Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.1996, Blaðsíða 20

LAUGARDAGUR 19. OKTÓBER 1996 JjV
20
Iéttir
Þegar augndeild Landakotsspltala
var lokað á degi hvíta stafsins, bar-
áttudegi blindra í upphafi vikunnar,
má segja að lokið hafi á táknrænan
hátt sjö ára sögu vandræðagangs og
uppákoma í rekstri elsta starfandi
spítala á íslandi. Þá voru liðin rétt
94 ár síðan St. Jósefsspítali í Landa-
koti var vígður. „Þetta er eiginlega
ekki annað en lokapunkturinn aftan
við það sem gerst hefur í málum
Landakotsspítala undanfarin ár,“
segir systir Emanuella, príorinna
St. Jósefssystra, við DV.
St Jósefssystur
reisa spítala
Saga Landakotsspitala hófst með
komu fimm þýskra St. Jósefssystra
til landsins árið 1896 í þeim tilgangi
að sinna sjúkum. Þörfin var þá mik-
il og augljós og þar kom að systum-
ar buðust til þess að reisa sjúkrahús
í Reykjavík gegn því að stjórnvöld
ábyrgðust lán vegna byggingarinn-
ar og tækju síðan þátt í rekstri spít-
alans. Alþingi hafnaði árið 1901 að
standa við vilyröi fyrir lánafyrir-
greiöslu sem gefið hafði verið.
Systumar hófúst engu að síður
handa við byggingu Landakotsspít-
ala árið 1902, en fyrir fé sem safnað
Þrátt fyrir að stefnt hafi verið að því að gera Landakotsspítala að öldrunarspítala hefur samtímis verið stöðugt unn-
ið að endurbótum á húsnæði og búnaði spítalans og framkvæmdirnar miðaðar við fulla spítalastarfsemi eins og hún
var. Þessar fjárfestingar hafa ekki nýst nema örskammt því að nýendurnýjaðar tæknideildir hafa verið rifnar niður
jafnharðan til að húsnæðið geti mætt nýjum þörfum eftir því sem sameiningin gekk fram. Myndin er tekin nýlega af
vinnu við að innrétta aðstöðu hjúkrunarstjórnar.
Sameining í gegnum
þykkt og punnt
Af þeim gögnum sem DV hefúr
undir höndum um aðdraganda og
stofnun Sjúkrahúss Reykjavíkur má
ráða að þeir sem ferðinni réðu í
þeim málum hvikuðu aldrei frá
markmiði sínu þrátt fyrir nokkuð
misjafnar skoðanir heilbrigðisyfir-
valda á hverjum tíma og þrátt fyrir
að sameiningarhugmyndir þeirra
færu í bága við samning St. Jósefs-
systra og rikisins og væru gegn
vilja stórs hluta starfsmanna Landa-
kots.
í kjallaragrein í DV 17. mars 1992
gagnrýnir Kristinn Sigurjónsson,
verkfræöingur og þáverandi ritari
starfsmannaráðs, sameiningarhug-
myndimar mjög harðlega og vitnar
í þá nýgerða skýrslu hollensks ráð-
gjafarfyrirtækis um hagkvæmni
nokkurra sameiningarkosta sjúkra-
húsa í Reykjavík, en í þeirri skýrslu
er sameining Landakots og Borgar-
spítala talinn versti kosturinn.
Kristinn gerir að umtalsefni
samning Jósefssystra og ríkisins um
spítalann og að þær hafi selt hann á
mjög lágu verði gegn því að rekstur
hans yrði með sama hætti og var í
þeirra tíð. Síðan segir Kristinn:
Landakotsspítali orðinn að hjúkrunarstofnun fyrir aldraða:
Sjö ára vandræðagangur
- 94 ára sögu farsæls einkasjúkrahúss lokið
var erlendis fyrir tilstilli rithöfund-
arins og jesúítaprestsins Jóns
Sveinssonar, Nonna, og var fyrsti
sjúklingurin lagður inn 1. septem-
ber 1902 og spítalinn svo vígöur
þann 16. október sama ár.
St. Jósefssystur ráku spítalann
óslitið fram til ársins 1975, en þá var
gerður samningur milli þeirra og
ríkisins um að ríkiö keypti spítal-
ann og greiddi hann upp á 20 árum
og eignaðist hann að fullu í árslok
yfirstandandi árs. í samningi systr-
anna og ríkisins var kveðið á um að
reka skyldi Landakotsspítala með
sama hætti og veriö haföi. Geröur
var samningur um rekstur spítal-
ans sem sjálfseignarstofnunar sem
laut stjóm 21 manns hóps, fólks víðs
vegar að úr þjóðfélaginu. Daglegur
rekstur var í höndum læknaráös og
var formaður þess jafnframt yfir-
læknir spitalans. Allar breytingar
sem hugsanlega yrðu gerðar á
rekstri og stjórn spítalans skyldu
vera háðar samþykki St. Jósefs-
systra þar til samningstíminn væri
úti í árslok 1996.
Lokun augndeildarinnar í vik-
unni segir systir Emanuella vera
/ endi atburðarásar sem hófst árið
1989 með umræðum um að sameina
Landakotsspítala Borgarspítalanum
og systumar túlkuðu sem brot og
rof á fyrmefndum samningi milli
þeirra og ríkisins.
í yfirlýsingu sem systumar sendu
frá sér 11. febrúar árið 1992 um mál-
ið lýstu þær vonbrigðum sínum
með samskiptin við ríkisvaldið og
kváðust hafa haldið að ríkið myndi
standa viö orö sín, en í ljós væri
komið að þær hefðu verið of auð-
trúa. „Við byggöum upp sjúkrahús,
ekki hjúkrunarheimili fyrir aldraða
- þó það þýði ekki að við séum
þeirrar skoðunar að gamalt fólk
þurfi ekki á hjálp að halda.“
Systir Emanuella ítrekar þessa
skoðun sína í samtali við DV og að
ekki megi blanda þessu tvennu sam-
an. „Við erum ósáttar við það
hvemig að þessu máli hefur verið
staðið og enn verra er hvemig farið
hefur veriö með starfsfólkið: Nú síð-
ast á mánudaginn sagði einn augn-
læknanna mér að starfsfólkið hefði
heyrt af lokun augndeildarinnar í
útvarpinu. Enginn hefði tilkynnt
því það fyrirfram. „Sameiningu
Landakots og Borgarspítala er ekki
hægt að kalla því nafni, Landakots-
spítali var gleyptur," segir systir
Emanuella.
Hún segir að eftir að sameining-
arhugmyndirnar höföu verið bit-
bein þriggja heilbrigðisráðherra,
stjórnvalda, hefðu systumar ein-
faldlega fengið nóg og þvi ákveðið
fyrir tveimur áram að falla frá
ákvæðinu í samningnum viö ríkis-
valdið um óbreyttan rekstur Landa-
kotsspítala og hætta afskiptum af
málinu.
Rekstur
St Jósefssystra
Landakotsspítali var rekinn und-
ir yfirstjóm St. Jósefssystra frá upp-
hafi og fram til ársins 1975 sem fyrr
segir. Spítalinn var í raun eini al-
menni spítalinn á landinu allt frá
stofnun og fram til 1930 er Landspít-
ali tekur til starfa. Landakotsspítali
var alla tíð stefnumótandi í spítala-
þjónustu og heilsugæslu. Þar vom
fyrstu skurðaðgerðir á íslandi gerð-
ar strax árið 1906. Fyrsti vísir að
bamadeild varð til á Landakotssp-
ítala árið 1935 og röntgendeild er
opnuð þaö sama ár. Augndeild var
stofnuð árið 1969 og smásjáraögerð-
ir á augum hefjast árið 1972 og leysi-
geislameðferðir árið 1980. VerÚeg
kennsla læknanema fór öll fram á
Landakoti allt þar til Landspítali
tók til starfa og kennslan færðist
þangað. Hluti þessarar kennslu var
svo aftur færður nokkrum árum
síðar í Landakotsspítala. Auk þess
hafa fleir heilsugæslustéttir fengiö
starfsþjálfun og kennslu á spítalan-
um aÚa tíð, þeirra á meðal sjúkra-
liðar en kennsla þeirra hófst fyrst
þar árið 1965.
Stjóm St. Jósefssystra á Landa-
koti þótti alla tíð einkennast af
skynsemi og aðhaldssemi án þess að
það kæmi niður á gæðum lækninga,
þjónustu við sjúklinga eða aðbúnaði
að þeim eða starfsfólki. Ástæða
þessa var e.t.v. sú að spítalinn naut
lengi vel ekki neinnar opinberrar
fyrirgreiöslu, en eftir að þaö breytt-
ist vom framlög ríksisins til hans í
formi daggjalda eða framlaga á fjár-
lögum alltaf mun lægri en til ann-
arra sjúkrahúsa. í yfirlýsingu sem
Fréttaljós á
laugardegi
Stefán Ásgrímsson
St. Jósefssystur sendu frá sér 11.
febrúar 1995 segir um þetta atriði: „í
öll þau ár sem við höfum rekið
Landakotsspítala ... höfum við mætt
litlum skilningi frá stjómvöldum...
Vandamálin byrja
Segja má að stjómunarvandamál
Landakots, sem komu í ljós með út-
tekt Ríkisendurskoðunar árið 1989,
hafi verið upphafið að sameining-
unni við Borgarspítala sem nú er
gengin í gegn. í þeirri skýrslu er los-
araleg fjármálastjórn spítalans
gagnrýnd, svo og tilviljanakenndar
fjárfestingar, m.a. í húseignum í ná-
grenni hans og geysilegar tekjur
einstakra lækna. í framhaldi af mik-
illi fjölmiðlaumræöu um málefhi
Landakotsspftala, sem eftir fylgdi,
óx sameiningarhugmyndinni við
Borgarspítala ásmegin. Sjúkrahús
Reykjavíkur byrjaði að verða til.
í minnisblaði, sem DV hefur und-
ir höndum og ritað er af þáverandi
yfirlækni Landakotsspítala, er til-
laga að verkaskiptingu milli hinnar
nýju stofnunar og Ríkisspítala og
gert ráö fyrir því að á Landakoti
verði framvegis einungis öldrunar-
lækningar og langleguvistun. Nefnd
sem skipuö var um þetta leyti um
málið og skipuð fulltrúum Landa-
kotsspítala og Reykjavíkurborgar
leggur til að sameining eigi sér stað
á þessum nótum, eins og fram kem-
ur í fundargerð hennar frá 25. októ-
ber 1989.
Upphaflega fóm þessar samein-
ingarhugmyndir leynt, en þegar
þær tóku aö kvisast út meðal starfs-
manna Landakotsspítala mættu þær
mikilli andstöðu, auk þess sem þær
bmtu gegn fyrmefndu samkomu-
lagi St. Jósefssystra og ríkisins. Á
þessum tíma var hins vegar efna-
hagskreppa að ríða yfir þjóðfélagið
og hörö krafa uppi um aðhald í op-
inberum rekstri og sameining þýddi
spamað.
Starfsmenn bentu hins vegar á að
rekstur spítalans væri þrátt fyrir
allt mjög hagkvæmur og að fátt
benti til þess að nokkuð sparaðist
við sameiningu. Spítalinn sinnti í
miklum og vaxandi mæli bráðaþjón-
ustu og ýmsum aðgerðum á mun
ódýrari hátt en aðrir spítalar, með
skipulegri nýtingu á tæknibúnaði
og sérþekkingu lækna og starfs-
fólks. í yfirlýsingu starfsmanna
spítalans í október 1991 er skorað á
yfirvöld heilbrigðismála og yfir-
stjóm spítalans að standa vörð um
sjálfstæði spítalans og starfsmenn
lýsa sig reiöubúna til samstarfs um
að leita leiða til að auka spamað og
hagkvæmni í rekstri Landakotsspít-
ala.
Betri krókur en kelda
Ekki er að sjá að yfirlæknir spít-
alans hafi haft hug á að eiga samleið
með starfsmönnunum því að í
minnisblaöi hans frá 8. mars 1992
em enn viöraðar hugmyndir um
sameiningu spítalanna tveggja og
þar segir m.a: „St. Jósefssystur eru
mótfallnar sameiningu og munu
ekki samþykkja nauðsynlegar
breytingar á skipulagsskrá Sjálfs-
eignarstofnunar St. Jósefsspítala."
Þá segir yfirlæknirinn að systumar
hafi þegar fallist á að bráðavaktir
verði fluttar og hluti spítalans verði
öldrunarspítali. Síðan segir: „Mark-
miði sameiningar ætti því aö vera
hægt að ná á grundvelli þeirra hug-
mynda sem lagðar hafa verið fram,
en fara verður krókóttari leiðir.
Spítalamir starfi áfram sem sjálf-
stæðar stofnanir."
„Því má segja að systumar hafi
fært ríkinu tvöfalda gjöf á siifúrfati,
annars vegar góðan og vel búinn
spítala fyrir lítiö fé og hins vegar
rekstrarform sem hefur tryggt
skattgreiðendum afkastamikinn
spítala sem kostar innan við þriðj-
ung rekstrarkostnaðar Borgarspítal-
ans og innan við fimmtung rekstr-
arkostnaöar Landspítalans. Þótt
spítalinn sé ekki eins umfangsmik-
iU og hinir spítalamir þá tekur
hann á sig 27% af bráðavöktunum
og er það ótrúlega stór hluti miðað
við stærð hans og rekstrarkostnað.“
Meðan unnið hefur verið stöðugt
frá 1989 að framgangi sameiningar-
hugmyndarinnar við Borgarspítala,
sem miðaði að því að gera Landakot
að öldrunarspítala og leggja af alla
aðra starfsemi spítalans, þá hafa all-
an tímann og fram á þennan dag
verið gerðar endurbætur með æm-
um tilkostnaöi á húsnæði og tækni-
búnaði spítalans, sem ekki hefur
nýst vegna þess að hann hefur ver-
ið fjarlægður jafiiharðan eftir því
sem sameiningin gekk fram. Þannig
hefur röntgendeildin verið flutt til
innanhúss og endumýjuð, skurð-
stofur hafa veriö endumýjaðar og
endurbættar og m.a. lagt í mikinn
kostnað við að endurnýja loftræsti-
og -hreinsibúnað þeirra. Gjörgæslu-
deild var fyrir rúmum þremur
árum flutt til innanhúss og endur-
nýjuð og m.a. lagðar nýjar lagnir
fyrir súrefhi og annað sem til þarf
með miklum tilkostnaði.
Að sögn starfsmanns á Landakoti,
sem ekki vill koma fram undir
nafni, fékk gjörgæsludeildin ekki að
standa lengi því að fyrir tæpu ári
hafi veriö ákveðið að flytja launa-
skrifstofur Landakots í húsnæðiö.
Þá hafi gjörgæslubúnaðurinn nýi
allur verið rifinn niður og skrif-
stofuhúsnæði innréttað. Því hafi
varla verið lokið fyrr en ný skipun
kom um að breyta húsnæðinu enn
og nú i legudeild langlegusjúklinga
og nú sé verið að ljúka við að rífa
niður skrifstofuinnréttingamar
nýju. -SÁ