Dagblaðið Vísir - DV - 01.06.1996, Blaðsíða 29

¦i
LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ1996
37
eins og maður sér í bíómyndum sem
fjalla um kjarnorkustríð. í króatíska
hlutanum var hins vegar rafmagn,
þar var allt til og almenningur þar
lifði allt öðruvísi lífi. Þetta er vegna
þess að Bosníu-Króatar fengu aðstoð
frá Króatíu en múslímar voru ein-
angraðir. Sarajevó var lokuð á þess-
um tíma þannig að þar var gríðarleg-
ur skortur," segir Maríanna.
Hún segist hafa verið mjög hissa
þegar hún kom til Zagreb í byrjun.
Þar hafi verið nóg af öllu og ekkert
stríð sjáanlegt en er í Mostar kom
hafi dimmur raunveruleiki stríðsins
blasað við sér.
„Það sem mér fannst skrítið þegar
ég kom var að mér fannst engin leið
að þekkja fólk í sundur. Það voru all-
ir hvítir eins og ég. Ég gat engan veg-
inn sagt til um hvort þessi væri
Serbi, múslími, innanbæjarmaður
eða útlendingur. Þetta staðfesti að ég
var í Evrópu en ekki Afríku og það
tók mig svolítinn tíma að venjast
þessu."
Maríanna kom heim í lok mars sl.
Sendinefndin í Split hafði þá í raun
verið send heim af alþjóða Rauða
krossinum en þörfin var mikil bæði
hjá múslímum og Serbum í Bosníu.
En hvernig var ástandið þegar
hún kvaddi Bosníu?
„Með tilkomu Dayton-samning-
anna og hersveita NATO opnaðist
allt og allir gátu farið hvert sem þeir
vildu. Evrópubandalagið hafði einn-
ig dælt inn miklum peningum. Raf-
magn var einnig komið á, vörur voru
til og margt jákvætt að þessu leyti.
Samskipti þjóðarbrotanna ein-
kenndust hins vegar af fullu hatri og
voru nær frosin. Til dæmis kom til
óeirða og grípa þurfti tO útgöngu-
banns þegar Evrópusambandið kom
með tillögu um skiptingu borgarinn-
ar."
Uppbyggingin
gengur hægt
Er til staðar í Bosníu það sem við
köllum í daglegu tali stjórnkerfi?
„Jú, það eru ráðherrar og embætt-
ismenn en allt kerfið er rosalega
máttlaust. Allt skólastarf er í molum,
lítil heilsugæsla og ekkert sem við
myndum gera kröfur til er lengur til
staðar. Þetta hefur mjög slæm áhrif á
fólk því langflestir sem eiga börn eru
að hugsa um framtíð þeirra. Einnig
er mikið atvinnuleysi í Bosníu.
Langflestir starfa hjá hjálparstofnun-
um og ef þær fara á brott með starf-
semi sína missir fjöldi fólks vinnuna.
í rauninni eru það 'hjálparstofnanir
sem halda hlutunum gangandi og
það er mjög langt í land á mörgum
sviðum - reyndar hryllilega langt."
Telur þú að bandalag múslíma og
Króata i Bosniu eigi einhverja fram-
tíð fyrir sér miðað við atburði und-
anfarinna vikna?
„Mín skoðun er sú að það muni
ekki lifa og ef átök brjótast aftur út
tel ég það verða í Mostar, á milli
múslíma og Króata. Þeir geta einfald-
lega ekki komið sér saman um það
hvernig á t.d. að stjórna og skipta
borginni."
Milljónir á flótta
Gríðarlegt flóttamannavandamál
skapaðist með átökunum í
Júgóslaviu og talið er að á bilinu 2-3
milljónir manna hafi verið á faralds-
fæti. Maríanna segir að afskaplega
skrítnar aðstæður hafi skapast við
þetta. Fólk hafi til dæmis rambað
inn í borgir og valið sér yfirgefið
húsnæði og náð sér i skáp eða fengið
sér sófasett og svo framvegis.
„Maður skilur varla svona aðstæð-
ur en þetta var mjög algengt. Og
varðandi þann fjölda flóttamanna
sem er i öðrum löndum en Júgóslav-
iu þá tel ég að landið sé emfaldlega
ekki tilbúið að taka við þessum
fjölda aftur. Hvað á þetta fólk að taka
sér fyrir hendur þegar það kemur
heim? Þess bíður ekki mikið, það
verður að segjast eins og er."
Maríanna segir almenningi lítast
illa á framtíðina. Fólk sé svartsýnt
og vantrúað á að átökunum sé lokið.
„Ég tel að um leið og „IFOR" fer þá
gerist eitthvað - átök hefjist jafnvel
að nýju. Bosníu-Serbar eru t.d. búnir
að missa mikið landsvæði. Þeir
misstu Sarajevó og margir þeirra
flúðu til Pale og bíða þess að komast
Bosnía er ólýsanlega falleg en stríöiö hefur valdiö djúpum andlegum sárum hjá flestum, segir hjúkrunarfræöingurinn
Maríanna Csillag sem dvaldi eitt ár við hjálparstörf á vegum Rauöa kross íslands á stríðssvæ&um fyrrum Júgóslavíu.
DV-mynd GVA
til baka þegar alþjóðaliðið er farið.
Það eru nefnilega töluverðar and-
stæður í Dayton-samningnum. Þar
segir m.a. að fólki sé frjálst að snúa
til heimkynna sinna en ef þú ert
Serbi frá Sarajevó þá er óliklegt að
þú munir fara þangað aftur vegna
þess að Sarajevó er nú undir stjórn
múslima.
Fleiri skrýtnar aðstæður er líka að
finna. T.d. hefur Evrópubandalagið
minnkað fjárstreymi til Bosníu
vegna þess að leiðtogar Bosníu-
Serba, Ratko Mladic hershöfðingi og
Radovan Karadzic, hafa ekki gefið
sig fram við stríðsglæpadómstólinn.
Þetta kemur niður á almenningi og
þess vegna verður alþjóða Rauði
krossinn að halda úti mikilli starf-
semi í Bosniu. En Mladic og Karad-
zic eru með her Bosníu-Serba á bak
við sig."
Næsta haust er stefnt að því að
halda lýðræðislegar kosningar í
Bosníu. Voru menn farnir að undir-
búa þær þegar þú varst þarna úti?
„Almennir borgarar töluðu nánast
ekkert um þetta. í þeirra huga skipt-
ir það eitt máli hvort þeir fái að
borða á morgun - hvort þeir þrauki.
Að vísu eru til gullfalleg /pólitísk
plögg en þau er bara pappír. Svo setti
það reyndar strik í reikninginn að
leiðtogi múslima, Alija Izetbegovic,
fékk hjartaáfall og þá spurðu margir
sig hver tæki við af honum. Almennt
eru kosningarnar því ekki ofarlega í
hugum almennings því margir
stjórnmálamenn eru taldir vera lepp-
ar mafíunnar, sem er mjög sterk
víða, t.d. í Mostar."
Maríanna viðurkenndi í byrjun
viðtalsins að hún væri þó nokkur
spennufíkill og vissulega hafa und-
anfarin fímm ár verið ævintýralegur
timi hjá henni. Aðspurð sagðist hún
vera til í að fara aftur til gömlu Júgó-
slavíu en ekki aftur til Bosníu.
„Ég tel að maöur eigi ekki að fara
aftur á sama staðinn. Þá er maður
alltaf að bera tvö timabil saman og
það er ekki hollt. Gamla Júgóslavía
er í Evrópu og er svo nálægt okkur
að það tekur mikið á að setja sig inn
i svona aðstæður. Eitt ár er dágóður
timi."
Andlega hliðin
var erfið
Maríanna segir að vissulega hafi
komið upp þeir timapunktar að hún
hafi einfaldlega viljað fara burt frá
öllu saman.
„Okkar starfsfólk er nefnilega oft-
ast fyrst inn á svæðin eftir átök og
þess vegna sjáum við oft mestu
hörmungarnar. En við látum síðan
aðrar stofnanir vita af aðstæðum og
eftir kannski nokkrar vikur sér mað-
ur að eitthvað hefur verið gert, fólk-
inu hefur verið hjálpað. Þá hugsar
maður sem svo að þetta starf manns
skipti jú einhverju máli. Þetta vinn-
ur á vonleysinu og það er ómetanlegt
að sjá á fólkinu að umheimurinn sé
ekki búinn að gleyma því. í Bosníu
skipti viðvera mín þvi virkilega
máli. Ég sá að ég gat komið hlutum
til leiðar og það er mjög góð tilfinn- ..
ing. En þegar upp er staðið myndi ég
alls ekki vilja vera án þessarar lifs-
reynslu. Maður fær aðra sýn á lífið
og veraldlegir hlutir og gæði missa
vægi sitt. Þarna úti skiptir t.d. engu
máli að eiga nýjustu árgerðina af
BMW! Þetta er svo gefandi starf en
samt viss bilun að standa í þessu,"
segir Maríanna og skellihlær.
Móðir Maríönnu og eldri bróðir
búa hér á landi og hafa því mátt sjá
á eftir henni til landa þar sem hrylli-
legir atburðir eru í gangi. Hvað
finnst þeim um þetta óvenjulega
starf sem Marianna hefur tekið að •
sér með reglulegum hætti undanfar-
in ár?
„Mamma biður til Guðs í hvert
skipti sem hringt er í mig! Hún hef-
ur stundum sagt við mig; „Þetta er
þitt líf og þú ræður þótt þú vitir að
ég er kannski á móti þessu." Ég
hlusta náttúrlega á hana en ég er
bara það þrjósk að ég geri það sem ég
ákveð. Ef ég myndi ekki hafa gert
það sem ég hef gert væri ég bara með
eftirþanka yfir því að hafa ekki fram-
kvæmt þetta. En mamma sagði nú
við vinkonur sínar um daginn að
hún væri farin að venjast þessu
brölti í mér út um allan heim.
Bróðir minn, sem er eldri en ég,
hefur stutt mig í þessu en hann hrist-
ir höfuðið um leið og segist ekkert
skilja í mér. Ég talaði nú reyndar
fyrst við hann áður en ég fór til Bos-
níu og hann var duglegur að styðja
við bakið á mömmu ef hún varð
áhyggjufull. Annars er nú kominn
svolítill gálgahúmor í mömmu. Þeg-
ar hún heyrir frá átökum einhvers
staðar segir hún: „Jæja! Á nú að
drifa sig?" Þannig að hún er farin að
taka þessu léttar og getur núna gert
grín aö þessu." I
En gleðilegir atburðir áttu sér oft
stað í starfi Maríönnu og eins og hún *
kom inn á í upphafi var það eitt af
verkefnum hennar að sameina fjöl-
skyldur.
„Eitt sinn var stödd á skrifstof-
unni kona sem ekki hafði séð dóttur
sína í fimm ár eða frá því hún var
níu ára. Nú var von á henni og móð-
irin orðin yfir sig spennt gekk fram
og aftur um skrifstofuna. Við fylgd-
umst stöðugt með i gegn um talstóð
hvernig ferð dótturinnar gekk og það
var ólýsanleg tilfinning að geta sagt
móðurinni frá því þegar dóttirin var
komin á bílastæðið hjá okkur. Og
þær eyddu síðan miklum tíma bara í
að skoða hvor aðra - hvernig þær
hefðu breyst á þessum tima. Þær
áttu erfitt með að trúa því að þetta v
væri að gerast. Þessi vinna, að sam-
eina fjölskyldur, var gríðarlega tíma-
frek. Þetta ferli tók yfirleitt um 6-8
mánuði, með alls konar pappírs-
vinnu og umstangi en var engu að
síðar afar ánægjulegt."
Með vélbyssu í
baksýnisspeglinum
Maríanna lenti í lífshættulegum
aðstæðum í Mostar, s.s. stórskota-
liðs- og eldflaugaárásum. Og iðulega
þurftu þau að vera í skotheldum
vestum og með hjálma á ferðum sín-
um en smám saman lærði hún og
samstarfsfólk hennar hvar mætti
fara og hvenær.
„Það var oft ansi erfitt að þurfa að
hlaupa frá sjúklingunum á sjúkra-
húsinu niður í byrgið. Ég gat hlaup-
ið en ekki þeir og það rigndi kannski
sprengjum allt í kring um sjúkrahús-
ið! Stundum sluppu þeir alls ekki. í
rauninni var maður aldrei öruggur.
Einu sinni lentum við í því að ungur
hermaður, sem var að húkka sér far
í áttina að Mostar, miðaði vélbyssu
sinni á eftir bílnum okkar þegar við
keyrðum fram hjá honum en við tök-
um enga upp í sem eru með vopn.
Sem betur fer eru allir bílarnir með
stálplötur aftan á en ég gaf hressilega
í botn þegar ég sá í baksýnisspeglin-
um að við vorum í byssusigtinu
hans. Hvort hann skaut á okkur veit
ég ekki en bflar Rauða krossins voru
oft skotmörk, t.d. í Sarajevó; þar sem
leyniskyttur voru um allt. í stríði er
engum hlift."
Gunnar Hólmsteinn Ársælsson
\