Dagblaðið Vísir - DV - 30.03.1996, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 30. MARS 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Þróun bankakerfisins
Afkoma viðskiptabankanna batnaði á síðasta ári.
Hagnaður íslandsbanka, Búnaðarbanka og Landsbanka
nam alls 709 milljónum króna. Hagnaður bankanna var
291 milljón króna meiri en árið þar á undan. Þrátt fyrir
bata er staðan ekki viðunandi. Arðsemi eigin fjár bank-
anna nam 4,9 prósentum í fyrra en 3 prósentum árið
1994.
Frá því er greint í Viðskiptablaðinu að um áramótin
hafi eigið fé bankanna numið um fjórtán milljörðum
króna og um síðustu áramót var það komið í nær 14,9
milljarða króna. Eðlilegt er að gera kröfu til þess að arð-
semi eigin fjár sé að minnsta kosti um 10 prósent á ári.
Til þess að standa undir þessari arðsemi hefðu bankarn-
ir þurft að skila sameiginlega nær einum og hálfum
milljarði króna í hagnað.
Birgir ísleifur Gunnarsson seðlabankastjóri kom inn á
arðsemi eigin fjár bankanna í ræðu sinni á aðalfundi
bankans í fyrradag. Hann sagði hana of litla og ekki
yrðu verulegar breytingar þar á nema til kæmi aukin
hagræðing. Ekki léki vafi á því að breyting ríkisbanka í
hlutafélög gæti orðið til þess að auðvelda nauðsynlega
hagræðingu.
Bankarnir halda uppi dýru útibúaneti um land allt.
Mörg dæmi eru um fleiri en eitt útibú á smáum stöðum.
Samræming á þessu kerfl og fækkun útibúa er aðkall-
andi. Sú vinna er þegar hafrn og heldur væntanlega
áfram. Fólk nýtur áfram bankaþjónustu þótt ekki sé um
að ræða mörg útibú á sama stað. Einnig verður að líta
til þéttbýlisins. Bankaútibú eru þar gjaman hlið við
hlið. Það er ofrausn. Seðlabankinn hefur bent á að
bankaútibú séu allt of mörg eða sem svarar einu útibúi
fyrir aðeins um 1300 íbúa.
Afkoma stærstu sparisjóða er betri en viðskiptaban-
kanna. Arðsemi þeirra er viðunandi eða nær tíu prósent
af eigin fé. Bót, bæði banka og sparisjóða, milli ára stafar
einkum af verulegri lækkun afskriftarframlaga.
Miklar breytingar hafa orðið á íslensku bankakerfi
undanfarin ár. Jóhannes Nordal, fyrrverandi seðla-
bankastjóri, rifjar þetta upp í Viðskiptablaðinu. Banka-
kerfið hefur verið opnað, vextimir em frjálsir og sam-
keppni hefur aukist bæði innan bankakerfisins og milli
bankakerfisins og annarra íjármálastofnana, ekki síst
verðbréfamarkaðarins.
Það sem vantar aðallega, segir seðlabankastjórinn
fyrrverandi, er samkeppni utan að. Lítið hefur orðið úr
erlendri samkeppni. Bankakerfið er lokað að því leyti að
engir erlendir aðilar eru virkir á markaðnum. Vandinn
er sá að erlendir aðilar telja íslenska markaðinn of lít-
inn og því ekki áhugaverðan.
Aðrar leiðir em þó fyrir hendi til þess að koma á
virkri samkeppni. Tæknin og bankafrelsið gera íslensk-
um aðilum gerlegt að eiga bein samskipti við erlenda
banka. Með þessum hætti geta fyrirtækin borið saman
kjör íslensku bankann'a og það sem býðst á erlendum
markaði.
Ríkisstjómin stefnir að því að gera ríkisbankana að
hlutafélögum og þriðji bankinn, íslandsbanki, er einka-
rekinn. Jóhannes Nordal nefnir að æskilegt væri að er-
lendir aðilar verði í einhverjum mæli hluthafar í ís-
lenskum flármálastofhunum í framtíðinni.
Þróun í bankamálum er ör og skammt er síðan ein-
staklingar og fyrirtæki vom háð skömmtunum í gjald-
eyrismálum og lítilli fyrirgreiðslu í erlendum viðskipt-
um. Aukin samkeppni og bættur rekstur bætir stöðu
bankakerfisins og um leið viðskiptavinanna.
Jónas Haraldsson
Pólitísk meðferð á
nautariðu hefnir sín
Hrun markaðar Breta fyrir slát-
urafurðir nautgripa sýnir framar
öðru hvað hlotist getur af þegar
stjórnvöld taka langtímum saman
á alvarlegu máli af kæruleysi og
þekkingarskorti og láta pólitíska
stundarhagsmuni ráða meiru en
eðlileg varúðarsjónarmið. Og eins
og margt annað sem Breta þjakar
á þessi plága upptök sín á löngum
valdaferli lafði Margaretar
Thatcher.
Upp úr 1980 tók nautgripariða
að herja í stórum stO á hjarðir
breskra kúabænda og liðu svo ár
að lítið sem ekkert var aðhafst tU
sóttvarna. Loks í júní 1989 voru
sláturhúsum gefin fyrirmæli um
að sleppa ekki á markað þeim slát-
urafurðum sem sóttnæmastar eru
taldar, svo sem heUa, mænu, háls-
eitlum, skjaldkirtli og mUta.
Ári áður hafði bann verið lagt
við því að nota í fóðurblöndur
malaðan sláturúrgang. Þá þegar
var kominn upp grunur um að
riðufárið í nautpeningnum væri
komið frá slátri af riðusjúku sauð-
fé í fóðurblöndum.
Nú ber mönnum saman um að
þessar varúðarráðstafanir hafi
komið aUtof seint. Vísindamenn-
irnir, sem geta sér þess tU að tug
afbrigðUegra sýkinga í tUtölulega
ungu fólki af Creutzfeldt-Jakob-
veiki, banvænni mænu- og heUa-
hrörnun, megi rekja til naut-
gripariðunnar, telja að sýking
muni hafa átt sér stað á tímabU-
inu meðan engar hömlur voru á
markaðssetningu afurðanna en
meðgöngutími sjúkdómsins í
mönnum skiptir áratugum.
Óttinn meðal neytenda við
nautgripariðuna, sem með öðru
hefur smátt og smátt dregið úr
neyslu nautakjöts svo skiptir tug-
um prósenta, hefur síðan vaxið og
dafnað af einstakri tíðni sjúk-
dómsins í Bretlandi. Þar hafa á
síðustu tíu árum verið feUdir
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Úlafsson
161.663 nautgripir vegna riðu, en
tala frá öðrum Evrópulöndum, þar
sem sjúkdómsins hefur gætt,
nema yfirleitt einhverjum tugum.
Þar er beitt niðurskurði.
Nú þykir sýnt að meginástæða
fyrir þessari gífurlega útbreiðslu
riðu í breskum nautgripastofnum
sé að ríkisstjórn Thatcher hafnaði
á sínum tíma algerlega að grípa tU
niðurskurðar á sýktum býlum eða
svæöum. Ástæðan var að forusta
íhaldsflokksins óttaðist að styggja
nautgripabændur, einn tryggasta
máttarstólpa sinn við kjörborðið.
Þar að auki var jámfrúin eitil-
hörð á móti því að efna tU nýrra
útgjalda, eins og bóta fyrir skorna
gripi, sem hún taldi að undan
mætti víkjast.
Nú súpa eftirmenn lafðinnar
seyðið af aðgerðaleysi hennar.
Evrópusambandið hefur útUokað
aUan útflutning sláturafurða naut-
gripa frá Bretlandi hvert sem vera
skal. Nautakjötssala í Bretlandi
sjálfu er dottin niður í smámuni.
Þar með er atvinnugrein sem skU-
að hefur um fjögurra mUljarða
sterlingspunda verðmæti á ári
hrunin í rúst.
Þá hafa bændur á Breflandi
snúið við blaðinu og leggja tU nið-
urskurð á elsta hluta nautgripa-
stofnsins til að byrja með. Douglas
Hogg landbúnaðarráðherra virðist
á þeirra bandi en aðrir ráðherrar
streitast á móti, meðal annars af
því að þeir telja að með niður-
skurði nú væri viðurkennt að
misráðið hefði verið að hafna hon-
um í tíð fyrri íhaldsstjórna.
Þá er með fádæmum hvernig
Stephen Darrell heUbrigöismála-
ráðherra hélt á sínum þætti máls-
ins. Hann kunngerði grun um
samband mUli nautgripariðu og
Creutzfeldt-Jakob- sjúkdóms í
mönnum á þingfundi með mestu
hugsanlegum tUþrifum, án þess að
ríkisstjórn Johns Majors hefði
gert sér nokkra grein fyrir hvern-
ig bregðast skyldi við uppnáminu
sem hlaut að fylgja slíkri meðferð
málsins.
Vísindamönnum ber saman um
að eins og stendur sé sýkingar-
hætta fyrir menn af neyslu slátur-
afurða af nautgripum hverfandi
lítU, þó ekki sé unnt að fuUyrða að
hún sé engin. Útflutningsbann
ESB stafar ekki af sýkingarhættu
heldur er það ráðstöfun tU að ein-
angra nautakjötsmarkaðinn á
meginlandinu frá þeim breska svo
trausti neytenda þar sé ekki fyrir-
gert eins og í Bretlandi.
Riðuvaldurinn sjálfur er líka
óljós, böndin berast að eggjahvítu-
sambandi sem nefnt hefur verið
prion, en færustu vísindamenn
eru hvorki vissir um hversú beri
að skUgreina né skýra hvernig
verkar. Breskir rannsóknarmenn
telja að sýkingar í mönnum eigi
enn eftir að koma í ljós þar í landi
en talan gæti verið frá því innan
við tug úpp í hálfa miUjón.
Stephen Darrell heilbrigðismálaráðherra (t.v.) og Douglas Hogg landbúnaðarráðherra á fréttamannafundi í
London að ræða hrun nautakjötsmarkaðarins. Símamynd Reuter
tpkoðanir annarra
Evrópskt sambandsríki
„Maastricht-samningurinn var tilraun til aö
koma á pólitísku skipulagi í álfú sem ekki er reiðu-
búin fyrir það og verður ekki næstu árin. Við lifum
á tímum þegar rikjabandalög hrynja. Að koma á al-
ríkisstjóm í Brussel sem stjóma mundi svæðinu frá
íshafmu í norðri tU Miðjarðarhafsins í suðri og frá
Svartahafi í austri að Atlantshafi í vestri er tilraun
tU að synda gegn straumum sögunnar á okkar tim-
um. Það er fáránlegt og ögrar heUbrigðri skyn-
semi.“
Peter Smithers í Herald Tribune 27. mars.
Hættíð notkun iarðsprengna
„Rökin með notkun jarðsprehgna em ekki nægi-
lega sterk tU að réttlæta andstöðu viö bann á notk-
un þeirra. Tuttugu og fjögur rUci hafa ákveðið bann
við notkun jarðsprengna. Bandaríkin, sem tekið
hafa fomstu í málum er varða takmörkun á út-
breiðslu annarra vopna, ættu að varða leiðina í
þessum efnum. Hermálaráðuneytið og BUl Clinton
förseti eiga að hraða ákvöröun um að Bandaríkja-
her hætti notkun jarðsprengna."
Úr leiðara New York Times 26. mars.
Hlutun Bosníu óumflýjanleg
„Fréttir frá Bosníu sýna aö málsaðilar trúöu ekki
á Dayton- samkomulagið við undirritun þess og að
Bosnía mun hlutast í sundur ffernur en að samein-
ast. Án stóraukins vilja af hálfu þjóðarbrotanna í
Bosníu og án fjármagns frá Vesturveldunum er ekk-
ert sem getur hindrað hlutun Bosníu. Það er ekki
versti kosturinn og betri en mannskætt stríð. Verði
hlutunin stöðug má tryggja víðtæk samskipti milli
svæðanna. En til að hlutun Bosníu verði stöðug
verður aö kalla hana sínu rétta nafhi og viröa þær
takmarkanir sem hún setur.“
Thomas L. Friedman í New York Times 28.
mars.