Dagblaðið Vísir - DV - 22.02.1992, Blaðsíða 2

2
LAUGARDAGUR 22. FEBRÚAR 1992.
Fréttir
Bréfið til Davíðs Oddssonar, í heimsókn í ísrael, sem setti þjóðfélagið á annan endann:
„Á íslandi býr kunnur
stríðsglæpamaður nasista"
- sagði í bréfinu. - Deildar meinlngar um sekt eða sakleysi Eðvalds Hinrikssonar
Ásakanir þær, sem birtar eru á hend-
ur Eðvald Hinrikssyni í bréfi því er
forsætisráðherra fékk afhent á fyrsta
degi heimsóknar sinnar í israel, eru
mjög alvarlegar.
I bréfinu segir meðal annars:
„Á íslandi býr Evald Mikson sem
nú er þekktur sem Eðvald Hinriks-
son og er kunnur stríðsglæpamaður
nasista er framdi grimmdarverk á
gyðingum og íbúum Eistlands á
árum síðari heimsstyijaldarinnar.
Mikson var aðstoðarlögreglustjóri
Fréttaljós
Jóhanna Margrét
Einarsdóttir
pólitísku lögreglunnar í Tallinn,
Harju Prefecture, og er sakaður um
að hafa í þessu embætti ekki einung-
is gefið út handtökuskipanir á hend-
ur gyðingum heldur einnig að hafa
myrt þá. Á meðal fórnarlamba hans
var hin 14 ára gamla Ruth Rubin sem
hann nauðgaði áöur en hann myrti
hana. Mikson vann einnig að yfir-
heyrslum í Gestapo í fangabúðum
þeirra í Tartu og var einn þeiria sem
unnu að því að skipuleggja þjóðemis-
hreyfmguna í Omakaitse í Vonnu. Á
báðum þessum stöðum er hann sak-
aður um að hafa tekið virkan þátt í
ofsóknum og morðum á óbreyttum
borgurum."
Sjálfur segist Eðvald vera saklaus
af öllum þessum atriðum. Sjálfsagt
verður ekki hægt að skera úr um
sekt eða sakleysi Eðvalds nema ítar-
leg rannsókn fari fram á máh hans.
Heimildir á huldu
Wiesenthal-stofnunin í Jerúsalem
hefur rannsakað mál Eðvalds en
Simon Wiesenthal, nasistaveiðarinn
frægi, hefur einnig gefið út yfirlýs-
ingar um mál hans. Það var gyðing-
urinn Yakov Kaplan sem sendi Wies-
enthal-stofnuninni í Jerúsalem bréf
með úrklippum úr eistnesku blaði.
Þar var greint frá nafni Eðvalds Hin-
rikssonar og aö hann byggi á ís-
landi. Kaplan þessi bjó í Eistlandi en
flúði þaðan árið 1941, nokkrum dög-
um eftir hemám Þjóðverja. Eðvald
segist ekkert þekkja til þessa manns.
Ekki liggur ljóst fyrir hvaða sann-
anir Wiesenthal-stofnunin hefur
undir höndum og stofnunin neitar
staðfastlega að gefa upp hvaðan hún
hafi heimildir sínar.
Það er þó ljóst að hún byggir ákær-
ur sínar að hluta til á skráðum vitnis-
burðum sem koma fram í bókinni
Grímulausir morðingjar eftir Ants
Saar. Hún fjallar um réttarhöld sem
I skugga Þríðja
ríkisins
Þegar innrásarher Hitlers réðst
inn í Eistland í ágúst 1941 er
talið að alls 4500 gyðingar hafi
búið í landinu. Einungis tíu
manns af þessum hópi voru á
lífi í stríðslok.
Utanríkisráðuneyti
Eistlands:
Eðvald Hinriksson er ekki sekur um
neina glæpi, síst af öllu gegn þjóð
gyðinga.
Wiesenthal-stofnunin:
Á meðal fórnarlamba hans var hin 14
ára gamla Ruth Rubin sem hann
nauðgaði áður en hann myrti hana.
Ævisaga Eðvalds:
í Svíþjóð voru leidd fyrir rétt 33 vitni
og vitnuðu 27 þeirra Eðvald í hag en 6
þeirra vitnuðu á móti honum.
Jaak Tirikall:
Forseti hæstaréttar Eistlands segir
eðlilegt að mál Miksons verði tekið
upp fyrir eistneskum dómstólum.
Efraim Zuroff:
Ég er afar undrandi á því að utanríkis-
ráðuneyti Eistlands skuli láta fara frá
sér slíka yfirlýsingu.
Einar Sanden:
Mikson var valdalaus í pólitisku lög-
reglunni og því ekki á færi hans að
gefa fyrirskipanir.
Wiesenthal-stofnunin:
Mikson framdi grimmdarverk á gyð-
ingum og íbúum Eistlands á árum síð-
ari heimsstyrjaldarinnar.
Davtð Oddsson:
Ásakanirnar eru alvarlegar. Málið
verður tekið fyrir á næsta ríkisstjórnar-
fundi.
fóru fram yfir meintum stríðsglæpa-
mönnum í Tallinn í Eistlandi árið
1961. Sérstakur kafli í bókinni er
helgaður Mikson, eða Eðvald eins og
hann heitir á íslensku. Simon Wies-
enthal segir aö vitað sé um vitni að
meintum glæpum Eðvalds sem býr í
Tel-Aviv.
Eövald segist vita við hvem Wies-.
enthal eigi - það sé forríkur gyðingur
sem búi í Venesúela og sé milljóna-
mæringur.
„Ég hef sagt frá því opinberlega
hvemig hann vann fyrir KGB í Eist-
landi. Nú vill hann hefna sín.“
Efraim Zuroff, yfirmaður Wiesent-
hal-stofnunarinnar í Jerúsalem, seg-
ir hins vegar að hann kannist ekki
við þetta vitni sem Simon Wiesenthal
sé að vísa til.
„Þetta er einhver misskilningur,"
sagði hann.
Taldi Zuroff að ef einhver gyðingur
hefði orðið vitni að meintum glæpum
Eðvalds í Eistlandi væri hann ekki á
lífi nú.
Eðvald Hinriksson komst heldur betur f sviðsljós fjölmiðlanna i vikunni.
DV-mynd GVA
Hins vegar segir Zuroff að það
megi búast við að vitni að meintum
stríðsglæpum Eðvalds séu á lífi í
Eistlandi og í Pétursborg. Hefur
hann látið hafa eftir sér að í Péturs-
borg búi gyðingur nokkur sem lifði
af atburðina í Eistlandi.
Nú stendur yfir leit í Eistlandi aö
einhveijum sem geti vitnaö um
stríðsglæpi Eðvalds.
Eftir að Eistland fékk sjálfstæði á síð-
asta ári var leyfður aðgangur að skjala-
söfnum í landinu sem höfðu verið lok-
uð til þess tíma. Sagnfræðingamir Ein-
ar Sanden og Peter Pye em báðir sann-
færðir um að á ríkisskjalasafhinu í
Tallinn sé að finna skjöl sem sanni eða
afsanni sekt Miksons. Hins vegar á eft-
ir að rannsaka þau.
Vissi um Rubin-feðginin
Sanden segist hafa vitað um tilvist
Rubin-feðginanna sem Eðvald er
sakaður um að hafa drepið en hann
hafi ekki vitað að þau feögin tengd-
ust honum á einhvem hátt. Það séu
nýjar upplýsingar sem þurfi rann-
sóknar við. Raunar segir hann að
Eðvald hafi ekki haft nein völd í póli-
tísku lögreglunni í Tallinn. Það hafi
þvi ekki verið á hans færi að gefa
fyrirskipanir um eitt eða neitt. Hann
sé því sannfærður um sakleysi hans.
Ekki framið neina glæpi
Raunar hefur farið fram rannsókn
í eistneska utanríkisráðuneytinu á
málum Eðvalds og í yfirlýsingu, sem
ráðuneytið sendi frá sér, segir að
Eðvald sé ekki sekur um neina glæpi
og síst af öllu gegn þjóð gyöinga.
Einar Sanden hefur einnig látið
fara fram rannsókn á sínum vegum
í utanríkis- og dómsmálaráðuneyti
Eistlands. Niðurstaða hans er sú að
engar sannanir finnist fyrir sekt Eð-
valds.
Efraim Zuroff segist afar undrandi
á að utanríkisráðuneyti Eistlands
skuli láta fara frá sér slíka yfirlýs-
ingu.
Hvort rannsókn utanríkisráðu-
neytisins er nægjanlega marktæk
skal ósagt látið en hún mun byggjast
eingöngu á dómsniðurstöðu í Svíþjóð
frá árinu 1947. En áriö áður kom
Eðvald fyrir rétt í Svíþjóð aö eigin
ósk þvi hann vildi, eins og haft hefur
verið eftir honum, láta hreinsa af sér
allan áburð um meinta stríðsglæpi.
í ævisögu Eövalds kemur fram að
33 vitni hafi verið leidd fyrir rétt. 27
þeirra vitnuðu Eðvald í hag en sex
þeirra á móti honum.
Síðan fóru fram önnur réttarhöld
í Eistlandi árið 1961 yfir meintum
stríðsglæpamönnum úr seinni
heimsstyrjöldinni og þar var Eðvald
sakfelldur fyrir stórfellda glæpi eins
og kemur fram hér að framan.
Hver á að gera hvað?
Stofnun Simons Wiesenthal í ísrael
segist vilja fá Eðvald ákærðan en
þeim sé sama hvar hann verði dreg-
inn fyrir rétt, hvort það verði á ís-
landi, í ísrael eða Eistlandi. Lögfróð-
ir menn hér heima vita ekki almenni-
lega hvemig á að taka á máli Eðvalds
eða hvað sé í hvers verkahring.
Eftir að Davíö Oddsson forsætis-
ráðherra hafði tekið við bréfinu í
Ísraelsfor sinni sagði hann aö vissu-
lega væru ásakanimar á hendur
Eðvald mjög alvarlegar. Málið yrði
því tekið fyrir á næsta ríkisstjómar-
fundi sem verður væntanlega eftir
hélgi.
Dómsmálaráöuneytið í ísrael hefur
gefið út þá yfirlýsingu að þarlend
stjómvöld muni ekki krefjast þess
að Eðvald verði dreginn fyrir dóm
vegna meintra stríðsglæpa.
Eistlendingar virðast hins vegar
ekki vita í hvom fótinn þeir eiga að
stíga.
Utanríkisráðuneytiö þar í landi
segir að málið sé alfarið íslendinga;
það sé þeirra mál hvort hann verði
ákærður.
Forseti hæstaréttar Eistlands, Jaak
Tírikall, segir hins vegar að það sé
eðlilegt að mál hans verði tekið upp
fyrir eistneskum dómstólum.
Davíð Þór Björgvinsson, dósent í
lögum, segir að það sé ákvörðun rík-
issaksóknara hvort málið verði tekiö
upp hér á landi.
„En á hitt ber að líta að málið er
mjög sérstakt og það er langt síðan
þessi meintu brot voru framin, auk
þess sem þau voru framin í öðm
landi. Það þýðir að manni finnst það
mjög ótrúlegt að ríkissaksóknari taki
það upp hjá sjálfum sér að fara að
rannsaka málið.“
Davíð segir að það sé eðlilegast að
ríkisstjórnin beini þeim tilmælum til
ríkissaksóknara að hann rannsaki
málið telji hún ástæðu til.
„Hins vegar þarf aö undirstrika að
honum er ekki skylt að fara eftir slík-
um óskum," segir Davíð.
Sjálfur segist Eðvald vita að mál
hans verði skoðuð til hlítar í Eist-
landi og þá muni sakleysi hans koma
í ljós. Hann segist eiga boð um að
koma til Eistlands næsta sumar en
ekki mun ljóst hvort hann ætlar að
þiggja heimboðið.
Raunar virðast Eistlendingar mjög
undrandi á þvi hvers vegna nú er
allt í einu farið að grafast fyrir um
málefni Miksons, eins og hann er
kallaður þar.
Evinga Loov, einn af forsvars-
mönnum gyðingasamtaka í Tallinn,
segist vera afar undrandi á því hvers
vegna málið sé dregið fram í dags-
ljósið nú því það sé orðið svo gam-
alt. Það þjónaði vart tilgangi að sækja
mál á hendur svo öldruðum manni.
Fjaðrafok á íslandi
Mál Eðvalds Hinrikssonar hefur
valdið miklu pólitísku fjaðrafoki hér
á íslandi. Það éitt út af fyrir sig
hvemig staðið var aö því að afhenda
Davíð Oddssyni forsætisráðherra
bréfið þegar hann kom til ísraels
þykir forkastanlegt. Honum hafði
ekki verið gert viðvart um að til stæöi
að afhenda honum þetta bréf eða
hvað í því stæði.
„Ég varð undrandi og hafði orð á
því við þá,“ segir Davíð sem taldi að
utanríkisráðuneytið væri að afhenda
sér bréfið með ásökunaratriðunum á
hendur Eðvald fyrir Wiesenthal-
stofnunina:
Prótókollstjóri forsætisráðuneytis-
ins sagði að það mætti kalla afhend-
ingu bréfsins klúður.
„Reglan er sú í opinberum heim-
sóknum að gestinum sé ekki komið
í óþægilega aðstöðu. Það er óalgengt
að þaö komi upp slík óþægindi í opin-
berum heimsóknum," sagði prótó-
kollstjóri.
Jón Baldvin Hannibalsson utanrík-
isráðherra lýsti því yfir að hann hefði
tekið næsta leigubíl út á flugvöll og
farið heim.
Eftir allt fjaðrafokið, sem varð hér
heima vegna afhendingar bréfsins,
hafa komið fram nýjar upplýsingar
sem þykja ekki síður fréttnæmar. í
Morgunblaðinu í gær er greint frá
því að það hafi alls ekki verið fulltrú-
ar frá utanríkisráöuneyti ísraels sem
afhentu Davíð bréfið. Utanríkisráðu-
neytið beri enga ábyrgð á því heldur
hafi það verið fulltrúar frá Wiesent-
hal-stofnuninni í Jerúsalem sem af-
hentu Yngvi Yngvasyni bréfið. Hon-
um hefði skilist að það væri frá utan-
ríkisráðuneytinu.