrað
hverfið frá öðram borgarhlutum
og skerpt mjög útlínur svæðisins.
Höfuðból
og önnur hús
Eftir stríð varð nokkurra ára
stöðnun í húsasmíðum við Skerja-
fjörðinn en um 1960 tóku að risa
þar einbýlishús og hefur þeim fjölg-
að jafnt og þétt síðan. Ýmsir helstu
mektarmenn samfélagsins hafa
komið sér þar vel fyrir í gerðarleg-
um einbýlishúsum við sjávarsíð-
una.
Reykvíkingar úr öðrum borgar-
hvérfum leggja gjaman lykkju á
sunnudagsbíltúrinn suður í
Skeijafórð í því skyni að skoða
þessi hýbýh stórlaxanna. En það
breytir ekki hugmyndum hinna
innfæddu Skerfirðinga um það
hver séu helstu höfuðbóhn á þess-
um slóðum. Það era Reynistaður,
Austumes og Harrastaðir.
Eggert Claessen, hri., bankastjóri
og síðar stjórnarformaður Eim-
skipafélagsins, byggði Reynistað í
bæjarstæði gamla Skildingames-
bæjarins og nefndi hús sitt eftir
Reynistað í Skagafirði þar sem afi
hans og nafni, Eggert Briem, var
sýslumaður. Ingimar Brynjólfsson,
stórkaupmaður og annar eigandi,
I. Brynjólfsson og Kvaran, bjó í
Austumesi og byggði nýtt hús á
lóðinni en Stefán Thorarensen,
apótekari í Laugavegsapóteki,
byggði Harrastaði. Þessi hús era
öðrum fremur stolt þeirra Sker-
firðinga sem muna fyrri tíma.
Harrastaðir
Skerfirðingum brá því illa á Þor-
láksmessu um síðustu jól þegar
eldsvoði stórskemmdi Harrastaði á
örskammri stundu. í fljótu bragði
virðist húsið svo illa farið að eng-
um kom í hug að það verði endur-
reist. Gamhr Skerfirðingar höfðu
því gjaman orð á því að mikil eftir-
sjá yrði af húsinu.
Harrastaðir vora sennilega fah-
egasta húsið í Skeijafirðinum að
öhum nýjum einbýhshúsum þar
með töldum. Húsið er látlaust og
stílhreint en yfirveguð hlutíoh þess
ljá því einstæðan þokka.
Þá er herbergjaskipan og aht fyr-
irkomulag innan dyra sérlega hag-
anlegt. Að sunnanverðu og garð-
megin á neðri hæð era þijár sam-
hggjandi stofur, hljóðfærastofa
með htlum útbyggðum blómaskála,
bókhlaða í miðju og borðstofa með
dyrum út í garð. Búrskápar og
rúmgott eldhús era að norðan-
verðu en aöahnngangur og stór for-
stofa í vesturenda og er stigi úr
forstofunni upp á loft þar sem era
fiögur svefnherbergi og lágt
geymsluloft þar fyrir ofan.
Stefán apótekari
Stefán byggði húsið eftir danskri
verðlaunateikningu árið 1928.
Hann var um margt athyghsverður
maður. Hann var um árabil einn
atkvæðamesti apótekari landsins,
formaður Apótekarafélags íslands
um tuttugu ára skeið, heiðursfélagi
þess og sat lengi í skólanefnd Lyfia-
fræðingaskólans.
En jafnframt var hann áhuga-
samur kunnáttumaður á ýmsum
öðrum sviðum eins og m.a. má sjá
á gömlu myndinni af Harrastöðum
sem hér birtist og sem hann tók
sama árið og húsið var byggt.
Þá var Stefán aha tíð mjög áhuga-
samur um búskap og hugðist reka
bú á Harrastöðum en viðbyggingin,
hægra megin á myndunum var
upphaflega hesthús og fiárhús.
En það var langt suður að Harra-
stöðum frá Reykjavík árið 1928 og
leiðin oft ill yfirferðar á vetram.
Þá var það mikih ókostur að sækja
þurfti aht neysluvatn upp í Gríms-
staðaholt. Stefán seldi því Harra-
staöi og flutti aftur th Reykjavíkur
árið eftir en keypti þess í stað Salt-
vík á Kjalarnesi þar sem hann undi
glaður við sveitastörfin þegar tími
gafst á sumrin.
Aðrir eigendur
Á fyrri hluta fiórða áratugarins
bjó á Harrastöðum Bjöm Bjöms-
son, kaupmaður og veitingamaður,
seni stofnsetti Hressingarskálann
og rak Bjömsbakarí. Bjöm var al-
bróðir Áma guhsmiðs en háhbróð-
ir þeirra, sammæðra, var Haraldur
Ámason kaupmaður. Þegar Bjöm
flutti af landinu um miðjan fiórða
áratuginn, keypti húsið finnskur
konsúh, Lúðvík Andersen, og bjó
hann þar fram undir stríðslok.
Árni kaupmaður, sonur Háraldar
Árnasonar, átti húsið og bjó í því á
árunum 1944-52 en meðal sona
Árna er Bjami í Brauðbæ sem
kveðst eiga mjög skemmtilegar
endurminningar frá þessum
bernskuslóðum.
Á þeim árum var útihúsið nýtt á
hinn fiölbreytilegasta hátt. Þar var
m.a. þvottahús, strauherbergi, bíl-
skúr, kartöflugeymsla, geymsla
fyrir skotvopn og skotfæri hús-
bóndans, vínkjahari og samkomu-
staður fyrir krakkana í hverfinu
sem hafa þá líklega ekki haft að-
gang að skotvopnunum og áfeng-
inu. Þá hafði Sigfús Halldórsson,
tónskáld og listmálari, vinnustofu
í útihúsinu um skeið en hann var
fiölskylduvinur þar á bæ.
Sturla Friðriksson erfðafræðing-
ur átti Harrastaði og bjó þar í
fimmtán ár th 1967 en byggði sér
síðan einbýhshús sem stendur
spölkorn suðvestur af húsinu.
Þá keypti Harrastaði Friðrik Sig-
urbjömsson sem þar bjó til dauða-
dags árið 1986. Ekkja hans, Hall-
dóra Helgadóttir, bjó síðan áfram í
húsinu þar th eldsvoðann bar að.
Friðrik var sonur Sigurbjörns Þor-
kelssonar í Vísi. Hann var um tíu
ára skeið lögreglustjóri í Bolungar-
vík, starfaöi við Morgunblaðið um
skeið og var síðan skrifstofustjóri
Háskólans.
Úr öskunni
í endurreisn
Þegar ég ákvað að fialla um
Harrastaði í einum þessara Reykja-
víkurpistla gerði ég ráð fyrir að
skrifin yrðu minningargrein um
gamalt hús sem brátt heyrði sög-
unni th. Sú frétt kom því skemmti-
lega á óvart að Guðmundur Jóns-
son húsasmíðameistari hefði nú
nýverið keypt húsið og lóðina,
harðákveðinn í því að koma Harra-
stöðum í upprunalegt horf og búa
þar sjálfur. Telur hann langhag-
kvæmast að byggja húsið aftur upp
þrátt fyrir umtalsverðar bruna-
skemmdir.
Og þar heldur réttur maöur á
hamrinum því Guðmundur er
þjóðkunnur hagleikssmiður sem er
jafnframt flestum fremri í endur-
bótum gamaha húsa. Hann var
m.a. yfirsmiður við Bessastaða-
stofu og Viðeyjarstofu og stjómaði
endurbyggingu Iðnaðarhússins í
Lækjargötu eftir brunann þar 1986.
í ljóði Tómasar Guðmundssonar,
Nú er veður th að skapa, sem vikið
var að hér í upphafi, segir skáldið
frá því er hann mætir Drottni á
fömum vegi í Skeriafirðinum. - Og
Drottin segir við skáldið:
„Nú er vor um allan geiminn!
Nú er veður th að skapa!
Og lengi hef ég ætlað mér
að endurbæta heiminn."
Síöan greinir ljóðið frá því hvern-
ig skáldið og Drottinn endurbæta
heiminn í sameiningu.
Það fer engum sögum af því hvort
Guðmundur húsasmíðameistari
hafi hitt Drottin á förnum vegi í
Skeijafirðinum. Engu að síður er
full ástæða th að óska honum veð-
urs til að skapa þar og endurbæta.