Dagblaðið Vísir - DV - 07.02.1998, Blaðsíða 29

fyélgarviðtalið
Á
LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 1998 JjV LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 1998
hélgarviðtalið «
Persónan á bak við prófessorinn - Kári Stefánsson hjá íslenskri erfðagreiningu sýnir á sár skemmtilegar hliðar í helgarblaðsviðtali:
og kvæntur Valgerði Ólafsdóttur
barnasálfræðingi. Fyrsta barn
þeirra, Ari, fæddist 1972 og um það
leyti sem Kári lýkur kandídatsprófi
í læknisfræði kom Svanhildur í
heiminn. Yngsta barnið, Sólveig,
fæddist 1985 í Bandaríkjunum.
„Ég var bæði að velta fyrir mér
geðlæknisfræði og taugalæknis-
fræði. Það síðarnefnda varð ofan á
og við fórum til Chicago um mitt
sumar 1977. Ég fór einn á undan og
það var skrýtin lífsreynsla. Kom út
í miklum hita og raka og þegar ég
var á flugvellinum var ég handviss
um að ég tæki fyrstu vél til baka
heim,“ segir Kári en ekkert varð af
þeim áformum. Fjölskylda hans
kom út og Kári hóf nám við einn há-
skólann í borg hinna illræmdu
mafíuglæpa á árum áður. Hann rifj-
ar upp skondið atvik sem gerðist
skömmu eftir að fjölskyldan var
komin út.
I Chicago með Ali
„Ég fór út í búð að versla og á
leiðinni til baka eftir einni götu sé
ég hvar stór og mikill svertingi
stendur þar á gangstétt. Ég burðað-
ist með marga poka og hann spurði
hvort ég þyrfti á aðstoð að halda. Ég
neitaöi en hann stoppar mig og fer
að tala við mig. Þá var þetta sjálfúr
Muhammed Ali. Hann eyddi gjarn-
an kvöldunum úti á gangstétt, sagði
krökkunum sögur og gaf þeim sæl-
gæti. Afskaplega vingjarnlegur að
sjá. En á þessu voru að sjálfsögðu
tvær hliðar. Ég byrjaði aö vinna á
spítalanum í hverfinu sem lærling-
ur í taugalæknisfræði og fór að fá á
stofu unga og stóra menn sem höfðu
verið að vinna fyrir Ali. Menn úr
hverfmu sem hann borgaði 100 doll-
ara á dag til að hann gæti barið þá.
Þegar hann var búinn að eyðileggja
i þeim heilann komu þeir til okkar,“
segir Kári sem að vísu seinna meir
fékk Ali ekki til aðhlynningar. „Það
felst í því ákveðið póetískt réttlæti
að hann endar sjálfur sem gjörsam-
lega eyðilagður maður vegna þess
sama.“
Kallaður til Harvard
Að loknu námi í taugalækningum
og taugameinafræði í Chicago, i ein-
um fremsta háskóla heims, byggði
hann upp stóra erfðarannsóknar-
stofu og var prófessor við skólann í
10 ár, eða til ársins 1993. Þá sótti
hann um yfirmannsstöðu við rann-
sóknarstofu á Keldum, sem og hann
fékk, en hélt um leið prófessorsstöð-
unni í Chicago. Kári stoppaði stutt
við á Keldum og hann segir per-
sónulegar ástæður fyrir því að hann
gat ekki flutt tO íslands á þeim
tíma, ástæður sem hann vill ekki
fara nánar út í hér og nú.
Um þetta leyti er hann kallaður
til í prófessorsstöðu við Harvard
Medical School í Boston. Þar var
verið að byggja upp rannsóknar-
stofu í taugameinafræði. Honum
fannst vera kominn tími til að
breyta til. En það var á þessum
tíma, einkum vegna erfðarannsókna
Kára og hans fólks á MS-sjúkdómn-
um, sem hugmyndin kviknar um aö
koma á fót fyrirtæki í erfðagrein-
ingu á íslandi. Með aðstoð Jeffs
Gulchers, félaga Kára í Chicago-há-
skólanum og fyrrum nemanda þar,
sem hefur frá upphafi starfað hjá
ÍE, fékk hugmyndin byr undir báða
vængi.
Eins og loftsteinn
„Ég hafði alltaf vitað af þessum
möguleika og vitað af sérkenni fá-
Hann hefur komið líkt og hvítur stormsveipur inn í íslenskt samfélag. Hafói verió
búsettur í Bandaríkjunum í tvo áratugi, lœrt þar taugalœkningar, taugalíffrœöi og
taugameinafrœöi og starfaö við þekkta háskóla á borö við Harvard Medical School
og sjúkrahús eins og Beth Israel. Nú er hann sestur hér að ásamt fjölskyldu sinni. Á
tiltölulega skömmum tíma hefur hann komiö af staö stórfyrirtœki á íslenskan mœli-
kvaröa, fyrirtœki með algjörlega nýju sviði sem á nœstu árum mun velta milljöröum
króna og veita hundruð manna atvinnu. Við erum aö sjálfsögöu aö tala um Kára
Stefánsson prófessor og stofnanda íslenskrar erföagreiningar (ÍE) sem í byrjun vik-
unnar undirritaöi risasamning við svissneska lyfjafyrirtœkiö Hoffmann-LaRoche. En
hver er þessi maöur? Hver er persónan á bak viö prófessorinn? Hvaöan kemur hann?
Helgarblaöi DV tókst að smeygja sér inn í þétta dagskrá prófessorsins í vikunni til
aö spyrja þessara spurninga og fleiri. Blaöamaöur settist niður með Kára á skrif-
stofu hans í höfuöstöövum ÍE við Lyngháls.
Á veggjum hanga öll prófskírtein-
in, sem orðin eru allnokkur, og þar
við hliðina er viðurkenningarskjal
fyrir að vera kjörinn frumkvöðull
ársins 1996 í Viðskiptaverðlaunum
DV og Stöðvar 2. Einn er sá gripur
á skrifstofunni sem stingur í stúf
við allt hitt en þaö er amerískur fót-
bolti sem Kári handleikur gjaman
til að auka hugmyndaflæðið. Sagt er
að boltinn sé oftar á lofti þegar vel
gengur.
Eftir nokkra snúninga segir hann
blaðamanni að þetta gangi ekki
lengur. Síminn stoppar ekki og til
að fá smá frið biður hann ritarann
um að senda ekki inn símtöl nema
að þau séu frá útlöndum. Kári segist
vera búinn að átta sig á því að hann
þurfi aðstoð og meiri formfestu við
yfirstjómina - þrátt fyrir góðan
mannskap fyrir. Hanh geti ekki ver-
ið allt í senn; rannsóknarmaðurinn,
forstjórinn, framkvæmdastjórinn og
stjómarformaðurinn. En hann verð-
ur án efa ekki í vandræðum með að
fá til sín starfskrafta.
Uppalinn í Norðurmýrinni
Við víkjum okkur að viðtalinu og
fyrst er að forvitnast um
uppvöxtinn. Kári er fædd-
ur í Reykjavík í apríl 1949
og ólst upp í Norðurmýr-
inni, næstyngstur fimm
systkina. Foreldrar hans
em Sólveig Halldórsdóttir
og Stefán Jónsson, þjóð-
kunnur fréttamaður og
þingmaður til margra ára.
Kári á þrjá bræður; Jón,
Hjörleif og Halldór. Elst er
systirin Helga.
„Við bræðurnir skipt-
umst í litlu og stóru strák-
ana og við Halldór, sem
vorum miklir mátar, vor-
um þeir litlu. Við lutum
ströngum aga stóru bræðr-
anna sem höfðu hinar
ýmsu aðferðir við að sjá til
þess að við gerðum það
sem til var ætlast,“ segir
Kári og brosir. Hann segist
hafa átt skemmtileg upp-
vaxtarár í Norðurmýrinni.
„Ég man að við fórum í
góða saltabrauösleiki og
flnir garðar til að hoppa
yfir. Á tímabili bjó Megas
hinum megin við götuna
okkar en þá var hann auðvitað ekk-
ert farinn að syngja. Hann lék sér
ekki mikið með okkur hinum,
hann er líka pínulítiö eldri en ég,“
segir Kári sem gekk fyrst í Austur-
bæjarskólann. Meðal bekkjarfélaga
hans þar nefnir hann Hörð Helga-
son, sem lengi þjálfaði Skagamenn
í knattspyrnu, Matthildi Guð-
mundsdóttur sunddrottningu og
Dagnýju Kristjánsdóttur
menntafræðing.
bók-
Lálegur nemandi
Að loknu námi í Austurbæjar-
skóla fór Kári i Hagaskólann. „Af-
skaplega fínn skóli og góðir kenn-
arar,“ segir Kári en kennarar hon-
um minnisstæðir eru Bjöm Jóns-
son, núverandi skólastjóri, og
Gunnlaugur Sigurðsson, sem nú
stýrir Garðaskóla. Kári og jafnaldr-
ar hans léku gjaman við þá borð-
tennis en sem skólafélaga nefnir
hann m.a. Þorvald Gylfason prófess-
or, Tómas Tómasson veitingamann
og Kristin Bjömsson, forstjóra
Skeljungs.
Þó grunnskólamir hafi báðir ver-
ið góðir segist Kári hafa verið „grát-
lega“ lélegur nemandi á þeim árum.
Menntunina hafi hann meira fengið
heima hjá sér.
Skringilegt barn
Kári segist halda að hann hafi
verið dálítið skringilegt barn.
„Ég var mikið út af fyrir mig og
eyddi miklum tíma í að lesa og
hafa verið mikinn aðdáanda kveð-
skapar og bókmennta en frásagnar-
gáfa Stefáns var sem kunnugt er
mögnuð. Hvort hann hafi erft eitt-
hvað af þeim genum vill Kári ekki
fjölyrða um.
Hann telur engan vafa leika á að
allt það sem hann hefur lesið frá
barnæsku hafí skilað sér til baka í
sínum daglegu störfum. Hann segir
umræðuna á íslandi um aukna
áherslu á raungreinar ekki svo
skynsamlega. Lengja þurfi náms-
tíma í skólunum, auka svigrúm til
valgreina og leggja meiri rækt við
bókmenntir og tungumál. Eina leið-
in til að þjálfa ímyndaraflið sé að
lesa góðar bókmenntir. Tungumálið
sé það tæki sem við notum til að
hugsa með.
„Ef ég hef eitthvað fram aðfæra
sem vísindamaður þá stafar það af
því að ég las mikið af bókmenntum
sem krakki,“ segir Kári.
Lífsreynsla í
upptökuferðum
Hann brást vonum fóður síns um
aö verða skáld en hvað með frétta-
„Ef ég hef eitthvaö fram aö færa sem vísindamaöur þá stafar þaö af því aö ég las mikiö af bókmenntum sem krakki,“ segir Kári m.a. í helgarviötalinu. DV-mynd BG
„Viö bræöurnir skiptumst í litlu og stóru strákana og viö Halldór, sem vorum miklir mátar, vorum
þeir litlu. Viö lutum ströngum aga stóru bræöranna sem höföu hinar ýmsu aöferöir viö aö sjá til
þess aö viö gerðum þaö sem til var ætlast," segir Kári í viðtalinu um samband þeirra bræöra. Hér
eru þeir á unga aldri, frá vinstri, Hjörleifur, Halldór, Jón og loks Kári.
skrifa. Eg var alveg handviss um að
ég yrði stórskáld vegna þess að það
átti ég að verða. Eyddi töluverðum
tíma í að skrifa sögur og ljóð sem er
allt saman afskaplega illa saman
sett,“ segir Kári og brosir cif hóg-
værð.
Hetjur hans í æsku voru skáldin
og þakkar hann foreldrum sínum
þann áhuga. Hann segir fóður sinn
manninn? Kom aldrei til greina að
feta í fótspor föðurins sem frétta-
maöur? Kári hristir hausinn en tek-
ur strax fram að á unga aldri hafi
hann fengið hluta sinnar menntun-
ar á fréttastofu Útvarpsins.
„Við bræðumir, og þá einkum ég,
fórum iðulega niður á fréttastofu,
oftast á sunnudögum. Þá var setið
og hlustað á fólk tala saman. Svo fór
ég mikið með foður mínum í upp-
tökuferðir á sumrin. Þá var ekið um
landið og talað við alls konar fólk.
Það var stórkostleg lífsreynsla. Ég
fór meðal annars með honum þegar
hann talaði viö Steinþór á Hala,
bróður Þórbergs Þórðar-
sonar. Á tæpri viku sagði
Steinþór fóður mínum
ævisögu sína í nákvæm-
lega réttri tímaröð. Ég var
með honum allan tímann,
sat bara og hlustaði dol-
fallinn. Ég ber mjög mikla
virðingu fyrir hæfileikan-
rnn að geta sagt sögu.
Hann nýtist þér hvar sem
þú ert,“ segir Kári og talar
greinilega af reynslu.
Keisarinn í Bubba
kóngi
En aftur að skólagöng-
unni. Að loknu gagnffæða-
prófi í Hagaskóla fór Kári
í MR. Þar fannst honum
„yndilega gaman“, eins og
hann segir, andstætt því
sem sumum félögum hans
fannst. í MR hellti Kári sér
lika í námið.
„Ég hafði verið latur og
lélegur nemandi þangað til
ég fór í menntaskóla. Fór
að vinna þar af miklum
'krafti. Ég var enginn afburðanem-
andi heldur fyrst og fremst dugleg-
ur. Mér fannst gaman að læra og
eyddi miklum tíma i það. Hafði
margra virkilega góða kennara eins
og Óla Hans þýskukennara, Ólaf M.
Ólafsson íslenskukennara og Örn
Helgason eðlisfræðikennara," segir
Kári en bætir við að hann hafi ekki
bara legið yflr námsbókunum á
menntaskólaárunum. Hann hafi
tekið mikinn þátt í félagslífinu, m.a.
leikið með Herranótt MR.
„Ég lék í Bubba kóngi með hæst-
virtum forsætisráðherra. Þar lék
hann kóng en ég keisara," segir
Kári og skemmtir sér við upprifjun-
ina. Einnig fróðlegt í ljósi þess að
þeir sátu saman i Perlunni sl.
mánudag við undirskrift risasamn-
ingsins við Hoffmann-LaRoche,
kóngurinn og keisarinn. Kári þver-
tekur þó fyrir að þeir séu fyrir al-
vöru komnir til valda. Davíð sé í
senn kóngurinn og keiscirinn, hann
sé „bara smákarl í íslenskum iðnaði
og vísindarannsóknum!"
Örlagarík nótt
Vorið 1970 er Kári kominn með
hvíta kollinn og námið í MR að
baki. Hvað þá átti að taka við segir
Kári að hafi verið í fullkominni
óvissu. Fyrir tilviljun innritaðist
hann í læknadeild og Kári útskýrir
með bros á vör hvers vegna:
„Einhvern tímann eftir stúdents-
próf, á þeim tíma þegar verið var að
innrita í Háskólann, þá fórum við
að skemmta okkur, ég og vinur
minn, Stefán Karlsson, sem nú er
prófessor í erfðafræði við Háskól-
ann í Lundi. Undir lok nætur
löbbuðum við nokkra hringi í
kringum Tjömina og Stefán sann-
færði mig um að réttast væri fyrir
mig að fara upp í Háskóla daginn
eftir og skrá mig í læknadeild. Og
það gerði ég,“ segir Kári.
Læknadeildin ekki algóð
í læknadeildinni ílentist Kári.
Fann sig ágætlega í náminu en upp-
götvaði með tíð og tíma ýmsa ann-
marka á þeirri deild.
„Eg hef áður látið hafa það eftir
mér, á óábyrgan hátt, að mér hafi
fundist dvölin í læknadeild heldur
leiðinleg. Það er að vísu ekki alsatt.
Mér fannst gaman á köflum. Við
vorum með fina kennara og ekkert
út á þá að setja. Það er líka mjög
dramatiskt að vera læknanemi og
starfa á sjúkrahúsunum; að sjá las-
ið fólk annaðhvort læknast eða
deyja. Sú reynsla situr í manni og
er mikilvæg. íslenskir læknar fara
út í heim vel birgir af þekkingu. Það
sem ég hef helst gagnrýnt er að
læknadeildin markast af óöryggi
stofnunarinnar sem slíkrar. Sífellt
var verið að mæla menn og láta þá
taka próf. Undirbúningur undir
próf tók ansi mikinn tíma nemenda.
Mér skilst að þetta hafi skánað lítil-
lega en að enn sé töluverð áhersla
lögð á þessi próf. Þó að þau séu
nauðsynleg þá er mikilvægt að gefa
nemendum tækifæri á að þroskast
sem vitsmunaverur, ótruflaðir af
þessum gífurlegu kröfum um að
taka inn magn þekkingar með utan-
bókarlærdótni."
Óviss með
framhaldsnám
Líkt og eftir stúdentspróf vorið
1970 var Kári ekki alveg viss sex
árum síðar í hvaða framhaldsnám
hann ætlaði í læknisfræðinni. Þá
var hann ungur faðir tveggja barna
Lukkuleg fjölskylda. Ari og Svanhildur samfagna móður sinni, Valgerði
Ólafsdóttur, yfir fæöingu yngstu systur áriö 1985 sem síðan var skírö Sól-
veig. Það var að sjálfsögðu stoltur faöirinn sem tók myndina.
mennrar, íslenskrar þjóðar. Þetta
fór að vera áþreifanlegt er ég sá
þann möguleika að erlendir háskól-
ar og fyrirtæki myndu koma hingað
og flytja þennan auð úr landi. Ég
ákvað að stíga skrefið á undan og
fór að leita eftir fjármagni. Ég setti
saman áætlun, fór að stað og þetta
gekk upp. Að vísu var þetta algjört
brjálæði í fyrstu, koma svona eins
staddir áðurnefnda athöfn í *
Perlunni og í ljósi þess að faðir
Kára var lengi þingmaður er ekki
úr vegi að spyrja hann álits á ís-
lenskri pólitík nútímans. Hann seg-
ir hana hafa breyst gífurlega frá því
hann fór vestur um haf 1977. Hinar
pólitísku línur séu ekki eins skýrar,
ekki sé hægt að skipta henni í
„vondu og góðu strákana" eins og
Kári ráöfærir sig hér við félaga sinn og nánasta samstarfsmann hjá íslenskri
erföagreiningu, Jeff Gulcher, sem var nemandi Kára í Chicago.
DV-mynd BG
og loftsteinn inn í íslenskt samfélag
og ætlast til þess að fá vinnufrið.
Það hefði verið hrein frekja að
halda að okkur yrði tekið opnum
örmum. Við urðum að sanna okkur
og ég tel það hafa tekist núna,“ seg-
ir Kári og ekki laust við að þungu
fargi sé af honum létt. Mestu skipt-
ir fyrmefndur samningur við Hoff-
mann-LaRoche, að verðmæti upp á
15 milljarða eða svo, sem gæti geflð
af sér enn fleiri samninga í framtíð-
inni. Með fyrirhuguðum stækkun-
um og breytingum stefnir rann-
sóknarstofa ÍE í að verða sú stærsta
og fremsta í heimi á sviði mann-
erfðafræði.
Frá erfðafræðinni skulum við
víkja okkur á ný að fjölskyldunni og
persónunni á bakvið prófessorinn.
Kári segir fjölskylduna hafa tekið
flutningnum til íslands vel. Svan-
hildur býr að vísu í Bandaríkjunum
og er í háskóla í Madison í Wiscons-
in. Ari starfar hjá föður sínum hjá
ÍE en undirbýr nám í mannerfða-
fræöi í Bandaríkjunum. Sólveig
gengur hér í grunnskóla og Kári
segir aö henni líði afskaplega vel á
íslandi. Valgerður, eiginkona Kára,
kennir sálfræði í Fósturskóla ís-
lands.
Skemmtilegra samfélag
Fjölmargir pólitíkusar voru við-
áður fyrr.
„Samfélagið hefur tekið miklum
breytingum, það er að mörgu leyti
skemmtilegra. Pólitíkusarnir eru
alls ekki leiðinlegir. Þeir eru minna
uppteknir af filósófiunni og hugsa
meira um að leysa raunveruleg
vandamál," segir Kári en aftekur að
hann hafi nokkum tímann hugsað
sér að verða pólitíkus líkt og faðir-
inn.
Ekki dirfskumaður
Prófessorinn fer í baklás þegar
hann er beðinn um að lýsa sjálfum
sér. „Ég held að ég sé ekki sérstak-
lega mikill dirfskumaður. Mér
finnst þó gaman að taka pínulitla
áhættu. Svo fmnst mér bara skyn-
samlegt og eðlilegt að gera það sem
ég hef verið að gera héma á íslandi
undanfarin tvö ár. Ég er búinn að
sjá að það þarf ekkert meiri skyn-
semi né heppni að láta stóm dæm-
in ganga upp heldur en þau litlu.
Þegar maður elst upp á heimili þar
sem faðir manns er aðdáandi Ein-
ars Benediktssonar þá fer maður
að sjá svolítið af norðurljósunum í
genum sérhvers manns,“ segir
Kári Stefánsson að lokum og við
hæfi að enda á þeim skemmtilegu
nótum sem stund okkar með pró-
fessornum var, mitt í amstri hvers-
dagsins. -bjb
Kveðskapur úr skúffunni
Kári var svo ljúfur að opna skúffúna og draga fram í dagsljósið
lítið brot af þeim kveðskap sem hann hefur ort í gegnum tíðina.
Vísan kom í huga hans er hann fluttist á ný til íslands eftir
20 ára dvöl í Bandaríkjunum:
Þaö er á mínu böli bót
og björg úr Ijótum pínum
aftur aö hafa íslenskt grjót
undir fótum mínum.
..