Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1993, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1993
15

i
•: J . - ■

Konungdæmum fækkar á íslandi
Á íslandi eru mörg umdæmi
smákónga. Margir eru farnir að
halda, að ekki sé hollt að púkka
undir þá. Tökum dæmi af sveitarfé-
lögunum. Nú sitja um ellefu hundr-
uð manna í sveitarstjómum, mæta
annað veifið á fundi og vasast í
málum þegnanna. Þetta eru bæjar-
stjómir og hreppsnefndir með til-
heyrandi rekstrarkostnaði. Þegar
að því kemur, að taka þarf ákvarð-
anir, rekst eitt á annars hom. Smá-
kóngxmum semur kannski ekki.
Flestir sjá þeir máhn í of litlum
einingum.
Með öllum framfórunum, ekki
sízt bættum samgöngum, er komið
í ljós, að þegnunum vegnar betur,
séu einingarnar stærri. Með sam-
starfi nýtist fjármagnið sveitarfé-
lögimum betur. Stærri einingar
yrðu í stakk búnar til að veita þegn-
unum meiri og betri þjónustu. Hin-
ar litlu ganga einfaldlega ekki upp
rekstrarlega. Þær era bara leifar
frá fyrri tímum, og við verðum að
komast inn í nútímann - aldamót
nálgast óðfluga. Um þetta er og
verður slegizt víða um land nú í
haust.
Fólk kýs
20. nóvember
20. nóvember verður gengið til
almennra kosninga um samein-
ingu sveitarfélaga og kosið um til-
lögiu- um nýja skiptingu hvers
landshluta í sveitarfélög. Þama er
um að ræða tfilögur umdæma-
nefnda í hveijum landshluta. At-
kvæði um þær tfilögur verða greidd
í sérhveiju sveitarfélagi, sem málið
mun taka tíl. Hljóti tiUaga
umdæmanefndar meirihluta í
sveitarfélagi við almennna at-
kvæðagreiðslu, skal viðkomandi
sveitarstjóm fara að undirbúa
sameiningu.
Breytingamar virðast ekki ætla
að verða neitt smáræði. Víða er
þessa dagana verið að ganga frá
tUlögum, og formenn umdæma-
nefnda ríða um hémð tíl að ræða
málin. TUlögumar verða tílbúnar
fyrir miðjan september. Heyrzt hef-
ur hvert stefnir í sumum lands-
hlutanna. Menn ræða um mikla
fækkun sveitarfélaga á Suðurnesj-
um, jafnvel að sveitarfélögum þar
verði fækkað í eitt. Það yrði sveit-
arfélag með yfir 15 þúsund íbúa,
álíka stórt og stærstu bæir fyrir
utan Reykjavík. Á Austurlandi
stefnir í, að fram komi tUlögur frá
umdæmanefnd um fækkun sveit-
arfélaga úr 30 í 8. Kunningi minn,
kunnugur málum, heldur, að þetta
verði samþykkt á Austurlandi. Á
Vestfjörðum er í gangi hörð rimma
um hugmyndir um fækkun sveit-
arfélaga úr um 30 í 4. Á Vestur-
landi virðast vera að fæðast tiUög-
ur um fækkun sveitarfélaganna úr
tæplega 30 jafnvel aUt niður í 4, en
hugsanlega eitthvað fleiri, t.d. 9-11.
Beðið er tiUagna um aðra lands-
hluta. Fækkun sveitarfélaga getur
orðið mikil á Suðurlandi og Norð-
urlandi eystra, en á Norðurlandi
vestra em menn taldir íhaldssam-
ari (það eru framsóknarmenn).
Helmingur með
færri en 200
Nú em 196 sveitarfélög á landinu.
Mörg þeirra eru aUtof UtU. í 47
hreppum era færri en 100 íbúar,
og í 53 eru íbúar mUU 100 og 200.
Það segir sig sjálft, að þessi smæð
hentar ekki í nútímaþjóðfélagi.
SameiningarmáUð hefur verið
lengi á dagskrá. Því þokaði nokkuð
síðustu árin. Sveitarstjómamefnd
ræddi aðaUega þijár leiðir, sem
kæmu til greina tU að ýta á efdr
sameiningu.
í fyrsta lagi taldi nefndin, að tíl
áUta kæmi að halda áffam að vinna
að sameiningu í „smápörtum". Þá
gæti farið svo, taldi nefndin, að
fjöldi sveitarfélaga yrði brátt 50-60.
TU greina kæmi, að engar opin-
berar aðgerðir yrðu gerðar, aðeins
yrði hvatt til sameiningar.
Þegar fækkun um 28
En sú steftia, sem er athygUsverð-
ust, er að heU hémð eða sýslur
mynduðu sveitarfélög. Þau gætu
þá orðið um 25 á landinu öUu. Aðal-
reglan yrði, að ekki yrðu færri en
þúsund íbúar í hveiju sveitarfélagi.
Niðurstaðan var síðan samþykkt
með lögum frá alþingi í vor. Á þeim
grundvelh gera umdæmanefndim-
Laugardags-
pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
ar nú tUlögur, sem kosið veöur um
hinn 20. nóvember.
Smám saman hefur þokazt í átt
tíl fækkunar hreppa á síðustu
árum. Með sameiningu hefur sveit-
arfélögum fækkað um 28 á síðustu
tíu ámm. Þar hafa UtU og máttlaus
sveitarfélög víða sameinast í eitt
stærra og öflugra. Hið stærra sveit-
arfélag hefúr betur getaö fuUnægt
kröfum um þjónustu við þegnana
og sinnt skyldum sínum. Þá verður
sveitarfélaginu auðveldara að taka
við stærri verkefnum en áður.
ÆskUeg þróun væri einmitt sú,
að miðstjómarvaldinu í Reykjavík
yrði dreift. Efla þarf heimastjóm í
einstökum héraðum. Þetta var á
dagskrá Heimastj ómarsamtak-
anna í síðustu þingkosningum. Sá
flokkur fékk Utið fylgi, en grunn-
tónn í stefnunni var réttur. Þetta
gerist nú víða í Evrópu, að heima-
sfjórn eflist og miðstjórnarvaldi er
dreift. Það ætti að teljast mikUvæg-
ur þáttur í lýðræðinu. En til þess
að þetta geti gerzt, þarf að stækka
sveitarfélögin á landinu. Hin Utlu
geta ekkert. Þau em bara eins og
konungdæmi, sem „smákóngar"
stýra og em að monta sig með.
Þessum konungdæmum þarf að
fækka mikið. Á því hagnast þegn-
amir.
Ríkiðvasast
í ofmörgu
Annað veifið em umræður um,
að færa þurfi fleiri verkefni frá rík-
inu til heimamanna, sem viti betur,
hvers íbúarnir þarfnast. Ríkið er
nú að vasast í ýmsum málum, sem
bezt ættu heima í höndum heima-
manna. Kerfið er nú mgUngslegt.
TU þess að heimamenn geti axlað
stærri byrðar, þarf að efla sveitar-
félögin og auðvitað sjá þeim fyrir
tekjum.
Vafalaust er flutningur ríkis-
stofnana út á landsbyggðina erfitt
mál og óhagkvæmt í mörgum tíl-
vikum. En heima í héraði gætu ris-
ið eins konar útibú slíkra stofnana,
sem önnuðust mál fyrir heima-
menn. Of mikið vald er í Reykjavík.
Tökum nokkur dæmi um ástand-
ið.
Ríkið viU færa málefhi grunn-
skólanna öU tíl sveitarfélaga. Nú
er þar samknUl. Sveitarfélögin sjá
um byggmgamar, en ríkið greiðir
launin.
Ríkið rekur heUsugæzlustöðv-
amar, en sveitarfélögin ættu að
taka við því. Klúður er um málefni
aldraðra. Nú reka sveitarféiög
dvalarheuniU aldraðra, en ríkið
rekur hj úkmnarheimiU aldraðra.
Þama era stórir málaflokkar,
sem era eðUleg verkefni sveitarfé-
laga.
Nefna má umhverfismálin. Nýjar
kröfúr era gerðar inn hirðingu
sorps.
í náttúruvernd væri rökrétt, að
sveitarfélög rækju þjóðgarða eins
og SkaftafeU.
íhaldsmenn
saman í púkk
Þetta em örfá dæmi. Sama hvert
Utið er, hvarvetna blasa við verk-
efni, sem sveitarfélög í stærri ein-
ingum ættu að sinna fremur en rík-
ið.
Hvað hafa menn þá við samein-
ingu að athuga? Auðvitaö þykir
sumum smákóngunum vafalaust,
að eitthvað tapist. Menn sefja fram
rök um, að það, sem mæU mest
gegn sameiningu sveitarfélaga, sé
óttinn við, hvað verði um minni
sveitarfélögin, þegar stórir kjarnar
verði komnir. Hætt sé við, að þétt-
býUð ráði of miklu.
Því er til að svara, að stækkunin
gefst betur út frá sjónarmiði heUd-
arinnar. í rauninni ættu íbúar
þeirra hreppa, sem nú era Utlir,
líka að graeða á öUu saman.
Sameining sveitarfélaga er nú
ekki deilumál milU ríkisins og
Sambands íslenzkra sveitarfélaga.
TiUögur um undirbúning og fram-
kvæmd væntanlegra kosninga hafa
fyrst og fremst komið frá sveitarfé-
lögunum. Samband íslenzkra sveit-
arfélaga hefur mælt með gífurlegri
fækkun sveitarfélaga á landinu.
SífeUt fleiri gera sér grein fyrir
kostum sameiningar.
En menn eiga efdr að takast á
um þetta. Fólk getur verið minnugt
deUna, sem urðu um kjördæma-
breytinguna á sínum tíma. Þar
lögöu allir íhaldsmenn landsins
saman í púkk tíl að hindra framfar-
ir og ríghalda í það gamla.
Skiptingin nú er ekkert heUög,
þótt hún hafi gUt lengi. Það er tím-
anna tákn, að kjamar skipti æ
meira máU, og fólk í þéttbýU verði
jafnrétthátt fólki í dreifbýU. Þetta
þarf líka að gerast í kjördæma-
skiptingunni.
Setja þarf smákóngana af.
Haukur Helgason